Матаса байланысқан сөз тіркесінде грамматиқалық амалдар толымсыз құрамда жұмсалғанда, тіркестегі сөздердің арасындағы қатынас негізінен басыңқы компоненттің тәуелдік формасынан көрінеді. Бірақ мұндайда анықтауыш компонент басыңқы сөзден жұбын жазбай қатар тұруға тиіс: көл жиегі – толған құрақ. Көлдің тік жағасы толған құрақ. Қалың қарағай жел лебімен, сыбдыр-сыбдыр қағып, теңселіп, ырғалып қояды (М. Әуезов).
Матаса байланысқан сөз тіркесінде грамматиқалық амалдар толымсыз құрамда жұмсалғанда, тіркестегі сөздердің арасындағы қатынас негізінен басыңқы компоненттің тәуелдік формасынан көрінеді. Бірақ мұндайда анықтауыш компонент басыңқы сөзден жұбын жазбай қатар тұруға тиіс: көл жиегі – толған құрақ. Көлдің тік жағасы толған құрақ. Қалың қарағай жел лебімен, сыбдыр-сыбдыр қағып, теңселіп, ырғалып қояды (М. Әуезов).
Матасудың толымды, толымсыз түрінің талғануы тек сөз тіркесінің екі компоненті де зат есім болған жағдайда ғана мүмкін болады. Бағыңқы компонент есімдік болғанда, сөз тіркесі матасудың толық формасы арқылы ғана тіркеседі. Бұның себебі – бұл құрамдағы сөз тіркесінде релятивтік байланыс болмайды, ол тек меншіктілік байланысты білдіреді: менің көмегім, сенің шаруашылығың т.т.
Матасудың толымды, толымсыз түрінің талғануы тек сөз тіркесінің екі компоненті де зат есім болған жағдайда ғана мүмкін болады. Бағыңқы компонент есімдік болғанда, сөз тіркесі матасудың толық формасы арқылы ғана тіркеседі. Бұның себебі – бұл құрамдағы сөз тіркесінде релятивтік байланыс болмайды, ол тек меншіктілік байланысты білдіреді: менің көмегім, сенің шаруашылығың т.т.
Матаса байланысқан зат есімді сөз тіркестеріне бағыңқы компонент ретінде есімдіктің қатысатынын ілгеріде атадық. Бағыңқы компонент ретінде бұл тіркеске субстантивтенген сын есім сөздер де қатысады: қызылдың әскері, көктің реңі т.т.
Матаса байланысқан зат есімді сөз тіркестеріне бағыңқы компонент ретінде есімдіктің қатысатынын ілгеріде атадық. Бағыңқы компонент ретінде бұл тіркеске субстантивтенген сын есім сөздер де қатысады: қызылдың әскері, көктің реңі т.т.
Матасу формасының тілімізде бұдан бөлек те бір қатар жұмсалатын саласы бар. Солардың бірі – затты ерекшелеп атау үшін жұмсалуы. Мысалы: жігіттің жігіті, аттың аты, күндердің күнінде т.т.
Бұл жолға аттың аты ғана жарайды. Бақтыгүл түптің түбінде от көсеген көсеудей күйе кететін болса, бұл малдың құнарлы қалың топтары қайда-қайда кеткенін білмегені дұрыс.
Сын есім сөздер де субстантивтеліп барып, тіркестің осы амалы арқылы сапаны ерекшелеп атайды: әдемінің әдемісі , жүйріктің жүйрігі.
