Тараз мемлекеттік педагогикалық институтының хабаршысы

177 
 
этого  заболевания.  Согласительная  группа  Международной  диабетической  федерации  в 
2014    году  разработала  универсальные  критерии  для  определения  метаболического 
синдрома.  Один  из  основных  факторов  риска  –  абдоминальное  ожирение.  При  этом  типе 
ожирения  жировые  отложения  преимущественно  расположены  в  верхней  половине  тела, 
вокруг  талии,  жир  окружает  внутренние  органы  (висцеральный  жир).  Об  абдоминальном 
ожирении говорят, когда окружность талии у женщин превышает 80 см, а у мужчин 94 см. 
Абдоминальное  ожирение  в  сочетании  с  любыми  2-мя  указанными  ниже  факторами 
является основанием для диагностики метаболического синдрома: 
 
повышение  кровяного  давления  –  артериальная  гипертензия,  при  которой  цифры 
давления стойко держатся выше 130/85 мм рт.ст; 
 
пониженный  уровень  липопротеидов  высокой  плотности  (ниже  1,2  ммоль/л  у 
женщин и 1,7 ммоль/л у мужчин); 
 
повышенное содержание триглицеридов (1,7 ммоль/л и выше); 
 
высокий уровень липопротеидов низкой плотности (более 3 ммоль/л); 
 
повышенное содержание глюкозы в крови натощак (выше 6,1 ммоль/л); 
 
нарушение толерантности к глюкозе (через 2 часа после глюкозотолерантного теста 
уровень глюкозы 7,8 -11,1 ммоль/л). 
      Метаболический  синдром  –  обратимое  состояние.  Обменные  нарушения 
прогрессируют  вплоть  до  развития  сахарного  диабета  2  типа  в  тех  случаях,  когда  в 
организме образуется слишком много свободных радикалов и развивается так называемый 
оксидативный  стресс.  Поэтому  важную  роль  в  профилактике  и  комплексном  лечении 
метаболического  синдрома  играют  антиоксиданты,  особенно  природные.  В  больших 
количествах эти вещества содержатся в ягодах (чернике, черноплодной рябине, смородине и 
др.)  и  некоторых  фруктах  (гранатах).  Ценный  источник  природных  антиоксидантов  – 
экстракт  зеленых  плодов  кофейного  дерева.  В  нем  содержатся  оксикоричные  кислоты 
(кофейная, хлорогеновая, феруловая) и полифенолы (галловая кислота). Сегодня в мире не 
существует аналогов экстракту плодов кофейного дерева по содержанию антиоксидантов и 
их биологической активности.  
  Метаболический  синдром  —  это  сборное  понятие,  объединяющее  в  себе  ряд 
заболеваний  или  патологических  состояний,  которые  проявляются  в  метаболических, 
гормональных  и  клинических  нарушениях.  Эти  нарушения  создают  повышенный  риск  для 
развития  сердечно-сосудистых  заболеваний.  Причины  и  симптомы  метаболического 
синдрома.  В  основе  метаболического  синдрома  лежит  невосприимчивость  тканей  к 
инсулину 
(гормону, 
отвечающему 
за 
усвоение 
глюкозы). 
При 
такой 
инсулинорезистентности в крови повышается как уровень глюкозы, так и уровень инсулина, 
однако  усвоения  глюкозы  тканями  не  происходит.  При  метаболическом  синдроме 
наблюдается  активное  отложение  жира  в  области  живота  и  развитие  ожирения,  которое  в 
свою  очередь  так  же  влияет  на  развитие  инсулинорезистентности,  а  также  различных 
осложнений.  Так  абдоминальное  ожирение  и  метаболической  синдром  являются  одной  из 
причин  развития  остеоартроза,  гипертонии,  атеросклероза  и  целого  ряда  других 
заболеваний.  О  наличии  метаболического  синдрома  принято  говорить,  если  у  пациента 
наблюдается не менее трех из указанных ниже симптомов: 
 
избыточный вес; 
 
артериальная гипертония; 
 
повышение уровня сахара в крови; 
 
нарушение соотношений липидов в крови; 
 
ранний атеросклероз; 
 
ишемическая болезнь сердца; 
 
подагра; 
 
повышение уровня тестостерона у женщин. 
Диагностикой  метаболического  синдрома  занимается  терапевт  или  эндокринолог.  Он 
проводит  осмотр,  измеряет  вес  и  артериальное  давление  пациента.  Помимо  этого  для 
установления  метаболического  синдрома  проводят  анализ  крови  на  сахар,  уровень  обмена 
липидов  и  углеводов,  половых  гормонов,  уровень  инсулина.  В  первую  очередь,  нужно 
отметить то, что метаболический синдром является обратимым состоянием. То есть, приняв 
меры,  можно  добиться  его  полного  исчезновения  или  хотя  бы  минимизации  основных 
проявлений,  но  этот  процесс  достаточно  длительный.  Главной  целью  лечения 

178 
 
метаболического  синдрома  является  снижение  риска  развития  сердечно-сосудистых 
заболеваний и сахарного диабета второго типа. Лечение метаболического синдрома всегда 
комплексное и совмещает в себе как медикаментозную, так и немедикаментозную терапию. 
Основой лечения при метаболическом синдроме является правильное питание, поддержание 
физической формы и другие меры, направленные на снижение веса и нормализацию обмена 
веществ. Медикаментозное воздействие, применяемое для лечения ожирения, артериальной 
гипертензии,  инсулинорезистентности  и  нарушения  липидного  обмена  может  быть 
эффективно  только  при  соблюдении  правильного  образа  жизни.  В  первую  очередь  это 
касается ожирения. При высокой его степени допускается использование для снижения веса 
специальных препаратов, но при отсутствии поддерживающей терапии вес набирается снова 
сразу  после  прекращения  приема  лекарств.  Как  уже  упоминалось,  одним  из  основных 
моментов при лечении метаболического синдрома является диета: 
1.
 
Не  рекомендуются  строгие  диеты  и  голодания.  Снижения  массы  тела  должно 
проходить постепенно, не более 10% за первый год. 
2.
 
Желательно  снизить  количество  потребляемых  животных  жиров  и  заменить  их 
растительными. Употреблять продукты с высоким содержанием клетчатки. 
3.
 
Ограничение  соли  в  рационе.  Не  более  3-5  граммов  в  сутки,  в  зависимости  от 
показателей артериального давления. 
4.
 
Исключить из рациона кондитерские изделия, газированные напитки, фаст-фуд. 
5.
 
Увеличить  употребление  витаминов  и  минералов,  в  частности  омега-3-кислот, 
которые входят в состав оливкового, тыквенного и рапсового масел. 
6.
 
Максимально ограничить употребление алкоголя. 
7.
 
Желательно  ввести  дробный  режим  питания,  до  5-6  раз  в  сутки  небольшими 
порциями. 
Правильное  питание  обязательно  должно  сочетаться  с  регулярными  физическими 
нагрузками, в противном случае снижение массы тела будет происходить за счет мышечной, 
а не жировой ткани, что может привести к ухудшению состояния здоровья. 
 
   Аннотация. Всемирная организация здравоохранения (ВОЗ) считает синдром Х, или 
метаболические  нарушения  в  организме,  предшествующие  ожирению,  «глобальной 
эпидемией»  современности.  Расчеты  экспертов  предполагают,  что  к  2025  году  число 
страдающих  этим  недугом  во  всем  мире  составит  300  млн.  человек.  И  это  притом,  что 
болезнь  имеет  одно-единственное  внешнее  проявление  –  избыточную  массу  тела.  В 
переводе с медицинского языка метаболический синдром означает – набор таких изменений 
в  организме,  которые  приводят  к  глубокому  нарушению  обмена  веществ.  По  данным 
статистики, с  такой  проблемой  сталкивается  20 %  людей  среднего  и  пожилого  возраста,  и 
эти цифры неуклонно растут с каждым годом. 
 Аnnotation.  The  world  health  organization  (who)  believes  the  syndrome    X,  or  metabolic 
disorders  in  the  organism  pre-obese,  "global  epidemic"  of  modern  times.  Expert  calculations 
suggest  that  by  2025  the  number  of  people  suffering  from  this  disease  worldwide  will  reach  300 
million people. And despite the fact that the disease is one external manifestation of excess body 
weight. Translated from medical language metabolic syndrome means a set of changes in the body 
that  lead  to  profound  metabolic  disorders.  According  to  statistics,  this  problem  is  facing  20%  of 
people of middle and old age, and the number is steadily growing each year. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

