Тақырып экономикалық теорияның ПӘні мен әдісі. ҚОҒамдық Өндіріс негіздері
жүктеу/скачать 0,8 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- III. Қоғамдық индустрияның даму деңгейіне байланысты
- IV. Өндіріс құрал– жабдықтарына меншік формасына және шаруашылықты басқару
- Экономикалық мүдделер
| II. Өркениетті көзқарастар - өркениеттің (цивилизацияның) сатылап алмасуына негізделген адамзат тарихын біртұтас алып зерттейді. «Цивилизация» – латын сөзі civillis- «азаматтық, қоғамдық» деген мағына береді. Бұл термин мәдениеттің дәрежесі мен ауқымын (мысалы, ежелгі, азиаттық, еуропалық) анықтау үшін пайдаланылады.
Өркениетті көзқарастар жалпы адамзат проблемаларының өзара байланысы мен тәуелсіздігінің күшейе түсу фактілеріне, бүкіл адамзаттың ортақ мұраларына, яғни оларды– ұлттық, таптық мүдделерден жоғары бағалауға негізделеді. Бұл теория өз дамуының алғашқы баспалдақтарындағы міндеті- жүйені құрайтын белгілерді іздестіру болып табылады. Кейбір экономистер осыған орай еңбек өнімділігін арттырудың жаңа белестері ретінде өркениеттік революцияларды зерттеуді ұсынады. Ауылшаруашылығында алғашқы рет өркениет революциясы болды (ол 6– 8 мың жыл бұрын болған). Бұдан кейін өнеркәсіпте болды (ол 20 ғ. ортасынан басталады). Ол халықты адам қажеттіктеріне қызмет көрсететін сфераларға (сауда, қызмет көрсету, білім беру, ғылым, мәдениет, басқару және т.б) ауыстырады. Өркениетті көзқарастар басқалармен салыстырғанда топтық жанжалдардан аулақ. Сонымен қатар өркениетті көзқарастармен шектен тыс әуестенсе, егер түрлі елдер мен аймақтардың өз ерекшеліктері мен дәстүрлерін ескермей, оларды жалпы схемамен бағаласа, онда оның кемшілігі. III. Қоғамдық индустрияның даму деңгейіне байланысты классификациялау негізінде үш экономикалық жүйе сараланады: индустриялы, постиндустриялы немесе неоиндустриялы (ақпараттық қоғам). IV. Өндіріс құрал– жабдықтарына меншік формасына және шаруашылықты басқару тәсілдеріне қарай жіктеу негізінде экономикалық жүйенің төрт типі сараланады: дәстүрлі, нарықты, аралас, әкімшіл- әміршіл. Экономикалық мүдделер- өндірісті дамытудың, бүкіл экономикалық жүйенің қозғаушы күші. Экономикалық мүдделердің маңызды сипаты – оның объективтілігі. Ол экономикалық қатынас арқылы қалыптасады. Әр қоғамның экономикалық қатынастары ең алдымен мүдделер ретінде көрініс алады. Олай болса экономикалық мүдделер өндірістік қатынастар негізінде, ең алдымен меншік қатынасы ретінде даму алады деген сөз. Осы мүдделердің тікелей, негізін қоғамның материалдық жағдайын қалайтын, осымен байланысты адамдар қатынасын бейнелейтін қоғамдық қажеттіліктер құрайды. Егер, қажеттілік бір жағынан өндірістің нәтижесі, екінші бір жағынан оның ынталандырушы күші десек, ал мүдделер тікелей өндірістің қозғаушы күші дер едік. Қазіргі қоғамның экономикалық мүдделер жүйесі мемлекеттің, ұжымның және жеке адам мүдделерін қамтиды. Олай болса мүдделерді нақты білдіруші– қоғам, әлеуметтік топтар, ұлттар, аймақтар, өндірістік ұйымдар, қоғам мүшелері. Мүдделер әлеуметтік– экономикалық іс– қимылдың негізгі қозғаушы күші объективті нақты қатынастарды сипаттайды. Оның сипаты өндірістік қатынастардың типімен анықталады, ал оның шешуші элементі меншік қатынасы екенін жоғарыда атап өттік. Дәлірек айтқанда мүдделер – экономикалық прогрестің қуатты қозғаушы күші, олар экономикалық механизмі "серіппесі". Сонымен экономикалық мүдделер экономикалық жүйенің маңызды элементі. Бір қарағанда экономикалық мүдделер субъективті, адамдардың биологиялық табиғатынан туындайды. Онда ол экономикалық теорияның пәні болмас еді. Әрине, экономикалық қажеттіліктер адамнан ажырағысыз, одан тыс орын алуы да мүмкін емес. Бірақ одан жеке бір адамның ойынан туындаған субъективтік құбылыс деуге болмайды. Адамның өмірі, оның тұрмысы оның қажеттіліктерін өтеумен тығыз байланысты. Тұтыну үшін, өндіру керек. Ол үшін өндіріс құрал – жабдықтару керек. Олай болса өндіріс құрал – жабдықтары мен тұтыну заттарына деген қажеттілік тұрақты экономикалық қажеттілік болып табылады. Қоғамдық еңбек бөлінісі жағдайындағы экономикалық қажеттіліктер қоғамдық сипатта болады. Адам қажеттілігін қанағаттандыру үшін өз еңбегінің өнімін ғана емес, басқалардың еңбегімен өндірілген өнімдерді де пайдаланады. Сондықтан да қажеттіліктер адамдар арасындағы қатынастарды сипаттайды. Экономикалық қажеттіліктер түрінде қалыптасқан өндірістік қатынастар экономикалық мүдделер түрінде көрініс алады. Материалдық қажеттіліктерді қанағаттандыру тұрғысынан туындайтын экономикалық мүдде адамдардан белгілі бір іс – қимылды талап етеді, шаруашылық ісінің ынталандырушысы, экономикалық механизмді қозғалысқа қосатын серіппе. Адамдардың мүдделері, олардың қажеттіліктері сияқты қозғалыста, сандық және сапалық өзгерісте болады. Экономиканың, мәдениеттің даму дәрежесі жоғары болған сайын, адамдардың мүдделері де әр түрлі болады. Әртүрлі әлеуметтік топтардың, таптардың, жеке адамның экономикалық мүдделері бірдей емес. Ол олардың қоғамдағы жайы, экономикалық жүйедегі орнымен, меншік қатынасымен анықталады. Экономикалық мүдделердің құрылымы күрделі. Өйткені, мүддені білдіретін адам әрі жеке дара, әрі ұжым өкілі, әрі бүкіл қоғам өкілі қызметін атқарады. Осы тұрғыдан қарастырғанда жеке, ұжымдық және қоғамдық мүдделер деп бөлуге болады. Әрбір экономикалық мүдденің дербестігі де, ерекшелігі де бар. Олар бір – біріне сәйкес келмеуі де мүмкін. Олардың арасында алшақтық, қайшылық, дау – дамайлар орын алады. Ол түсінікті де, өйткені кішігірім шағын өндірушілердің жалдамалы жұмысшының меншік иесінің жеке талғамдары мен талабының әрқилылығы, олардың мүдделерінің де әртүрлі болатындығын көрсетеді. Қайшылықтардың басын экономикадан, оның терең қатпарларынан іздеу керек: өндіргіш күштердің жайы мен дәрежесінен, меншіктің әртүрлі формаларынан, әртүрлі еңбектің әлеуметтік– экономикалық салдарынан қарастырған жөн. Мүдделер арасындағы қайшылықтарды шешу әдісі әртүрлі, ол экономикалық жүйенің ерекшелігімен сипатталады. Атап айтқанда: 1) экономикалық ықпал ету жолымен еңбек ақы формасын өзгерту, акцияларды жұмысшыларға сату; 2) моральды ынталандыру; 3) экономикалық мүдделерге әлеуметтік саясатты өзгерту арқылы ықпал ету т.б. жүктеу/скачать 0,8 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|