Вестник казахского государственного женского педагогического университета
жүктеу/скачать 2,22 Mb. Pdf көрінісі
|
| ҚАЗАҚ МЕМЛЕКЕТТІК ҚЫЗДАР ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ ВЕСТНИК КАЗАХСКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО ЖЕНСКОГО ПЕДАГОГИЧЕСКОГО УНИВЕРСИТЕТА BULLETIN OF THE KAZAKH STATE WOMEN'S TEACHER TRAINING UNIVERSITY №4 (64) 2016 ҚАЗАҚ МЕМЛЕКЕТТІК ҚЫЗДАР ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ ХАБАРШЫ ҒЫЛЫМИ ЖУРНАЛЫ КАЗАХСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ ЖЕНСКИЙ ПЕДАГОГИЧЕСКИЙ УНИВЕРСИТЕТ ВЕСТНИК НАУЧНЫЙ ЖУРНАЛ KAZAKH STATE WOMEN'S TEACHER TRAINING UNIVERSITY BULLETIN SCIENTIFIC JOURNAL №4 (64) 2006 жылдан бастап шығады, шығару жиілігі – жылына 6 рет Қазақстан Республикасының Мәдениет және Ақпарат министрлігінің Ақпарат және мұрағат комитетінің мерзімді баспасөз басылымдарын және (немесе) Ақпарат агенттіктерін есепке алу туралы №13965-Ж куәлігі бойынша тіркелген Бас редактор Нөкетаева Д.Ж. - п.ғ.к. Бас редактордың орынбасары Алиев Б.Ә. – ф.-м.ғ.д., профессор Редакциялық алқа 1. Жамалов А. – техн.ғ.д., профессор 2. Аймағамбетова Қ.А. – п.ғ.д., профессор 3. Ершина А.Қ. – ф.-м.ғ.д., профессор 4. Шерьязданова Х.Т. – пс.ғ.д., профессор 5. Баймахан Р.Б. – техн.ғ.д., профессор 6. Джиембаев Б.Ж. х.ғ.д., профессор 7. Қоңыратбай Т.Ә. – ф.ғ.д., профессор 8. Мырзалиев Ж. – ф.-м.ғ.д., профессор 9. Жексембиев Р.Қ. – б.ғ.к., профессор м.а. 10. Жиенбаева С.Н. – п.ғ.д., профессор 11. Исаев С.Ә. – ф. - м.ғ.к, профессор 12. Тымболова А.О.- ф.ғ.д., профессор 13. Кішібаев Қ.О. - х.ғ.к. 14. Аширбекова Ж.Б. – т.ғ.к., доцент 15. Өмірбаева Г.Ш. – п.ғ.к., ҚР Мәдениет қайраткері 16. Қожакеева Л.Т. – т.ғ.д., профессор 17. Нұрланбекова Е.Қ. - п.ғ.к. 18. Ержанова С.Б. – ф.ғ.д., профессор 19. Базылова Б.Қ. – ф.ғ.к., доцент 20. Абаева Г.А. – п.ғ.к., доцент 21. Сүлейменова Ж.Д. – PhD (Астана қаласы) Шетелдік редакциялық алқа 1. Нұршат Нұражыұлы - профессор, х.ғ.д. (АҚШ, Массачусетс технологиялық институтының зерттеушісі, Техас технологиялық университеті) 2. Сұлтанова Р. – Азиаттық музыка орталығының директоры (Ұлыбритания, Кембридж университеті) 3. Обозов А.Дж. – техн.ғ.д., профессор (Қырғызстан, И.Раззаков атындағы Қырғыз мемлекеттік техникалық университеті) 4. Кенан Коч - PhD, профессор (Түркия, университет Мугла) 5. Роберт Эрмерс - PhD, профессор (Нидерланды, Неймеген университеті, Midden Western ғылыми-зерттеу орталығы) 6. Златан Дамнянович - PhD профессор (АҚШ, Оңтүстік Калифорния Университеті) 7. Римантас Желвис- п.ғ.д., профессор (Литва, Вильнюс университеті) 8. Ицка Дерижан – PhD, профессор (Болгария, Бургаский свободный университет Центр гуманитарных наук) 9. Даньшин А.И. – г.ғ.к., доцент (Ресей, Мәскеу мемлекеттік университеті) 10. Лазерев В.А. – п.ғ.д., профессор (Ресей, Центр современного образования и НМС по математике МО и Н РФ) Редакциялық кеңес 1. Сатбекова А.А. – п.ғ.д., профессор 2. Баданов А.И. – э.ғ.к., доцент 3. Заманбеков Ш.З. – э.ғ.к., доцент 4. Ермекова Т.Н. – ф.ғ.д., доцент 5. Мұратбаева Г.А. – п.ғ.д., доцент 6. Құлманова Ш.Б. – п.ғ.д., профессор 7. Бапаева М.Қ. – пс.ғ.к., доцент 8. Салғараева Г.И. – техн.ғ.к., профессор м.а. 9. Мухамединова Н. А. - п.ғ.к., доцент 10. Мамырова К. Н. - п.ғ.к., доцент 11. Мырзахметова Н.О. - х.ғ.к., қауымдастырылған профессор м.а. 12. Дарменова Р.А. – п.ғ.к., профессор м.а. 13. Ануарова Л.Е. – б.ғ.к.,проф.м.а. 14. Дәулетқұлова А.Ө. – ф.-м.ғ.к. 15. Иманбекова Б.И. – саяси ғ.д., доцент 16. Ахметова А.Қ. – п.ғ.к., доцент 17. Ахметжанова Д.С. – ҚР Мәдениет саласының үздігі 18. Нұржанова Г.И. – п.ғ.к. 19. Қаипбаева А.Т. – т.ғ.к., қауымдастырылған профессор м.а. 20. Темірбаева К.А. – оқытушы Жауапты редактор Сәндібаева Н.Ә. - п.ғ.к. Редакторлар Ж.Қ.Қуанышева, Б.Қ.Омарбаева, Қ.Ж.Тұрсынбаева, Р.Т.Айтбай, К.Д.Бейсембаева, М.А.Оразалиева. Корректор Сүйіндікова С.Ж., Түбітбаева Ж.Х. © Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті 050000, Алматы қ., Әйтеке би көшесі, 99. Тел. 279-30-10, факс 233-18-35. МАЗМҰНЫ-СОДЕРЖАНИЕ-TABLE OF CONTENTS ЖАРАТЫЛЫСТАНУ – ЕСТЕСТВОЗНАНИЕ – NATURAL SCIENCES Еркебаева Г.Е., Карасаева Ш.А., Дарменкулова А.Ш. АҚТӨБЕ ОБЛЫСЫ АТМОСФЕРАЛЫҚ АУАСЫНЫҢ ҚҰРАМЫНДАҒЫ ЗИЯНДЫ ЗАТТАР МӨЛШЕРІ................. 6 Кіршібаев Е.А., Өмірәлиева Н.А. ҚАНТ ҚҰМАЙЫНЫҢ (SORGHUM SACCHARTUM) ЦИТОПЛАЗМАЛЫҚ АТАЛЫҚ СТЕРИЛЬДІ ЛИНИЯЛАРЫ НЕГІЗДЕ Ғ 1 ГИБРИДТІ ТҰҚЫМЫН АЛУ.................................................................................................................................... 11 Қалыбаева Т.С. МЕДИЦИНАЛЫҚ КОЛЛЕДЖДЕРДЕ БИОЛОГИЯ ПӘНІН ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ.......................................................................................................................................... 16 Мамирова К.Н., Пашеева Ұ.М. МҰНАЙ ӨНЕРКӘСІБІНІҢ ҚОРШАҒАН ОРТАҒА ӘСЕРІ ЖӘНЕ ОНЫ ШЕШУ ЖОЛДАРЫ (АТЫРАУ ОБЛЫСЫ МЫСАЛЫНДА)..................................... 21 Мамирова К.Н., Омирзахова Э.Г. АЛМАТЫ АГЛОМЕРАЦИЯСЫНЫҢ АНТРОПОГЕНДІК ЛАНДШАФТЫҚ ТРАНСФОРМАЦИЯЛАНУЫ................................................................................ 28 Меңліғазиев Е.Ж., Қуанышева Ж.Қ., Кәдірәлі Ұ. ХИМИЯ ПӘНІ БОЙЫНША ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЭКСПЕРИМЕНТТІК ДАҒДЫЛАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ............................ 33 Оразбаев К.И., Ержусупова Г.