179 
 
ӘОЖ 504.75:628.31 
 
ЭКОЛОГИЯ ЖАҒДАЙЫ ЖӘНЕ ЛАСТАНҒАН СУ КӚЗДЕРІН ТАЗАРТУДА 
ӚСІМДІК ҚАЛДЫҚТАРЫҢ ҚОЛДАНУ ТИІМДІЛІГІ 
 
Тайчибеков А.У., Қашқынбаева Л.Б., Сейткул А., Бешли Л. 
Тараз мемлекеттік педагогикалық институты, Тараз қ. 
 
           Судың  ластану    мҽселелері:    Ластануға  судың  барлық  категориялы:  мұхит,  
континентік, жерасты, ҽртүрлі дҽрежеде ұшырайды.                                                                                             
          Судың,  ҽсіресе  ауыз  судың  сапасы  халықтың  денсаулығын    анықтайтын  маңызды  
факторлардың бірі  болып табылады.Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мҽліметтері 
бойынша  судың  сапасының  тҿмен  болу  себепті  шамамен  5млн.  адам(  негізінен  балалар) 
ҿледі де, ҽр түрлі дҽрежеде уланған немесе ауырған адамдардың саны 500млн.-нан 1млрд-қа 
дейін жетеді.                                                                                                                                                     
   Барлық  суларың  құрамында  еріген  заттар  болады.Судағы  кҿп  кездесетін 
элементтерге кальций, натрий, хлор, калиий жатады.  
  Судағы  химиялық  элементердің  жиынтығы  жануарлар  мен  адамның  қанының 
құрамына жақын болады.Бұл ҿмірдің суда пайда болғандығының дҽлелі бола алады. 
  Сулардың  ластануы  еі  бірінші  рет  су  қоймаларының  ҽр  түрлі  ластаушы  заттардың 
келіп  түсуіне    байланысты  болады.Екінші  ретті  латану  бірінші  ретті  ластанушылардың  ҽр 
түрлі  тізбекті  реакцияларға  түсуі  арқылы  жүреді.Ластанушы    заттарға  негізінен  топырақ 
эрозиясының ҿнімдері ,минералдық таңайтқыштар , улы химикаттар жіне т.б заттар жатады( 
азот,  фосфор,  жҽне  басқа  биогенді  элементтер  мен  олардың  қосылыстары,органикалық 
заттар , пестицидтер, тұрмыстық қалдық, мұнай жҽне мұнай ҿнімдері). 
          Механикалық  ҽдісте  кҿбіне  қолданылмайтын  тҽрізді  заттардан  тазалауға    жиі  
пайдаланып  жүрген  материал  пенополитуан  жатады.Пенополитуан  суды  18%  -ке  тазартса 
одан шығатын зияндықта аз емес , ал биологиялық ҽдісте қолданылатын биосүзбелер, яғни 
ҿсімдік  қалдықтары  судағы  май  тҽріздес  заттардан  57%-ке  тазартады    зияны  да  елеусіз 
келеді.Химиялық  процесс    кезінде  кҿбіне        химиялық  қалдықтар  қалады,  осы  химиялық 
қалдықтарды химиялық ҽдіспен тазалайды. Бірақ майланған суларды тазалағанда химиялық 
ҽдіс ҿте қолайсыз келеді. 
Биолгиялық ҽдістің негізгі кҿздейтін  мақсаты:             
1. Ластанған суларды аса мұқият тазарту. 
2. Қалдықсыз технологины жүзеге асыру. 
3. Минимальді зияндықтың кҿзін тауып қолдану.                                                
Зерттеу нысаны: Су кҿздері. 
Зерттеу пҽні: Экологиялық мҽселелердің оңай, ҽрі зиянсыз ҽдістермен шешу. 
Жетекші  идея:  Қазіргі  кезде  тұщы  судың  кҿздері  санаулы-ақ  егер  биологиялық 
ҽдістерді  қолданғанда  оң  нҽтиже  шығатын  болса,  мол  экологиялық  проблемаға  шеш  табім 
табылады. 
Зерттеудің    болжамы:  Егер,  биосүзбелер  арқылы  су  тазартса,  онда  дуние  жүзіндегі 
ҿзендер,теңіздер,  мұхиттар  ең  қауіпті  мҽселесінің  шешімі  табылар  еді    жҽне  күнделікті 
қолданылатын судың айналатын еді. Қазіргі таңда мұхиттардың бетіндегі жалпы ауданның    
10/7 бҿлігін мұнай мен мұнай ҿнімдері басып, яғни судың бетінде, құрамында кездеседі, ал 
бұл  суда  тіршілік    ететін  жануарладың,  балдырлардың  тіршілігіне  ҿте  қауіпті.Егер  жоба 
жүзеге асса су тіршілігінің жоюын тоқтатуға мүмкінідік болар еді 
Зерттеудің міндеттері:                                                                                                                   
1.  Биосүзбелер қолдана отырып ластанған суларды  тазартып,  суды  тіршілік  ортасына 
қолайлы ету. 
2. Судың құрамына қарай( тұздылығы) оны тұрмыста қолдануға жарамды ету. 
3. Дүние жүзі зардап шегіп жатқан мұнайлы судан құтылу. 
Зерттеудің  ҽдістері:  Зерттеу  проблемасы    бойынша  материалдар  іздеу,  экспермент 
жасау,нҽтижені ала отырып қорытынды шығару.  
Зерттеудің негізгі кезеңдері:  

