Тұрсынова Г. Т

Сан есімнің сөйлемдегі қызметі

Кенді Алтайдағы полиметалл кенін пайдаланып, Өскеменде қорғасын- мырыш, титан-магний комбинаты жұмыс істейді. Комбинат – шығаратын өнімі мен технологиялық деңгейі жөнінен түсті металлургия саласындағы ең жақсы дамыған кәсіпорындардың бірі.

Республикамыздың оңтүстік бөлігіндегі Қаратау тауларындағы Мырғалымсай, Ащысай, Байжансай қорғасын-мырыш кеніне негізделіп Шымкент қорғасын зауыты салынған. Шымкент қорғасын зауытында 1991 жылға дейін өнімнің 25 түрі өндіріліп, шикізаттан 14 элемент алынса, қазіргі кезде өнімнің 15 түрі өндіріліп, шикізаттан 9 элемент алынады. Жоңғар Алатауында Текелі, Орталық Қазақстанда Жәйрәм, полиметалл кен байыту комбинаттары жұмыс істейді.

218-тапсырма. Төмендегі мәтіннен сан есімдерді тіркескен сөздерімен теріп жазыңыздар.

Қазақстанға әлемдік 4 млн т уран қорының 26%-ы тура келіп, Аустралиядан кейін екінші орынды иеленеді. Елімізге ТМД елдері уран қорының 56%-ы тиесілі. Уран Оңтүстік Қазақстан облысының Іңкәр , т.б кен орындарында өндіріледі, Ақмола, Маңғыстау облыстары және Алматы облысының төменгі Іле маңында да кездеседі. Қазақстанда қазір жылына 9 мың т уран өндіріліп, «Қазатомпром» Ұлттық атом компаниясы әлемдегі үш уран өндіруші ірі компанияның біріне айналды. Бұл компания тек уранды және оның қосылыстарын ғана емес, сонымен бірге бериллий және тантал өнімдерін өндіреді. Сондай-ақ атом электр стансылары үшін отынды экспорттауда жетекші орын алады.

Телекоммуникацияның техникалық базасы – 637 қалалық және 2,8 мың ауылдық, 19 автоматтандырылған халықаралық стансылардан тұрады. Ғылымитехникалық прогрестің өркендеуіне байланысты ұялы байланыс және Интернет арқылы байланысу жүйесі қалыптасқан.

Республика көлігі құрылымындағы өзгерістер негізінде меншіктің түрлі формаларын жасау және кеңейту, (теңіз, теміржол, ауданаралық автомобиль, халықаралық әуе және құбыр жолдарын), сондай-ақ халықаралық технологиямен байланысты дамыту – бірінші кезектегі мәселе. Қазіргі кезде республика алдында тұрған міндет – барлық мүмкіндікті пайдаланып алыс шетелдерге шығатын құбыр жолдарын жасау.

Есімдік

Есімдіктің мағынасына қарай төмендегідей 7 түрі бар:

Дара есімдік бір сөзден тұрады. Мысалы: мен, олар, біреу, барлық, қайда, мынау, т.б.

Күрделі есімдік екі түбірден жасалады.

Мысалы: кімді-кім, әлдеқашан, әркім, ешбір, т.б.

Есімдіктің тәуелденуі

Елімізде өндірілетін электр энергиясының 8%-ы су электр стансыларына тиесілі. Мұндай стансылар, әсіресе республиканың таулы аудандарындағы өзендердің құлау күшін пайдалануға негізделген. Қазақстанның су энергетикалық ресурстары жылына 160млрд кВт * сағ электр энергиясын алуға мүмкіндік береді.

Қазақстан су электр энергиясын өндіруде Ресейден, Тәжікстаннан кейінгі үшінші орында. Су ресурстары әркелкі таралған, оның басымы Қазақстанның шығысы мен оңтүстік-шығысында. Су электр энергиясын өндіру отын ресурсына жақын орналасқан жағдайда тиімді болады. Бірақ су электр стансыларының құрылысы ұзақ мерзімді алады және технологиялық жабдықтарды көп қажет етеді. Мұндай стансалар дер кезінде тез іске қосылады, әрі сенімді. Негізгі жұмысын жаз мезгілінде істейтін су электр стансаларының өндірген энергиясының өзіндік құны төмен болады.

Су электр стансалары Ертіс өзені мен оның салаларында салынған. Мұнда Ертіс, Бұқтырма, Өскемен және ең қуатты 1,3 млн кВт Шүлбі су электр стансасы жұмыс істеуде. Кенді Алтайдың таулы өзендерінде Үлбі, Хайрюзовск, Тургусунск, Тишинск шағын су электр стансалары бар.

Менің мамандығым – машина жасау технологиясы. Мен бұл мамандық бойынша өндірісте машина жасау заводында инженер-технолог болып жұмыс істеймін. Сонымен бірге ғылыми-зерттеу институтында инженер-жобалаушы /конструктор/ болып жұмыс істеуге болады. Автопаркте инженер-механик болуға мүмкіндік бар. Бұл мамандық кең салада қолданылады. Зауыттың барлық цехтарына орналасуға болады. Біздің мамандық бойынша міндетіміз – бөлшектердің сызбасын даярлау, қажетті материалдарды іріктеу, таңдап алу, оның жасалу дәлдігін есептеу, сызбаларды есептеу, қабылдап алу, автопаркте машиналарды бөлшектермен қамтамасыз ету, техникалық байқаудан өткізу. Мамандығым өзіме ұнайды.

Машина жасау кешені дегеніміз – шаруашылықтың барлық салалары үшін құрал-жабдық,сондай-ақ халық тұтынатын бұйымдар өндіретін өнеркәсіп салаларының жиынтығы.

Барлық өнеркәсіп салаларының ішінде ғылыми-техникалық прогресті ілгерілетуде және еліміздің экономикалық дамуын арттыруда машина жасау кәсіпорындарының маңызы зор. Машина жасау кәсіпорындары аса маңызды еңбек құралдарын – білдектерді, көлік аппараттары мен аспаптарды, ауылшаруашылық машиналарын жасап шығарады. Машина жасау – өнеркәсіптің өзекті саласы. Машина жасау кәсіпорындары бүкіл шаруашылықтың техникалық қайта құрылуын, өндірісті кешенді механикаландыруды және автоматтандыруды қамтамасыз етеді. Машина жасау кешені республикамыздың материалдық-техникалық базасын құруда жетекші рөл атқарады.

226-тапсырма. Мәтінді оқып, аударыңыздар. Мәтін бойынша есімдіктердің астын сызыңыздар.