Талғат сайрамбаев
жігіт. талдырмаш денелі сияқты мысалдарды талдай келiп, осының бiрiншi бағы ныңқы сыңарының күрделi түрлерiнiң тек -лы, -лi
жүктеу/скачать 2,81 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- -лық, -лiк
| жігіт.
талдырмаш денелі сияқты мысалдарды талдай келiп, осының бiрiншi бағы ныңқы сыңарының күрделi түрлерiнiң тек -лы, -лi жұрнақты түрлерiн ғана сөз етеді [16, 43]. Жалпы түpкi тiлдерiндегi еңбектeрде мұндай жұр нақты сын есiмдердің күрделенуi туралы кейбiр пiкiр лердiң барлығын көp- ceтeлiк. А.Н. Кононов, Н.Н. Дмитриев, Н.П. Дыренкова, Е.И. Убрято- ва, т.б. сын есiмдердiң зат есiмдермен тipкe сін жалпылап қана ай- тады да, бұл формада күрделену ерекшелiктерiн тiптi ескермейдi. 102 Күрделі сөз тіркестері Сын есiмдердiң, оның iшiнде қатыстық сын есiмдердiң есiм- дi сөз тipiкecтepiн құраудағы ерекшелiгiн арнайы сөз еткендердiң бiрi – Н.З. Гаджиева. Автор, əcipece, -лы, -лi жұрнақты тipкecтің тек қазiргi кездегi ғана емес, бұрынғы ескерткiштердiң де бар- лығынa арнайы тоқтап, осы мысалдармен дəлелдейдi. Сол еңбектен «Распространенные определительные словосочетания» деген бө-лiмiнде автор -лы, -лi қатысты сын есiмдерiнiң бiрi (ipi ка- лuбрлi зеңбiрек) күрделi түрде де жұмсалатындығын дұрыс көр- сетсе [96, 78], профессор Н.А. Баскаков қара көздi қыз, көп мал- ды адам деп eкеуi де тек -лы, -лi жұрнақты қатыстық сындар- дың күрделi болатындығын айтумен шектеледi [97, 166]. Осы пiкiрдi қолдай келiп, А. Баскаков (үстеу, сын eciм) eң байырғы, өте тамаша, т.б. күшейткiш үстеулердiң де қатысын күрделiге қосады. -лық, -лiк жұрнақты сөздер тек сын eciм ғана жасап қой- май, зат eciм де жасайтындығын кейбiр ғалымдар дұрыс көрсет- кен [98, 20]. -лық, -лiк жұрнағының қолданылуының тағы бiр epeкшелi- гiн, яғни əлi де болса ондай жұрнақты сөздердi eдeндiк ағаш, үйлiк кiрпiш, столдық ағаш дегендегi едендік, үйлiк, столдық туынды сын есiмдерi айтылғанымен, тiлiмiзге арнайы енген тip- кec емес дей келiп, Маманов -лық, -лiк (оның варианттары) зат eciм, сын eciм жəне өткен шақ есiмшеге жалғанып жұмсалатын- дығын көрсетеді [35, 27]. Жалпы -лық, -лiк жұрнақты сын есiмдер сияқты тағы да анықтауыштық сөз керек етіп жұмсалатындығын А. Төлеуов, Ы.Е. Маманов еңбектерiнде ескерiлген. Мектеп, педучилище жəне жоғары оқу орындарына арналған еңбектерден мынаны аңғаруға болады: Ғ. Əбуханов сын eciм тудыратын 20 түрлi жұрнақ бар десе, І. Кеңесбаев, А. Ысқақов, К. Аханов 21 түрлi деп; ал Сауранбаев 20, А. Төлеуов 29, «Қазiргi қазақ тiлiнде» 2, «Қазақ тiлiнiң грамматикасында» 25, Ж. Шəке- новте 27-ге бөлiнiп берiлген. А. Ысқақовтың «Қазiргi қазақ тiлi» оқулығында сын eciм ту- дыратын жұрнақтардың бiрнеше түрлерi берiлген. Осы жұрнақтағы сөздер өзі қатысты сөзбен дара да, күрделi түрде де тіpкece береді. Əсіpeсe, олардың күрдел ену процесi көп- 103 Күрделі сөз тіркестері теген жұрнақтарға тəн. Олардың барлығының күрделену форма- ларын бере беру мүмкін емес. Сондықтан тек кейбір жұрнақты түрлерінің күрде ленiп, сөз тipкeciнің бағыныңқы сыңарда жұм- салуын арнайы сөз етiп отырмыз. жүктеу/скачать 2,81 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|