Тоғызқҧмалақ ережесі.Тоғызқҧмалақ ойыны арнайы тақтада екі адам арасында ойналады. Ойын
тақтасы – 2 қазан, 18 отау, 162 қҧмалақтан тҧрады. Ойын басында әр ойыншыға бір қазан, тоғыз отауға
тоғыз-тоғыздан салынған сексен бір қҧмалақ тиесілі. Алғашқы жҥріс жасаған ойыншыны – бастаушы,
қарымта жҥріс жасаған ойыншыны – қостаушы деп атайды. Кейде бастаушы ҥшін – ақ жағы, қостаушы
ҥшін қара жағы деген тіркестерді де қолданамыз. Тақтаның жазу ҥлгісіндегі жалпы қҧрылысы
тӛмендегідей:
отаулар
№9 №8 №7 №6 №5 №4 №3 №2 №1
9
9
9
9
9
9
9
9
9
Қостаушы қазаны (0)
9
9
9
9
9
9
9
9
Бастаушы қазаны (0)
таулар
№9 №8 №7 №6 №5 №4 №3 №2 №1
Берілген диаграммаларда бастаушының отаулары мен ондағы қҧмалақтар мӛлшері ҥнемі тӛменгі
жағында орналасады.
Жҥріс жасау ерекшеліктері. Жҥріс ойыншылар тарапынан кезектесіп жҥріледі. Жҥрісті кімнің
жасайтыны жеребемен немесе қарсыластардың келісімімен анықталады.
1.Жҥріс жасау ҥшін ӛз жағыңыздағы отаулардың бірінен біреуін орнына қалдырып, қалған
қҧмалақтарды қолға алып, солдан оңға қарай бір-бірлеп таратамыз. Тарату сәтінде қҧмалақтар ӛз
отауларымыздан асып кететін болса, қарсыластың отауына таратамыз. Егер соңғы қҧмалақ қарсыластың
тақ
санд
ы
қҧм
алағ
ы
бар
отау
ына
тҥсі
п,
онда
ғы
қҧм
алақ
тард
ы
жҧп қылса (2, 4, 6, 10, 12), сол отаудағы қҧмалақтар ҧтып алынып, ӛз қазанымызға салынады.Егер соңғы
қҧмалақ қарсыластың жҧп санды қҧмалағы бар отауына тҥсіп (3 қҧмалақтан басқа), тақ қылса немесе ӛз
отауымызға тҥссе, қҧмалақ ҧтып алынбайды. Мәселен, жоғарыдағы тақтадағы алғашқы жағдайда
бастаушы №3 отаудағы 9 қҧмалағын таратса, соңғысы қарсыласының №6 отауына барып тҥседі және
ондағы 9 қҧмалақ соңғы қҧмалақпен 10 болып, ҧтып алынады және қазанға салынады. Сол кезде тақтада
тӛмендегідей жағдай қалыптасады.
2.Отаудағы жалғыз қҧмалақ кӛрші отауға жҥргенде орны бос қалады. 3.Жҥріс жасаған кезде
отауларға қҧмалақ салмай немесе 2-3 қҧмалақ бӛліп алып жҥруге болмайды.
Тҧздық алу ережесі.Тоғызқҧмалақ ойынында қҧмалақтан басқа ойында бір рет қарсыластың отауын
ҧтып алуға да болады. Оны ежелде – ―тҧзды ҥй‖, қазіргі тілде – тҧздық деп атайды.
4.Тҧздық алу ҥшін жҥріс жасаған кезде, қарсыластың екі қҧмалағы бар отауына таратқан
қҧмалағыңыздың соңғысын тҥсіру керек. Сонда сол отауда қалыптасқан 3 қҧмалақпен бірге отау да ҧтып
алынып, ойынның аяғына дейін сіздің меншігіңізге айналады. Енді жҥріс жасалған сайын тҧздық алынған
отауға тҥсетін бір қҧмалақ, міндетті тҥрде сіздің қазаныңызға салынып отырады. Тҧздық алынған отауға
арнайы белгі қойылады. Жазбаша тҥрде – Х деген шартты таңбамен белгіленеді. Мәселен, тӛмендегі
диаграммаға қарайық.
отаулар
№9
№8
№7
№6
№5
№4
№3
№2
№1
–
10
10
1
11
11
11
11
11
(0)
отаулар
№9
№8
№7
№6
№5
№4
№3
№2
№1
9
9
9
–
10
10
10
10
10
(0)
9
9
9
9
9
9
1
10
10
(10)
отаулар
№9
№8
№7
№6
№5
№4
№3
№2
№1
10
10
10
10
10
10
2
11
1
(12)
отаулар
№1
№2
№3
№4
№5
№
6№7
№8
№9
Осы жағдайда қостаушы ойыншы №7 отаудағы 10 қҧмалағын тарату арқылы, соңғы қҧмалағын
бастаушының №7 отауына тҥсіріп, ондағы 2 қҧмалақты ҥшеу етіп, осы қҧмалақтарды ҧтумен қатар, осы
отауға тҧздық жариялайды. Сонда тӛмендегі жағдай қалыптасады.
отаулар
№9
№8
№7
№6
№5
№4
№3
№2
№1
1
11
1
1
11
11
11
11
11
(3)
11
11
11
11
11
11
Х
11
1
(12)
отаулар
№9
№8
№7
№6
№5
№4
№3
№2
№1
Ендігі кезде бҥкіл ойын барысында №7 отау – қостаушының меншігіне айналады.
5.Тҧздық
ойында
бір
рет
алынады
және
№9
отаудан
ешқашан
алынбайды.
6.Тҧздық аттас отаулардан алынбайды.
Мысалы, жоғарыдағы диаграммадағы жағдайда қостаушы ойыншы №7 отаудан тҧздық алды, енді
бастаушы ойыншы ойын барысында бҧл отаудан тҧздық алуға қақысы жоқ.
―Атсырау‖ ережесі. Ойын аяқталуға жақындаған сайын әр ойыншының отауларындағы қҧмалақ
таусыла бастайды. Әр қҧмалақ ҧтып алынған сайын немесе тҧздыққа тҥскен сайын қарсыластардың жҥріс
мӛлшері кеми береді. Сондықтан ойын соңында қарсыластардың бірінің отауларында жҥріс жасай
алмайтын жағдай да кездеседі.
7.Ойыншылардың бірінің отауларындағы қҧмалақты бірінші таусып алып, жҥріссіз қалуы – атсырау
деп аталады.
8.Атсырауға ҧшыраған ойыншының қарсыласы бҧл жағдайда қосымша бір жҥріс жасап, барлық
қҧмалақтарды ӛз қазанына салып алады. Мысалы:
отаулар
№9
№8
№7
№6
№5
№4
№3
№2
№1
1
1
1
Х
1
–
–
–
–
(78)
–
–
–
–
–
–
Х
–
4
(76)
отаулар
№9
№8
№7
№6
№5
№4
№3
№2
№1
Осы тақтадағы жағдайда жҥріс бастаушыдан. Ол №9 отаудағы 4 қҧмалағын таратады. Ӛз кезегінде
қостаушы №1 отауға тҥскен 1 қҧмалақты жҥреді. Бастаушы №9 отаудағы жалғыз қҧмалақты 1 отауға
салады. Қостаушы кез келген отаудағы қҧмалақпен, мәселен, 1 отаудағы 1 қҧмалақпен жҥріс жасайды.
Сонда тӛмендегіше жағдай туындайды:
отаулар
№9
№8
№7
№6
№5
№4
№3
№2
№1
1
1
1
Х
1
–
1
3
–
(78)
–
–
–
–
–
–
–
–
–
(76)
отаулар
№9
№8
№7
№6
№5
№4
№3
№2
№1
Енді қостаушы отауларындағы 8 қҧмалақты қазанына салып, ойынның есебін жҥргізеді. Есеп 76-86.
Қостаушы ҧтты.
9.Егер ―атсырау‖ жағдайында қосымша жҥріс жҥрілген кезде, қҧмалақтар амалсыздан қарсыластың
отауларының біріне тҥсіп, жҥріс беретін болса, ойын әрі қарай жалғаса береді.Сонымен қатар ойыншы
ойын барысында 82 қҧмалақ жинаса да, нәтиженің дәлдігі ҥшін ойынды соңына дейін ойнауы тиіс.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1.Тӛтенаев Б.Қазақтың ҧлттық ойындары.Алматы,1994.
2.Тілеубаев С.Бизақов С.Тоғызқҧмалақ әліппесі,Алматы,2000.
3.Есенов Қ.Қандықақпан бастамалары.Тараз,2000.
4.Ақшораев Ә.Тоғызқҧмалақ.Алматы,1979.
Аннотация. По последним данным его история выхода состовляет 4000 лет. А некоторые
специолисты говорят, что история выхода состовляет намного больше 4000 лет. Девять катышей в
прошлые века был самой распространенной игрой в казахской степи.
Annotation. According to the latest, release of it is history is 4000 years old. And some experts say that the
history of exit composes much more 4000 years. Nine pellets in the past centry was the spread, the game in the
Kazakh steppe.
УДК.617.75.3
АНАЛИЗ ЗАКОНОДАТЕЛЬНЫХ АКТОВ РК , КАСАЮЩИХСЯ ВОСПИТАНИЯ
СТУДЕНЧЕСКОЙ МОЛОДЕЖИ
Тулекова Н.Н., Кенжебекова А.Р.
Таразский госуарственный педагогический институт,
Таразский государственный университет им. М.Х.Дулати, г.Тараз
Формирование системы воспитания студенческой молодежи в современных условиях
осуществляется в переходной период, когда Казахстан взял курс на демократические реформы.
Социально-экономические преобразования в РК оказали влияние на все сферы общественной жизни,
изменили цель и характер трудовой деятельности, духовно-нравственные и религиозно-
мировоззренческие принципы сознания личности, систему ценностей общества и человека. Кардинальные
изменения социокультурной ситуации в казахстанском обществе на рубеже ХХ-ХХI веков выдвинули на
одно из ведущих мест необходимость переосмысления проблем воспитания молодого поколения.
В настоящее время все больше осознается необходимость утверждения в обществе приоритета
социальных ценностей, прав и свобод личности, еѐ способности к самореализации и функционированию в
новых социально-экономических условиях, сочетающих высокий уровень культуры, образованности,
интеллигентности и профессиональной компетентности.
Необходимость разрешения возникшей в современном обществе социальной ситуации определяет
актуальность разработки целостного концептуального подхода к проблемам воспитательной деятельности
в молодежной среде.
В процессе реформирования общества "изменяются роль и функции образования в РК , которые
смещаются с обслуживания интересов государства на удовлетворение потребностей личности, общества и
социальных групп". В ходе общественного развития формируются предпосылки для обновления
содержания воспитания, которое "необходимо сосредоточить на формировании гуманистических,
социально значимых ценностей и образцов гражданского поведения" .
В «Государственной программе патриотического воспитания» указано на необходимость "усиления
воспитательной функции образования по формированию гражданственности, уважения к правам и
свободам человека, к Родине.", а также на необходимость "восстановления в новых условиях
воспитательных функций образовательных учреждений и системы образования в целом" .
В программе определены цели и задачи образования и воспитания, в числе которых обеспечение
исторической преемственности поколений, сохранение, распространение и развитие национальной
культуры; воспитание патриотов РК, граждан правового, демократического, социального государства,
уважающих права и свободы личности и обладающих высокой нравственностью.
Одновременно с этим, акцентируется внимание на разностороннем развитии молодежи,
формировании навыков самообразования и самореализации личности, формировании у молодежи
целостного миропонимания и современного научного мировоззрения, развитии культуры межэтнических
отношений, бережного отношения к природе, воспитание экологической культуры.
«Комплексная программа воспитания в организациях образования в РК " определила основные
требования на повышение статуса образовательных учреждений, а также на обновление содержания и
структуры воспитания на основе прошлого отечественного и современного опыта, обеспечения
многомерности и интегрированности учебного и воспитательного процессов, определения современных
механизмов воспитания и его приоритетов на всех ступенях образовательных учреждений, она явилась
важнейшим документом по реализации принципов государственной политики РК в сфере образования.