Қ. АЛМАТЫ ОБЛЫСЫ АЙМАҒЫНДА ӨСІРІЛГЕН МАЙЛЫ ДАҚЫЛДАРДЫҢ БАЛАМАСЫ РЕТІНДЕ РАПСТЫҢ ӨНІМДІЛІГІ............................................. 39 ФИЗИКА, МАТЕМАТИКА, ИНФОРМАТИКА PHYSICS, MATHEMATICS, COMPUTER SCIENCE Бижігітов Т., Парманбеков У., Избасарова М., Сембиева А. ЖОҒАРЫ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ФИЗИКА ПӘНІНЕН АЛҒАН ТЕОРИЯЛЫҚ БІЛІМДЕРІН ПРАКТИКАДА ҚОЛДАНА БІЛУЛЕРІНЕ ЫҚПАЛЫ....................................................................... 44 Бижігітов Т., Парманбеков У., Избасарова М., Сембиева А. МЕКТЕП ФИЗИКА КУРСЫНДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ БЕЛСЕНДІЛІГІ МЕН ӨЗ БЕТІНШЕ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚПЕН ОЙЛАУ ҚАБІЛЕТТЕРІН АРТТЫРУ ӘДІСТЕРІ.................................. 48 Ершина А.К., Копенбаева А.С. ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ВОЗОБНОВЛЯЕМЫХ ИСТОЧНИКОВ ЭНЕРГИИ – СНИЖЕНИЕ ПАРНИКОВОГО ЭФФЕКТА.................................................................. 52 Қойшиева Т.Қ., Салғараева М.И., Давлетова В.М. БОЛАШАҚ МҰҒАЛІМДЕРДІ ОҚЫТУ ҮДЕРІСІНДЕ ОБЪЕКТІЛІ-БАҒДАРЛЫ ЖОБАЛАУДЫ ҚОЛДАНУ НЕГІЗІНДЕ КӘСІБИ ДАЙЫНДАУДЫҢ ТҰЖЫРЫМДАМАСЫ......................................................................................... 58 Құлмағамбетова Ж.Қ., Сержанова Г.Б. МОБИЛЬДІ ҚОСЫМШАЛАР ҚҰРУ............................ 63 ФИЛОЛОГИЯ– PHILOLOGY Әбдіқалық К.С. ШӘКӘРІМ ӨЛЕҢДЕРІНДЕГІ АЗАТТЫҚ ИДЕЯ..................................... 66 Әділбекова Л.М. СҮЙЕР ҰЛЫҢ БОЛСА СЕН СҮЙ............................................................ 70 Ділдаева Ж.У. АҒЫЛШЫН ТІЛІН ОҚЫТУДА АҚПАРАТТЫҚ- КОММУНИКАТИВТІК ТЕХНОЛОГИЯНЫҢ РӨЛІ............................................................ 75 Елжанова, М.Д. Асқарова С.А. ШЕТЕЛ ТІЛІ САБАҒЫНДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҚАБІЛЕТІН ЖЕТІЛДІРУДІҢ ЖОЛДАРЫ...................................... 80 Ережепова А.Т. АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУ АРҚЫЛЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ТАНЫМДЫҚ ҚАБІЛЕТІН АРТТЫРУ................................................. 85 Zhunisova Zh. MOTIVATING LEARNERS AT KAZAKHSTAN’S UNIVERSITIES (from experience of my work and notice)............................................................................................. 89 Қошқарбаева Б.Қ. ЛИНГВОМӘДЕНИЕТТАНУДАҒЫ СИМВОЛДАРДЫҢ РӨЛІ......... 94 Сайбекова Н.У. СТУДЕНТТЕРДІҢ КОММУНИКАТИВТІ–КОГНИТИВТІ ҚҰЗЫРЕТТІЛІГІН КӘСІБИ БАҒЫТТАЛҒАН ШЕТЕЛ ТІЛІ НЕГІЗІНДЕ ҚАЛЫПТАСТЫРУ................................................................................................................... 100 ТАРИХ, ЭКОНОМИКА, ҚҰҚЫҚ– ИСТОРИЯ, ЭКОНОМИКА И ПРАВО HISTORY, ECONOMY AND LAW Айтбай Р.