180 
 
Біріші  кезең.  Ізденіс  кезеңінде  ҿтті.Кітапханалардан  экология,  биология,  химия 
салаларындағы ластанған суға байланысты мҽліметтер жинақтау.Экология мҽселелерін жан-
жақты зерттеу. 
Екінші  кезең.  Эксперименттік  кезең  ретінде  ҿтті.Табылған  мҽліметтер    бойынша 
жобаның құрылымын бір жүйеге келтіру.Тҽжірибені теория жүзіндегі материяларды ұғыну. 
Үшінші  кезең.  Қорытындылау  кезеңі  ретінде  ҿтті.Бұл  кезеңде  кең  ауқымды  түрде 
тҽжірибе жасау.Қорытынды шығарып,қорғауға ұсыну.          
  Тазалау ҽдістері. Ластанған с уды биологиялық процеспен  тазалағанда массасы кҿп 
мҿлшердегі  тұнба  шығады,оны  утилдеу,  не  залалсыздандыру,  немесе  аулақтандыру  қажет. 
Осы  мақсатта  активті  лайды  тығыздаудан,  сусыздандырудан,  термиялық  жҽне  басқа  да 
ҿндіруден  ҿткізеді.  Залалсыздандырғаннан  кейін  тұнбаны  арганоминералдық  тыңайтқыш 
немесе кейбір материалдарға қосымша компонент ретінде пайдалануға жатады.  
Активті  лайды  рекуперациялайтын  технологиялар  жасалған  олардың  кҿмегімен 
белокты-витаминді  ҿнімдерді,  азық  аштыларды жҽне  құрамы азық  ҿнеркҽсіптеріне қажетті 
техникалық витаминдерді алуға болады.  
Қазіргі  шақта  ҿндірістік  яғни  коммуналды  –  үй-жай  ластанған  суларды  тиімді  түрде 
тазалау ең актуалды инженерлік – экологиялық проблемалардың бірі.  
Бұл  мҽселенің  күрделенуі  үй-жай  жҽне  ҿндірістік  ағындыларының  жалпы  бір 
канализация  жүйесіне  құйылуна,  адам  мен  жануарлар  нҽжістерін  жууға  судың  кеңінен 
қолданылуына,  кір  жуғыш  порошоктардың,  шампуньдердің  жҽне  ҽр  түрлі  беттік  активті 
заттардың қосылуына байланысты. Суды тазалауға биологиялық ҽдісті қолданғанның ҿзінде 
органикалық  заттектердің  90%  жҽне  анорганикалық  қосылыстардың  10-40  %-нен  ғана 
құтылуға болады.  
Ластанған суды биологиялық ҽдіспен тазалағанда ауру тудыратын бактериялардың 91-
98%-ті  ғана  жойылады,  сондықтан  тазаланған  суды  су  қоймаларына  жіберудің  алдында 
залалсыздандыру  қажет.  Ластанған  суды  залалсыздандыру  үшін  кеңінен  қолданылатын 
ҽдістің бірі газ тҽріздес хлормен немесе хлорлы ҽк ерітіндісімен хлорлау. Бұл процесте екі 
сатылы реакция жүреді: 
Cl2 +H2O = HCl+HOCl 
HOCl    =     HCl+ O
 