В Программе формулируются основные тенденции и проблемы воспитания детей и учащейся
молодежи РК, отмечается недостаточная изученность таких проблем, связанных с их воспитательными
функциями, как оценка качества воспитания, целенаправлености развития, стихийной социализации
студенческой молодежи, отсутствие заинтересованности работодателей в подготовке для предприятий и
организаций квалифицированных специалистов, возникновение социальных конфликтов. Вместе с тем, в
Программе отмечается рост интереса студенческой молодежи к современной социокультурной
жизнедеятельности общества, личностному самоопределению и самоформированию, получению
профессионального образования. Основными направлениями реализации этой потребности у молодежи
выступают различные направления, формы и методы работы с ней (сотрудничество преподавателей и
студентов, развитие студенческого самоуправления, воссоздание в вузах факультетов общественных
профессий, создание межвузовских центров внеучебной деятельности студентов, возрождение вузовских,
региональных молодежных научно-технических и производственных центров и др.). Итоги реализации
конкретных мер по обеспечению развития воспитания в системе образования РК свидетельствуют о том,
что в течение этих двух лет была заложена основа создания условий для развития системы воспитания в
образовательных учреждениях.
К числу важнейших документов по воспитанию относится «Концепция государственной политики в
области образования», концепция ориентирована на повышение общественного статуса воспитания в
учреждениях образования всех уровней, обновление его содержания и структуры на основе
отечественных традиций и современного опыта. В ней отмечается, что за последнее время вследствие
продолжающихся кризисных явлений в социально-экономической, политической, культурной и прочих
сферах общественной жизни произошел резкий спад в деятельности воспитания подрастающего
поколения. Большую тревогу вызывает одно из ключевых направлений этой деятельности, связанное с
созданием условий для воспитания и развития личности гражданина и патриота РК, готового и способного
отстаивать еѐ интересы. Ослаблен механизм координации и организации деятельности органов
государственной власти, органов местного самоуправления и военного управления по воспитанию
подрастающего поколения на всех уровнях. В связи с этим проблема патриотического воспитания
молодежи становится одной из актуальнейших. Вместе с тем она обретает новые характеристики и
соответственно новые подходы к еѐ решению как составная часть целостного процесса социальной
адаптации, жизненного самоопределения и становления личности.
За последнее время все большее распространение приобретает взгляд на патриотизм как на
важнейшую ценность, интегрирующую не только социальный, но и духовно-нравственный,
идеологический, культурно-исторический, военно-исторический и другие компоненты.
К числу определяющих принципов, которые одновременно являются важным условием реализации
цели и задач патриотического воспитания, относится признание высокой социальной значимости
патриотизма, необходимости создания реальных возможностей и осуществления целенаправленных
усилий для его развития у молодежи.
Список использованных литературы
1. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан-2050: Послание президента 2012ж.
2. Нормативно – правовые акты РК. Законы РК – Алматы, 2010г.
3. Бардин С. М. Учитесь властвовать собой. -М, 2006.
4. Ковалев А.Г. Личность воспитывает себя. -М., 2003.
5. Макаренко А.С. Пед. Соч.: В 8 т.-М.: Педагогика, 2003.
6. Макаренко А.С.Цель воспитания//Пед. Соч.: В 8т – М., Педагогика 2004.
7. Козлов И.Ф. Педагогический опыт А.С.Макаренко: – М., Педагогика 2004.
8. Гришин Д.М., Колдуное Л.И. Руководство самовоспитанием школьников. М., 2005.
Аннотация. Студент жастардың мәселесі қай кезде де болмасын ӛзекті мәселе болған. «Патриоттық
тәрбие беру атты мемлекеттік бағдарламада» азаматтың, жеке тҧлғаның Отанға деген қҧрметін оятатын,
бостанығын және қҧқығын қалыптастыруға бағытталған білім берудегі тәрбиені кҥшейту қарастырылған.
Annotation. State Program of patriotic education" pointed to the need "to strengthen the educational
function of ¬ formation on the formation of citizenship, respect for human rights and freedoms, for the
motherland." As well as the need to "restore to new conditions ¬ s educational functions of educational
institutions and systems education in general."
ФИЛОЛОГИЯ
(ТІЛ ЖӘНЕ ӘДЕБИЕТ):
ҚАЗАҚ, ОРЫС, ШЕТ ТІЛДЕРІ
УДК 802/809
К 15
THE BENEFITS OF DEBATE IN STUDYING ENGLISH
Kaipova D.Sh., Kim R.M.
Taraz state pedagogical institute, Taraz city.
In a short period of time English displaced other languages and became one of the leading means of
communication worldwide. Its domination continues to extend. The modern world of media, mass
communication, and Internet demands good knowledge of English, especially of spoken English. Speaking is one
of the most important skills to be developed and enhanced as means of effective communication. For ELT
(Elementary Level Teaching) the question of how to increase communicative competence was and tends to be the
most crucial one.
Nevertheless, most students are not able to communicate in English fluently for many reasons. The present
study is devoted to the research of the issue of speaking skills of today's students and to the existing methods of
enhancing speaking skills of elementary level students. It is also related to discovering the reasons of
unwillingness to communicate and the ways to overcome the language barrier.
Every person wishing to get the benefits of modern education, research, science, trade, etc., knows that it is
impossible without a working knowledge of the English language and good communication skills. A person
without oral communication skills will suffer in this era of competition and may find it difficult to achieve a
higher position.
Most researchers are sure that, since speaking is one of the four major skills necessary for effective
communication in any language, speaking skills should be developed along with the other skills, so that these
integrated skills will enhance the students' ability to communicate. Effective communication by means of
speaking usually creates a number of benefits for both speakers and business organizations.
In general, for students it is essential to understand spoken utterances and give appropriate answers.
Communicative competence, the ability and readiness to communicate (speaking and listening comprehension) is
thus formed. To achieve this, students should be given integrated tasks which help them develop both skills and
the most effective way to speak in English fluently is debating.
If students try to improve their presentation skills and their critical thinking abilities, debate can help them.
Competitive debate is a challenging and highly rewarding activity for most who become involved in it. There are
a full range of benefits associated with being on the debate team.
Public Speaking Skills: Most people naturally avoid public speaking. Once they get over their fears, the
excitement of competition becomes more enjoyable with each debate. And debaters know they are developing
skills that will help them for the rest of their lives. For this reason, many English teachers use debate as an
effective way to teach speaking skills. When students first start learning English, they probably begin with
grammar rules. Often, students learn to read and write English before they practice their oral (speaking) skills. In
such cases speaking in English may not be as easy as writing in English. Some students may be so shy that they
do want to share their ideas. Debating will help them overcome their fears and develop their oral English skills. In
fact, debating is like an immersion program: eventually, students will begin thinking in English! Debating will
help learners to become a better speaker in all situations – private and public. Everyone in the debate contributes
and has a voice in the argumentation. With new debating skills, learners will be able to give more power to their
own voice. All debaters make mistakes. That is why debating is something students must practice. As they
practice thinking about their ideas and explaining those ideas to others, they will gain confidence, and will express
their ideas more clearly when they speak. Debate provides a non-threatening environment to practice these skills
so that down the road when students are called on to speak in college or on the job, they‘ll have the skills
necessary to do a great job. This increases their chances of doing well in important interviews for jobs or
scholarships.
Critical thinking Skills: The ability to critically analyze a problem and propose workable solutions is
invaluable. This is a skill that debate best teaches and high-level business people and professionals possess.
Critical thinking skills are important not only in debate, but also in other aspects of people‘s life. Critical thinking
helps learners to ask better questions, evaluate answers, keep an open mind, be honest about their own biases, and
make better decisions. Students can improve several critical thinking skills by studying debate:
1.
Debate will teach learners how to use reliable sources of information. Not all information is good. They
will learn how to evaluate sources to find those that are most reliable and most valuable. They will gather
evidence from many sources and assess and compare their arguments.
2.
Debate will teach learners how to develop good arguments and find flaws in bad arguments. Arguments
can be strong or weak. Students will learn to present the best arguments for their side and understand the
weaknesses of their own and others‘ arguments.
3.
Debate will teach learners how to solve problems. One of the main reasons for debating is to find
solutions to problems. They will learn how to make comparisons and determine the best solutions.
4.
Debate will teach learners how to ask and answer questions. When debaters learn to ask questions, they
can determine the central points of an issue. When they respond to questions, they clarify their own thinking.
Достарыңызбен бөлісу: |