Т. ТОКУГАВА ДӘУІРІНДЕ ЖАПОНИЯДА БАТЫС IЛIМДЕРIНIҢ ТАРАЛYЫ....... 103 Сманова А.М. МҰСЫЛМАНДЫҚ ӨРКЕНИЕТТІҢ ПАЙДА БОЛУ МЕН ДАМУ ТАРИХЫ....... 108 ПЕДАГОГИКА – ПСИХОЛОГИЯ, PEDAGOGY – PSYCHOLOGY Аймағамбетова Қ.А., Сәдуақас А. МЕКТЕПАЛДЫ ЖАСТАҒЫ БАЛАЛАРДЫ ЭКСПЕРИМЕНТ ӘДІСІ АРҚЫЛЫ ҚОРШАҒАН ОРТАМЕН ТАНЫСТЫРУ................................ 111 Меңдаяхова Қ.М., Ошақбай Г.Г. БАЛА ТІЛІН ДАМЫТУДА ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУДЫҢ МАҢЫЗЫ........................................................................ 115 Нуркасинова Л.М., Құлымбаева А.К. МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ЖАСТАҒЫ БАЛАЛАРДЫҢ БЕЙНЕЛЕУ ІС-ӘРЕКЕТІНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ................................. 118 Қожанұлы М., Төгісовa А.Қ. ЖОҒАРЫ ӘСКЕРИ ОҚУ ОРЫНДАРЫНДАҒЫ ҚҰЗЫРЕТТІЛІК ТӘСІЛ ЖӘНЕ ОНЫҢ РӨЛІ (жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру аясында).................................................................................................................................122 Саурбекова Г.Л., Абдібеков Н.Е. ҰЛТТЫҚ СПОРТ ОЙЫНДАРЫНЫҢ ОҚУШЫЛАРДЫ ЖАН-ЖАҚТЫ ДАМЫТУҒА ӘСЕРІ.................................................................................................... 127 ӨНЕР ЖӘНЕ МӘДЕНИЕТ – ИСКУССТВО И КУЛЬТУРА-ART AND CULTURE Акимбаева Ғ.Т., Таджбағамбетова Ш.Ж. МӘДЕНИ-ТЫНЫҒУ ЖҰМЫСТАРЫН ҰЙЫМДАСТЫРУДА ҰЛТТЫҚ ДӘСТҮРЛЕРДІҢ ОРЫН АЛУЫ................................................... 131 Асанова Б.С. ЭЛЕКТРОНДЫ КАТАЛОГ – ЖАҢА АҚПАРАТТЫҢ ІЗДЕУ ЭЛЕМЕНТІ............. 134 Балтиева Р.Ю. ОСНОВНЫЕ ПРИНЦИПЫ ВОКАЛЬНО-ХОРОВЫХ РАСПЕВОК В ПРОЦЕССЕ ОБУЧЕНИЯ ДЕТЕЙ ХОРОВОМУ ПЕНИЮ................................................................. 141 Досжанова А.Ж. БОС УАҚЫТТЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДАҒЫ СЦЕНАРИЙДІҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ.................................................................................................................................. 144 Хабаршы-Вестник-Bulletin №4(64), 2016 6 ЖАРАТЫЛЫСТАНУ – ЕСТЕСТВОЗНАНИЕ – NATURAL SCIENCES ӘОЖ: 614.72(574.13) АҚТӨБЕ ОБЛЫСЫ АТМОСФЕРАЛЫҚ АУАСЫНЫҢ ҚҰРАМЫНДАҒЫ ЗИЯНДЫ ЗАТТАР МӨЛШЕРІ Г.Е.Еркебаева, оқытушы Ш.А.Карасаева, магистр, оқытушы А.Ш.Дарменкулова, магистр, оқытушы (Ақтөбе қ.) Аңдатпа: Мақалада Ақтөбе облысы атмосфералық ауасының құрамындағы зиянды заттар мөлшері, «Тобыл-Торғай» экологиялық департаментінің мәліметі бойынша, Ақтөбе облысында Ақтөбе, Хромтау қаласынан басқа да Мұғалжар ауданымен салыстырылды. Облыс бойынша Ақтөбе қаласын қосқанда 12 ауданда 638 кәсіпорын бар. Соның ішінде 182 кәсіпорын Ақтөбе қаласына тиесілі, келесі Мұғалжар ауданында 