Реакция  нҽтижесінде  бос  атом  күйінде  түзілген  оттек  бактерия  клеткаларының 
протоплазмасына кіретін заттарды тотықтырады, соның салдарынан бактериялар жойылады.  
2Ca(ClO)2 + 2H2O=Ca(OH)2+2HOCl+CaCl2 
    
Тҽжірибе жасау жҽне нҽтижелері 
Тҽжірибе  саны:17. Тҽжірибе  мақсаты: Майлы   қалдықтармен суларды  тазартудағы су 
мҿлшерін, ұнтақ мҿлшерін есептеу. 
 
Тҽжірибе саны  Су  мҿлшері, 
л 
Қоспа 
мҿлшері, л 
Беттік 
ауданы,м
2 
Ұнтақ 
мҿлшері,г 
Нҽтижесі 
Тҽжірибе №1 
4,75  
 
0,25 
1м
2 
50  
Толығымен 
тазарған 
жоқ 
Тҽжірибе №2 
4,75  
 
0,25 
1м
2
 
57 
Толығымен 
тазарған 
жоқ 
Тҽжірибе №3 
4,75  
 
0,25 
1м
2
 
58 
Толығымен 
тазарған 
жоқ 
Тҽжірибе №4 
4,75  
 
0,25 
1м
2
 
65 
Толығымен 
тазарған 
жоқ 
Тҽжірибе №5 
4,75  
 
0,25 
1м
2
 
78 
Толығымен 
тазарған 
жоқ 

181 
 
Тҽжірибе №6 
4,75  
 
0,25 
1м
2
 
89 
4/3  бҿлігі 
ғана 
тазарды 
Тҽжірибе №7 
4,75  
 
0,25 
1м
2
 
97 
4/3  бҿлігі 
ғана 
тазарды 
Тҽжірибе №8 
4,75  
 
0,25 
1м
2
 
105 
4/3  бҿлігі 
ғана 
тазарды 
Тҽжірибе №9 
4,75  
 
0,25 
1м
2
 
110 
Сҽл  мҿлдір 
қабат 
байқалды 
Тҽжірибе №10 
4,75  
 
0,25 
1м
2
 
113 
Сҽл  мҿлдір 
қабат 
байқалды 
Тҽжірибе №11 
4,75  
 
0,25 
1м
2
 
128 
Толығымен 
тазарды 
Тҽжірибе №12 
4,75  
 
0,25 
1м
2
 
139 
Толығымен 
тазарды 
Тҽжірибе №13 
4,75  
 
0,25 
1м
2
 
145 
Толығымен 
тазарды 
Тҽжірибе №14 
4,75  
 
0,25 
1м
2
 
150 
Толығымен 
тазарды 
Тҽжірибе №15 
4,75  
 
0,25 
1м
2
 
155 
Толығымен 
тазарды 
Тҽжірибе №16 
4,75  
 
0,25 
1м
2
 
167 
Толығымен 
тазарды 
Тҽжірибе №17 
4,75  
 
 
0,25 
1м
2
 
170 
Толығымен 
тазарып 
ұнтақтың 
артық 
мҿлшері 
қалды 
 
 
 
 
 
 

182 
 
Тәжірибе кезендері мен нәтижелері: 
1)  №1  -№2  тҽжірибелерде  4,75  кҿлемде  1м²  ауданда  алынған  ұнтақ  мҿлшері  суды 
майлы қалдықтардан тазартуға жеткіліксіз болды. 
2)  №6-№8    тҽжірибелерде  4,75    кҿлемде  1м²  ауданда  алынған  ұнтақ  мҿлшері  суды 
майлы қалдықтардан 4/3 бҿлігі ғана тазарды 
3)№9-№16  тҽжірибелерде  4,75    кҿлемде  1м²  ауданда  алынған  ұнтақ  мҿлшері  суды 
майлы қалдықтардан толығымен тазарды 
4)№17  тҽжірибелерде  4,75    кҿлемде  1м²  ауданда  алынған ұнтақ  мҿлшері  суды  майлы 
қалдықтардан тазарып ұнтақтың артық мҿлшері қалды. 
№9-№16 тҽжірибелерде 4,75 л кҿлемде 1м² ауданда алынған ұнтақтың орташа мҿлшері 
=(  m1+  m2+  m3+  m4+  mn  )  :  n  формуласына  қойып  есептейміз,  сонда 
=(110+113+128+139+145+150+155+167) : 8 =138,375 г 
 
Қорытынды: 
  Қазіргі  кезде  су  кҿздері  экология  тарихындағы  ең  апатты  жағдайына  келіп  отыр.  
Сонын  алдын  алу  үшін  ҽр  түрлі  елдердің  ғалымдары  еңбек  етуде.  Судың  ластануын 
тазалаудың  негізгі  5  тҽсілі  бар.  Олар:    механикалық,  химиялық,  түйніктелген,  физикалық-
химиялық,  биологиялық  болып  табылады.  Осы  ҽдістердің  ішіндегі  бізге  ең  тиімдісі 
биологиялық ҽдіс болып табылады. Биологиялық ҽдістің тиімділіктері: 
  1. Су экологиялық таза жолмен тазарады. 
  2.  Биологиялық  ҽдіс  кезінде  ҿсімдік  қалдықтарын  тиімді  пайдалану  технологиясы 
пайдаланылады. 
  3. Су 57%-ға тазарады. 
  Егер, казіргі таңда осы ҽдістермен суды тазалап күнделікті қолданысқа жіберсек, біз 
барлық  жақтан  да  тиімділік  арқасында  ұтамыз.  Суды  тазалауға  биологиялық  ҽдісті 
қолданғанның ҿзінде органикалық заттектердің 90% жҽне органикалық қосылыстардың 10-
40%-нен  ғана  құтылуға  болады.  Ластанған  суды  биологиялық  ҽдіспен  тазалағанда  ауру 
тудыратын  бактериялардың  90-98%-ті  жоылады,  сондықтан  тазаланған  суды  су 
қоймаларына  жіберудің  алдында  залалсыздандару  қажет.  Оны  күнделікті  тұрмыста 
қолданатын  хлормен  немесе  хлорды  ақ  ерітіндісімен  хлорлау  керек. 
Ал  тҽжірибе 
нҽтижесінде,  қолданылған  үш  биосүзбе  де  9-16тҽжірибе  сандары,  ластанған  суды 
толығымен  тазартты,  ал  ұнтақтардың  орташа  мҿлшері  –  138,  375г  қолдануға  болатының 
дҽлелдеді.  Соңгы  тҽжірибе  саны  (170г)  ұнтақты  қолданғанда  ластанған  су  толығымен 
тазартылып үнтақтың артық мҿлшері қалды.
  
 
 
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 
1. Ҽлімбетов. Қ.Ҽ. Табиғатты пайдалану жҽне оны қорғау негіздері. Алматы, 
Экономика,2000г. 
2. Баешов. А. Экология негіздері. Туркістан, Яссауи университеті, 2000ж. 
3. Бейсенова Ҽ,. Шілдебаев Ж. Экология. Алматы: «Ғылым» ғылыми 
баспа орталығы, 2004 жыл. 
4. Каженбаев.С. Табиғат қорғау. Алматы, Ана тілі, 1992ж. 
5. Сағымбаев.Ғ. Экология негіздері. Алматы, 1995ж. 
6. Демина Т.А., «Экология, природопользование, охрана окружающей среды» 
Москва, Аспект пресс, 2005 г. 
7. Жуков А.И., Монгайт И.Л., Родзиллер И.Д., «Методы очистки 
производственных сточных вод». - Москва: Химия, 1996 г.
  
 
      Аннотация.  В  данной  статье  рассматривается    экологический  процесс  состояние 
окружающей  среды  и  эффективность  использования  загрязненной  воды  очистка 
растительных отходов. 

жүктеу/скачать 2,6 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: