Туындыларын

Сондай-ақ аңшы, Саршегірді суреттейтін жерлерді түсін- 
діреді. Мүғалім түсінігінен кейін, үжыМды жүмыс жүргізуге 
болады.
Жуптың бірінші баласыпа берілетін тапсырма:
1. Ж азғы  кеш.
2.  Дөң басында
3.  Батқан күн.
Екініиі балага берілетін тапсырма:
1.  Ойдағы ауыл кеші.
2.  Аңшы бозбала.
3. Саршегір.
Берілетін  жалпы  тапсырма  мазмуны:
1. Берілген бөлімдерді оқып, әңгімеден табиғат көріністерін 
бейнелейтін сөздерді табу.
2.  Соңғы  бөлімдердің  мазмүнына  көңіл  кою;  әңгімеден 
Сарш егірдің  қазды   іл у і  суреттелетін  ж ер л ерд і  тауып, 
бейнелі сөздерге назар аудару. Ж үпты қ жүмыс барысында 
мүғалім осы тапсырма айналасында әңгіме жүргізеді. Содан 
кейін  ж о ғар ы д а  берілген  кестені  іліп  қойы п,  тал д ау  
жүмысын ары қарай жалғастырады.
Қ оры ты нды лап  айтсақ,  осы  суреттемені  талдау  төрт 
кезеңнен түрады:
1. Алдын-ала үйден оқып келу (көмекиіі-нірсңау арңылы).
2. Мүғалімнің түсіндірмелі оқуы, мәтінді меңгертуді ары 
қарай жалғастыру.
3. Ж үпты қ жүмыс, оны тексеру.
4.  М үғалім нің  кесте  ар қ ы л ы   қоры ты нд ы   тү сін ігі, 
талдауды жинақтау, пысықтауы.
Екінш і  саб ақта  “Қысқы  түн”  бөлімі  талданады.  Бүл 
бөлімнің  негізгі ерекшелігі — түндегі  қатты  боран  суреті, 
аж даһа  боранның  қатал   суретімен  қорғансы з  бейш ара 
жандардың үзілуге таяу өмірі, баланың ©лімі астаса беріледі. 
Үзінді суреттеу, баяндаудан түрады.
Үзіндіні үш бөлімге бөлуге болады:
1.  Ақ боран ойраны.
2.  Кіш кене  ж үдеу  үйдегі  тағдыры  белгісіз  бейш ара 
жандар.
3.  Ауру баланың аянышты өлімі.
Түсіндірмелі  оқу,  мәтінмен  жүмыс,  ж үпты қ  жүмыс, 
сүрақ-ж ауап  әдісі  бүл  бөлімді  оқытудың  тиімді  тәсілі 
болмақ.
5 3

М әтінмен  ж ү м ы ста  м ү ғал ім   о қуш ы ларм ен  бірлесе 
оты ры п,  ж азу ш ы н ы ң   с у р е т к е р л ік   ш еберлігіне  н азар 
аударады. Мысалы, боранның суретін бейнелейтін сөздерді 
тауып,  мәтіннен оқи отырып, боран мүнда неге “ақ боран” 
деп  айты латы ны на  көңіл  аудартады .  Ш ағын  пікірлесу 
ж үргізу де артық емес.
Сурақтар мен жауаптар:
1. Балалар, боранның қандай түрін білесіндер? Ж ауап 
былай болуы мүмкін:
— Қара боран, долы боран, суық боран, қарлы боран, 
нөсерлі боран, желді боран.
Оқушылар  пікірін  толықты ра  отырып  мүғалім  боран 
түрлеріне  қы сқаш а  түсінік  береді.  Қ ара  боран  көбінде 
топырақты аспанға көтеретін боран екенін, оның жазда, күз 
басталғанда, жаңбырсыз далада болатынын, ал долы, қарлы 
боранның қыста болатынын айтады.
2. А қ боран қандай боран?
— А қ боран аязды  күнде,  қар  көп жауған,  қары мол 
далада болатынын, желдің қарды аспанға көтеріп, үйтқи 
соғып,  айналаны   көрсетпей  долдана  соққан  кезінде 
болатынын айтып түсіндіреді.
3.  Қалай  ойлайсыңдар,  боранмен  қоса  жүдеу  үйдегі 
қорғансыз жандар тірлігі, бала өмірі неге қатар алынып 
баяндалған?
Б үл  сүраққа  балалар  әр  түрлі  пікір  білдіруі  мүмкін. 
Мүғалім ақ боран қатал ж ауы з ба, әлде адамдар қатал ма, 
деген  ойлы  сүрақ  тастап,  мәтіннен  “жанаш ыр  жан  ж оқ” 
деген сөзді оқытып, оқушылардың жауабына жол тастайды. 
Бүл  бөлімде  даладағы  дүлей  бораннан  көз  аша  алмайтын 
табиғат қандай қорғансыз болса, ауру, қуаты біткен кемпір- 
шал, баланың да сондай қорғансыз тағдыры баяндалып, өмір 
шындығының  бір  қыры  ашылатыны  әңгімеленеді.  Негізгі 
кінәлы   даладагы  әділетсіз  қоғам,  әділетсіз  орта  екенін 
түсіндіреді.
«Қыр  суреттері” аталатын  бүл  шығарманы  оқытқанда, 
ең басты назар аударатын мәселе жазушының көркем тілі, 
суреткерлік  ш еберлігін  таныту  болмақ.  Адам  тағдыры 
ойыншыққа  айналған,  адам  қүқы ғы   мал  мен  жануардың 
табанында  езілген  әділетсіз  дала  қоғамының  сиқы  мен
5 4

қорғансы з  адамдарға  аж даһадай  араны н  төккен  катал 
табиғатты катар суреттеуде жазушыньщ айтар ойы берілетінін 
түсіндіру. Қай көркем туынды болсьщ оньщ көтерер тақырыбы, 
ойын  беретін  көркем дік  к ү р ал   —  тіл,  ж азуш ы   м әнері 
болатыньша  токталу.  Сөйтіп,  төменгі  сыныптан  бастап  оқу- 
шыны әдеби талдауға баулуды, тіл қүдіретін түсінуге жетелеуді, 
олардьщ оқырмандық қабілетін дамытуды, сезімдеріне әсер 
етуді ойластырған жөн.
«Қыр суреттерінің” үшіннгі бөлімі “Қыстыгүнгі дала». Бүл 
тарауды екі бөлімшеге бөлуге болады.
Біріншіде, ақ кебінге оранған мола іспеттес қысқы дала 
суреті сипатталған, екіншіде, сорлы Рабиға тағдыры баяндалады. 
Бүл бөлімді талдағанда да, жоғарыдағы әдіс-тәсілдер тиімді 
болмақ.  Өділетсіз  ортадан безіп шығып,  бостандық,  теңдік 
іздеген сорлы әйел тағдыры — әңгіменің негізгі кілті. Дала 
бейнесін суреттеудегі бейнелі сөздерді таба отырып, мүғалім 
жазушы шеберлігін ары қарай түсіндіреді. Кебінге оранғандай 
суық  дала  мен  сүйегі  қураған  суық  шал,  ж ас  Рабиғаның 
бақытсыз тағдыры қатар алынып, әңгімеленетініне ерекше 
назар  аудару  керек.  Ж азуш ы   стилінің  өзіндік  ерекшелігі 
осы үш бөлімде де екі нәрсені қатар алып, салыстыра жазуы 
екеніне тоқталу қажет.

жүктеу/скачать 3,05 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: