4. -са, -се тұлғалы пысықтауыштар: -са, -се тұлғалы пысықтауыштар сөйлемде баяндауыштармен
қабыса байланысып, пысықтауыштық қатынаста жұмсалады. Ал
басқа етістіктер тобы əдетте етістіктермен қабыса байланыса-
ды деп айтылмайды. Зерттей келгенде жоғарыдағы шартты рай-
лы сөздерден кейін үнемі үтір қоюға келмейтін жайттар қалай да
олардың етістікпен тіркесіне əкеліп соғады.
Əсіресе -са, -се тұлғалы сөздердің етістіктермен қабыса бай-
ланысуы туралы сөз болған емес. Ал қазіргі тілдік фактілер он-
дай тұлғалы сөздердің қалай да етістіктермен қабыса байланыса
келіп, пысықтауыштық қатынаста жұмсалатындығын дəлелдей-
ді. Ондай кезде шартты рай тұлғалы етістіктер етістіктермен
мағыналық жағынан үйлесімді келе отырып, олармен іргелес
тұруы арқылы байланысады. Оны мына көрсеткіш арқылы да
көрсетуге болады.
Шартты райлы етістік Тіркесе алатын етістіктер Тіркесе алмайтын етістіктер 1 2 3 Айтпаса да
Айтпаса
болмайды
болады
түсінікті
түсінбейді ғой
келмейтін шығар
болмайды
жазды
оқыды
күлді
Айтса
айтар, айтпаса қояр
айтқандай-ақ
келеді
түсінеді
болады
318
Сөз тіркесі мен жай сөйлем 1 2 3 Білсе
білсін
келеді
дайындалады
айтады
жылайды
күледі
ренжиді
Сөйлессе
түсінеді
күледі
жылайды
болады
тыңдайды
Барса
келеді
сөйлеседі
айтады
көреді
болады
табады
жазып алады
келмейді
Отырса
ауырады
жылайды
күледі
болады
болмайды
Келсе
барамын
көремін
шығарып саламын
айтамын
ұрсамын
түсіндіремін
күтемін
келсін
болады
Күтсе
шығамын
күтсін
келеді
Жазса
түсінікті
жазсын
оқысын
болады
барсын
жазады
