Талғат сайрамбаев
жүктеу/скачать 2,81 Mb. Pdf көрінісі
|
Тал ат сайрамбаев
| -лы, -лі жұрнақты сын eciм де оған зат eciм қо сақталып жұмса-
лады. Мысалы, Əкесiне тартқан кесек денелi Нартай азырақ бөгеле бердi де, азғана жұқарақ та көгiлдiрлеу көpiнeтін Əлi- шердi алға қарай итерiп қалды (Ғ. Мұстафин). 106 Күрделі сөз тіркестері Мұндай кезде бағыныңқы сыңарлар сол түйдегiмен заттың неден icтелгендiгiн, ұқсатуын, т.б. қасиеттерiн бiлдiрiп, анықта- уыштық қатынаста жұмсалады. ə) Негiзгi тipeк сөз -лы, -лi жұрнақты қатыстық сын eciмгe сын есiмдер қосақталып жұмсалады. Мысалы: Хатшы арық, opaқ мұрынды, қapa көздi жiгiт (С. Ерубаев). Жақпар тастың астында – Қызыл тонды қыз жатыр (Қазақтың халық жұм бағы). Қалың қaсты, қара көздi, ат жақты келген арда гер ағамен хат-хабар алы- сып, əңгiмелесiп жүргенiме бiр неше жыл болды (Т. Бейiсқұлов). б) Негiзгi сыңары -лы, -лi жұрнақты қатыстық сын eciмгe сан eciм қосақталып жұмсалады. Мысалы: Мың қаралы фашист жо- йылып, төрт зеңбiрек олжаға түстi, бұлар сол мезетте-ақ дұшпан- ға қарсы оқ жаудырды (Л.И. Брежнев). Асыл ананы бiрден мəң- гiлiкке əкеткен сол бiр түйелi адам сияқты болады да тұрады əлi күнге дейiн (С. Жиренов). в) Негiзгi сыңары -лы, -лi қатыстық сын eciмi мен eciм дiк арқылы жасалады. Мысалы: Дем алып отырған кезде Сағатбай неше қызғылықты əңгiмелер айтып бередi. Апа-ай, осы бiр ке- селдi мiнез кiшi апамнан неге шыға бередi (М. Əуезов). г) Негiзгі сыңары -лы, -лi қатыстық сын eciмi мен күшейтпе- лi шырайлы сын eciм арқылы жасалады. Мы салы: Ағалық етiп аңғырт басқан қадамына сөкпегенiне, оның тiптi мұқағыш əдетi- нен бас тартып, сапары жөнiнде сөз қозғамағанына, аса шат нұрлы жүзбен қуанып кeттi (Х. Есенжанов). д) Бағыныңқы сыңарлы -лы, -лi жұрнақты тұрақты тipкec арқылы жасалады: Аз ауыл Ырғызбайдың кем қойса, басқа жи- ырма атаның iшiнде айқыш-ұйқыш, iлiк шатыс қapғa тамырлы тұзақ шырмауығы жата ды (М. Əуезов). е) Негiзгi сыңары -лы, -лi қатыстық сын eciмi мен күшейт- кiш үстеу қатысты сын eciм арқылы жұмсалады: Оның қыстауы Тоқпамбет дейтiн қалың шалғынды, мол тоғайлы, eң бiр құйқалы қыстау едi (М. Əуезов). ж) Негiзгi сыңары -лы, -лi жұрнақты қатыстық сын eciм мен сан eсімдep арқылы жұмсалады. Мысалы: Бiр қора қойларың болса, бес-алты бұзаулы сиыр болса, сoн да да Əбдiкендердің бiр жылдық табысының үзеңгісінен де келмейдi (Х.Есенжанов). Ба- тыс жақтан төрт-бес атты жолаушы келедi екен (М. Əуезов). 107 Күрделі сөз тіркестері з) -лы, -лi жұрнақты қосарлы сөздер арқылы жұмсалады: Үйелмелi-сүйелмелi қызыл қарын жас балалары көп момын шаруа – Қадишаның ата-анасы қазiр не күй де («Жұлдыз»). Орау- лы-шымқаулы Гриша қатты ыстық тап, пысынап тынышы кете бастайды (А. Чехов). жүктеу/скачать 2,81 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|