69 кәсіпорын, Шалқар ауданында 57 кәсіпорын, Алға ауданында 52 кәсіпорын, Мәртөк ауданында 37 кәсіпорын және Хромтау ауданында 30 кәсіпорын. Атмосфералық ауаға шығаратын ластағыш заттардың көлемі бойынша бірінші орында 7403 тоннамен Ақтөбе қаласы тұр. Келесі ретте, Мұғалжар ауданы 1249 тонна, ал 728 тоннамен Хромтау қаласы үшінші орында [4]. Түйін сөздер: экология, ластану, атмосфералық ауа, ластағыштар, өнеркәсіп. Атмосфералық ауаға күкіртсутектің таралуы жөнінен Ақтөбе қаласы алғашқы орында, яғни 140,034 тонна, оның ішінде шығарындылардың ұйымдастырылған көздерінен тазаланбай шығарылғаны 134,067 тонна, Мұғалжар ауданында 12,604 тонна, оның ішінде шығарындылардың ұйымдастырылған көздерінен тазаланбай шығарылғаны 9,508 тонна, Хромтау қаласы 1,060 тоннамен бесінші орында. Оның ішінде шығарындылардың ұйымдастырылған көздерінен тазаланбай шығарылғаны 0,271тонна. Кесте 1– Ақтөбе облысы бойынша атмосфералық ауаны ластайтын заттарды шығару көздері Ластағыш заттардың шығарындылары бар кәсіпорындарды ң 6 саны Ластағыш заттар шығарындылары көздерінің саны Атмосфераға ластағыш заттардың шығарылуы Ластағыш заттардың шығарылу көлемінің азаюы (-), көбеюі (+) рұқсат етілген шығарынды мен салыстырғанд а Барлығ ы Оның ішінде Есепті кезеңде Есепті жылы рұқсат етілген шығарынд ы Ұйым- дасты- рылған Таза- лау ғима- рат- тары- мен жабд ықтал ған Жол берілген шекті шығарудың белгіленген нормалары бар кәсіпорындар бойынша Ақтөбе обл. 638 10641 6317 493 62195,743 270368,441 -208319,810 Ақтөбе қ. 182 7403 4578 398 52986,398 228051,203 -175211,917 Хромтау 30 369 369 81 2031,858 6424,878 -4393,020 Мұғалжар 69 1249 717 10 2316,954 17945,936 -15628,982 «Тобыл-Торғай» экологиялық департаментінің мәліметі бойынша атмосфералық ауаға көмірсутектердің таралуы жөнінен Ақтөбе қаласы алғашқы орында, яғни 1 732,965 тонна, оның ішінде шығарындылардың ұйымдастырылған көздерінен тазаланбай шығарылғаны 928,230 тонна, Мұғалжар ауданында 578,906 тонна, оның ішінде шығарындылардың ұйымдастырылған көздерінен тазаланбай шығарылғаны 355,290 тонна, Хромтау қаласы Хабаршы-Вестник-Bulletin №4(64), 2016 7 8,704 тонна, oның ішінде шығарындылардың ұйымдастырылған көздерінен тазаланбай шығарылғаны 8,614 тонна [1,5,6]. Кесте 2 – Ақтөбе облысы бойынша атмосфералық ауаны ластаушы күкіртсутектің мөлшері Барлық тұрақты ластаушы көздерден шыққан ластағыш заттардың көлемі Тазаланбай шығарылды Атмосфераға шығарылған барлық ластайтын заттар қауіпті кезеңде барлығы Соның ішінде шығарындылардың ұйымдастырылған көздерінен Ақтөбе обл. 241,245 241,245 213,629 241,245 Ақтөбе қ. 140,034 140,034 134,067 140,034 Хромтау 1,060 1,060 0,271 1,060 Мұғалжар 12,604 12,604 9,508 12,604 Кесте 3 – Ақтөбе облысы бойынша атмосфералық ауаны ластаушы көмірсутектердің (ұшпалы органикалық қосылыстарсыз)мөлшері Барлық тұрақты ластаушы көздерден шыққан ластағыш заттардың көлемі Тазаланбай шығарылды Атмосфераға шығарылған барлық ластайтын заттар қауіпті кезеңде барлығы Соның ішінде шығарындылардың ұйымдастырылған көздерінен Ақтөбе обл. 2632,608 2632,608 1460,600 2632,608 Ақтөбе қ. 1732,965 1732,965 928,230 1732,965 Хромтау 8,704 8,704 8,614 8,704 Мұғалжар 578,906 578,906 355,290 578,906 Хромтау қаласында өндірістің қарқындап дамуына және отын түрлерінің кең масштабта жағылуына байланысты атмосферадағы бос оттектің қоры азайып, ал көмірқышқыл газының және көміртегі тотығының мөлшері жоғарылауда. Облыс бойынша Ақтөбе қаласы 13 242,244 тоннамен бірінші орында, соның ішінде шығарындылардың ұйымдастырылған көздерінен тазаланбай шығарылғаны 12 700,248 тонна, екінші орында Хромтау қаласы 836,678 тонна, соның ішінде шығарындылардың ұйымдастырылған көздерінен 608,920 тонна [1,2,6]. Кесте 4 – Ақтөбе облысы бойынша атмосфералық ауаны ластаушы көміртек тотығының мөлшері «Тобыл-Торғай» экологиялық департаментінің мәліметі бойынша атмосфералық ауаға азот тотықтарының таралуы жөнінен Ақтөбе қаласы алғашқы орында, яғни 6 457,504 тонна, оның ішінде шығарындылардың ұйымдастырылған көздерінен тазаланбай шығарылғаны 6 080,542 тонна, Хромтау қаласы 292,441 тоннамен екінші орында, oның ішінде шығарындылардың ұйымдастырылған көздерінен тазаланбай шығарылғаны 192,561 тонна, Мұғалжар ауданы 211,168 тоннамен үшінші орында, оның ішінде шығарындылардың ұйымдастырылған көздерінен тазаланбай шығарылғаны 187,441 тонна [2,6]. Барлық тұрақты ластаушы көздерден шыққан ластағыш заттардың көлемі Тазаланбай шығарылды Атмосфераға шығарылған барлық ластайтын заттар қауіпті кезеңде барлығы Соның ішінде шығарындылардың ұйымдастырылған көздерінен Ақтөбе обл. 15713,770 15713,770 14507,121 15713,770 Ақтөбе қ. 13242,244 13242,244 12700,248 13242,244 Хромтау 836,678 836,678 608,920 836,678 Мұғалжар 705,891 705,891 684,014 705,891 Хабаршы-Вестник-Bulletin №4(64), 2016 8 Кесте 5 – Ақтөбе облысы бойынша атмосфералық ауаны ластаушы азот тотықтарының (NO 2 - ге қайта есептегенде) мөлшері Жылу электростанцияларының отынды жағу кезінде атмосфераға шығарылатын негізгі қосылыстар: күкіртті газ, азот тотықтары, шаң, көміртек қосылыстары (альдегидтер, көмірқышқыл газы), ал кейбір отын түрін көп мөлшерде қолданған кезде өте улы ваннадий қосылыстары, кальций тотықтары, күшән қосылыстары, фторлы қосылыстар, бенз(а)пирен, сынап шығарылады. Соның ішінде азот тотықтарына тоқталатын болсақ, «Тобыл-Торғай» экологиялық департаментінің есептеуі бойынша Хромтау қаласындағы азот тотықтарының мөлшері басқа қалалармен салыстырғанда өте жоғары мөлшерде. Кесте 6 – Ақтөбе облысы бойынша атмосфералық ауаны ластаушы ұшпалы органикалық қосылыстардың мөлшері Барлық тұрақты ластаушы көздерден шыққан ластағыш заттардың көлемі Тазаланбай шығарылды Атмосфераға шығарылған барлық ластайтын заттар қауіпті кезеңде барлығы Соның ішінде шығарындылардың ұйымдастырылған көздерінен Ақтөбе обл. 8925,772 8925,772 8799,223 8925,772 Ақтөбе қ. 5855,350 5855,350 8760,790 5855,350 Хромтау 2,136 2,136 - 2,136 Мұғалжар 3,082 3,082 0,928 3,082 Атмосфералық ауаға қатты заттардың таралуы жөнінен Ақтөбе қаласы алғашқы орында, яғни 39 159,011 тонна, оның ішінде шығарындылардың ұйымдастырылған көздерінен тазаланбай шығарылғаны 2 423,865 тонна, тазалау ғимараттарына түскені 34 876,835 тонна, Хромтау қаласы 1 521,798 тоннамен екінші орында, оның ішінде шығарындылардың ұйымдастырылған көздерінен тазаланбай шығарылғаны 107,100 тонна, тазалау ғимараттарына түскені 946,039 тонна, Мұғалжар ауданы 524,346 тоннамен үшінші орында, оның ішінде шығарындылардың ұйымдастырылған көздерінен тазаланбай шығарылғаны 258,226 тонна, тазалау ғимараттарына түскені 66,174 тонна. Ақтөбе облысындағы атмосфералық ауасының құрамындағы күкіртті ангидридтің мөлшері басқа қалалармен салыстырғанда өте жоғары. Сонымен, Ақтөбе облысы атмосфералық ауасының құрамындағы ластағыш заттарға мыналар жатады: NO 2 , SO 2 , H 2 S, CO, NH 3 , көмірсутектер, газ тәрізді және сұйық, қатты, ұшпалы органикалық қосылыстар жатады. Облыс бойынша ең көп шығарынды газ тәрізді және сұйық заттар 54 661,229 тонна, көміртек тотығы 15 713,770 тонна, күкіртті ангидрид 13 109,356 тонна, ұшпалы органикалық қосылыстар 8 925,772 тонна, азот тотықтары 7 291,639 тонна, көмірсутектер 2 632,608 тонна, күкіртсутек 241,245 тонна. Осы ластағыштар бойынша Ақтөбе қаласы бірінші орында, ал Хромтау қаласы көміртек тотығы, азот тотықтары, қатты заттардан екінші орында, күкіртті ангидридтен үшінші орын, газ тәрізді және сұйық ластағыш заттардан төртінші орын, көмірсутектерден бесінші орын, ұшпалы органикалық қосылыстардан алтыншы орын, күкіртсутектен сегізінші орында. Атмосфералық ауаға ластағыш заттардың көп мөлшерде шығарылуының басты себебі көптеген ірі өнеркәсіптердің болуы. Атап айтатын болсақ, Ақтөбе қаласындағы «Ақтөбелік хром қосындылар зауыты», «Қазхром» ТҰК» АҚ бөлімшесі – Ақтөбелік Барлық тұрақты ластаушы көздерден шыққан ластағыш заттардың көлемі Тазаланбай шығарылды Атмосфераға шығарылған барлық ластайтын заттар қауіпті кезеңде барлығы Соның ішінде шығарынды- лардың ұйымдасты-рылған көздерінен Ақтөбе обл. 7291,639 7291,639 6628,679 7291,639 Ақтөбе қ. 6457,504 6457,504 6080,542 6457,504 Хромтау 292,441 292,441 192,561 292,441 Мұғалжар 211,168 211,168 187,441 211,168 Хабаршы-Вестник-Bulletin №4(64), 2016 9 ферроқұйма зауыты т.б. Хромтаудағы Дөң кен байыту комбинаты, «Лимонное» мыс-мырыш кен орны, «Миллионное» магнезит кен орны т.б. өнеркәсіптері [3,4]. Кесте 7 – Ақтөбе облысы бойынша атмосфералық ауаны ластаушы газ тәрізді және сұйық заттардың мөлшері Барлық тұрақты ластаушы көздерден шыққан ластағыш заттардың көлемі Тазаланбай шығарылды Тазалау ғима- ратта- рына түскен Оның ішінде Атмосфер аға шығарыл- ған барлық ластайтын заттар қауіпті кезеңде Ұсталғаны ластағыш заттардың санына %-бен барлығы Соның ішінде шығарын- ды- лардың ұйымдас- тырылған көздерінен барлығы Оның ішінде кәдеге жара- ғаны Ақтөбе обл. 54661,229 54125,875 44816,156 535,354 531,127 531,127 54130,102 1,0 Ақтөбе қ. 48314,801 47779,447 40628,223 535,354 531,127 531,127 47783,674 1,1 Хромтау 1345,315 1345,315 995,072 - - - 1345,315 Мұғалжар 1824,122 1824,122 1519,702 - - - 1824,122 - Кесте 8 – Ақтөбе облысы бойынша атмосфералық ауаны ластаушы күкіртті ангидридтің мөлшері Барлық тұрақты ластаушы көздерден шыққан ластағыш заттардың көлемі Тазаланбай шығарылды Тазалау ғима- ратта- рына түскен Оның ішінде Атмосфераға шығарылған барлық ластайтын заттар қауіпті кезеңде Ұстал- ғаны ласта- ғыш заттар- дың санына %-бен барлығы Соның ішінде шығарынды- лардың ұйымдасты- рылған көздерінен Барлы- ғы Оның ішінде кәдеге жара- ғаны Ақтөбе обл. 13109,356 12574,002 12358,608 535,354 531,127 531,127 12578,229 4,1 Ақтөбе қ. 12442,986 11907,632 11868,529 535,354 531,127 531,127 11911,859 4,3 Хромтау 168,774 168,774 157,585 - - - 168,774 - Мұғалжар 212,223 212,223 207,641 - - - 212,223 - Қорытындылай келе, біздің зерттеуіміз бойынша Ақтөбе облысының атмосфералық ауасында анықталған газ түрінде кездесетін улы заттардың орташа көрсеткіштері. Ақтөбе, Хромтау, Мұғалжар аумағының атмосфералық ауасының экологиялық жағдайы «Тобыл-Торғай» экологиялық департаментінің зерттелген мәліметтері бойынша қарастырылды. Алынған атмосфераның ластану индексі бойынша қала ауасының әртүрлі аудандары сипатталынды. Атмосфералық ауаның ластануының алдын алуға және зиянды қалдықтардың мөлшерiн азайту үшін мынадай ұсыныстарды атауға болады: Зиянды қосылыстар түзiлетiн технологиялық процестердi жақсарту және мүмкiндiгiнше зиянды заттар аз бөлiнетiн жаңа технологияларды өндiрiске енгiзу. Зиянды қосылыстарды бөлетiн объектiлердi тиiмдi орналастыру және жасыл өсiмдiктердi көптеп отырғызу. Тұрғын ғимараттарын қаланың батыс пен оңтүстік аймақтарына қарай салуын жоспарлау. Халықтың экологиялық мәдениетін көтеру. жүктеу/скачать 2,22 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|