Талғат сайрамбаев
Есімдіктің бастауыш қызметінде жұмсалуы
жүктеу/скачать 2,81 Mb. Pdf көрінісі
|
| Есімдіктің бастауыш қызметінде жұмсалуы. Есімдіктердің
əрбір тобының бастауыш қызметінде жұмсалуының дəрежесі əртүрлі. Жіктеу, өздік есімдіктері ондай қызметте мол жұмсалса, басқа топты есімдіктер ретіне қарай қолданыла береді. Есім- діктердің кейбір топтары бастауыш қызметінде сол қалпында жұмсалса, енді бірі заттанып барып қана жұмсалады. Сондықтан да есімдіктердің бастауыш қызметінде жұмсалу аясы əртүрлі. Атау тұлғалы есімдіктің бастауыш қызметінде ең жиі ұшырайтын- дары – жіктеу есімдіктері: Мен бе, мен, мен ертең сөз өзіме тие қалғанда, сіз жіберген қатені қайталамаймын (С. Бақбергенов). Сол сияқты сілтеу, сұрау, белгісіздік, болымсыздық, жалпылау есімдіктері де нөлдік тұлғада жұмсалады: Ұстаздың бəрі сіздей болса ғой, шіркін! («Жұлдыз»). Асқардың олай еткенін ешкім сезген жоқ (С. Мұқанов). Көптік жалғауында есімдіктердің ішінде белгісіздік есімдік- тері ғана жұмсалады: Тіпті, сойқаны сол, алда-жалда əлдебіреу- 450 Сөйлемнің тұрлаулы мүшелері лер талант-қабілетімен ілгерілеп бара жатқандай болса, оны еркіне жібермейді (С. Шаймерденов). Тəуелдік жалғауындағы есімдіктердің бастауыш қызметінде жұмсалуы əлдеқайда көп. Өз есімдігі арқылы: Мені өрге сүйреймін деп жүріп, өзіңіз кері кетіп қап жүрмеңіз (Б. Əлімжанов). Сілтеу есімдігі арқылы: Бəрінен осының жақсы, Ибрагим Кунанбаевич (М. Əуезов). Бар бəлесінің алдын алуға дайындалып, тас түйін отыр едім, мынаусы күтпеген соққы болды (Б. Əлімжанов). Сұрау есімдігі арқылы: Сендей ақ көңілге салмақ салмағанда, кіміміз бар біздің (Ғ. Мүсірепов). Қайсымыз қандай мəселені көтеріп, қандай тақырыпқа жазып жүргенімізді сөз еттік (А. Шамкенов). Ал, қайда барамыз, – де- ген Тұрарбек əдейі. – Қайдасы несі? Кеңсеге соғатын шығарсыз (Қ. Найманбаев). Жалпылау есімдігі арқылы: Барлығы тыным таппай қимылдауда (С. Ерубаев). Ақыры, ол əңгіме де, басқа əңгіме де, бəрі-бəрі ұмытылып қала берген (Ə. Асқаров). Күрделі есімдікті бастауыштар. Жіктеу есімдігі жəне оның тіркесі арқылы жасалады. Ондай кезде күрделі бастауыштардың бірінші сөзі атау тұлғада не ілік жалғаулы есімдіктер болады: Өзгенің өзіңе көрсеткен қызметін ұмытпа да, сенің өзің көрсеткен қызметтеріңді ұмыт (Сирия мақалы). Кейде өз есімдігіне сан есімнің тіркесі арқылы да күрделі бастауыш жасалады: Бүкіл за- водты бір өзің жүргізіп тұрсаң ғой (Ғ. Мұстафин). жүктеу/скачать 2,81 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|