Вестник казахского государственного женского педагогического университета

Хабаршы-Вестник-Bulletin №4(64), 2016
 
63 
 
Summary 
Koyshieva T.K., candidate of technical sciences, assistant professor, 
Salgaraeva M.I., senior lecturer, Davletova B.M., master teacher 
(c.Turkestan, IKTU  named by A.Yesevi) 
(c. Taraz, Taraz innovation and Humanities University) 
Concept of professional training of future teachers based on the object-oriented design 
The  article  describes  the  concept  of  professional  training  of  future  teachers  on  the  basis  of 
object-oriented design in  learning  information  technology. At the present  stage of development  of 
information technology and improved methodology for software development technology, which is 
mainly based on the object-oriented approach, which is reflected in the state educational standard of 
higher professional education for the training of future teachers of computer science in the field of 
programming. 
Students have difficulty in creating an object-oriented code, as object-oriented programming 
languages  do not  allow to visualize the object  classes  and the relationships  between them, are not 
conducive to the formation of the overall presentation of the generated code. 
Thus,  there  is  a  need  to  improve  the  existing  methodological  approaches  to  training  future 
teachers of computer science the OOP by using unified modeling language and tools for automatic 
generation of object-oriented code, it is a tool of object-oriented design. 
Keywords:  concept,  object-oriented  design,  programming  languages,  software  code,  object 
classes. 
 
 
 
ӘОЖ 004 (075.8) 
МОБИЛЬДІ ҚОСЫМШАЛАР ҚҰРУ 
 
Құлмағамбетова Ж.Қ., т.ғ.к.,аға оқытушы 
Сержанова Г.Б., студент 
(Ақтөбе қ., Қ.Жұбанов атындағы  
Ақтөбе өңірлік мемлекеттік университеті) 
 
Аңдатпа:  Мақалада  көптеген  зерттеулер  жасалды.  Мақаланың  басты  мақсаты  – 
мобильді  қосымша  құруға  деген  ынтасы  бар  қолданушыларға  қолжетімді  және  қолайлы 
түрде ақпаратпен қамтамасыз ету.  
Мақаланы  жазу  кезінде  объектілі-бағытталған  Java  және  мобильді  құрылғылардың  
Android  және  Android  SDK  программалау  тілдері  қолданылды.  Олар  тұрақты  түрде  дамып, 
функционалдық  мүмкіндіктері  артып  келеді.  Негізгі  бөлімінде  Android  платформасына 
Android  SDK  құралын  орнату  келтірілген.  Android  SDK  құралы  арқылы  Android 
платформасына дайындалған мобильді қосымшаны тексеруге арналған виртуалды машинаны 
эмулятор  (ұялы  байланыс  құралы)  іске  қосу  жайлы  нұсқаулық  көрсетілген.  Қорытынды 
бөлімде  мобильді  интерфейстер  базасының  төңiрегiнде  мектеп  оқушыларына  ақпаратты 
қолайлы  және  қолжетімді  түрде  беретін  мектепке  арналған  мобильді  қосымша  құру 
жүргізілген. 
Түйін сөздер: Android SDK, Android, Java.  
Дербес мобильді құрылғылар (смартфондар, дербес қалта компьютерлері, планшеттер) 
қазіргі замандағы әлемнің ажырамас бөлігі болып табылады. Мобильді құрылғылардың әрбір 
пайдаланушысы  тілдесу  үшін  аса  күшті  құралға  қол  жеткізді.  Android  операциялық  жүйесі 
мобильді құрылғылар үшін салыстырмалы түрде жаңа платформа болып табылады. Ол өзінің 
ашықтығының  арқасында,  жетілдіруге  арналған  тегін  және  ыңғайлы  құралдары  бар 
болуының арқасында, жылдам түрде кеңінен таралып отыр.  
Android  SDK  –  Android  операциялық  жүйесі  үшін  қосымшаларды  жасау  ортасы. 
Бағдарлама  мобильді  құрылғы  камерасын,  акселерометр,  компас,  GPS  мәліметтерді, 

Хабаршы-Вестник-Bulletin №4(64), 2016
 
64 
 
Bluetooth,  Wi–Fi,  EDGE  және  3G  бойынша  рұқсатты  қолданатын  Android  –  қосымшаларын 
жасау  мен  тестілеуге  мүмкіндік  береді.  Оған  қоса  мультимедиялық  контентпен  (MPEG4, 
H.264, MP3, AAC, AMR, JPG, PNG және GIF форматтарындағы аудио, бейнелер, суреттер), 
SQLite  мәліметтер  базасымен,  WebKit  қозғалтқышындағы  біріктірілген  браузермен,  Dalvik 
виртуалды  машинасымен,  GSM  телефониямен  және  тағы  басқаларымен  жұмыс  жасауды 
қолдайды.  Оған  қоса  Android  SDK  қолданушылары  қосымша  орнатылған  эмулятор 
көмегімен  өздері  жасап  шығарған  қосымшаларды  тестілей  алады.  Linux’ке  негізделген 
Android SDK ортасы қосымшаларды іске қосу үшін виртуалды құрылғыны қолданады және 
3G, WiFi, GPS, сенсорлы экран сияқты және заманауи мобильді телефондарда бар басқа да 
стандартты функцияларды қолдайды. 
Бағдарламаны  тексеру  үшін  виртуалды  машина  іске  қосылады  –  эмулятор  (ұялы 
байланыс  құралы)  пайдаланады.  Ұялы  байланыс  эмуляторын  жасау  Tools  |  Android  |  AVD 
Manager  терезелеріне  өту  арқылы  жасалынады.  Алдымен  шебер  тілқатысу  терезесі  пайда 
болады.  Жаңа  терезеде  виртуалды  құрылғы  батырмасын  жасау  түймешігін  басыңыз,  оның 
ішінде  ықтимал  эмулятор  жиынтығын қараңыз.  Қажетті  эмуляторды  жүктеңіз.  Бастау  үшін 
бір эмулятор да жеткілікті болып табылады. 
 
 
Сурет 1 —Virtual Device Configuration 
 
Мысалы,  кез  келген  Android4  мағыналы  атауын  енгізіңіз.  Android,  экран  өлшеміне 
қалаған  нұсқасын  таңдаңыз  және  т.б.  Қажет  болған  жағдайда  OS  барлық  нұсқасы  үшін  
эмулятор құрып, оның жұмыс істей алу қабілетін тексеруге болады. Ал басқа параметрлерін 
өзгеріссіз қалдыруға болады. Сізге кез келген кезде қайтадан параметрлерін өңдеуге болады. 
Ол үшін Use Host GPU пайдалану ұсынылады. Бұл эмулятордың жылдамдығын арттырады. 
OK түймесін басыңыз.  
Қосылған эмуляторлар эмулятор менеджерінде сақталынатын болады. 
 
 
Сурет 2—AVD Manager 
 

Хабаршы-Вестник-Bulletin №4(64), 2016
 
65 
 
Android Studio орнатқаннан кейін бағдарлама құруға дайынбыз. File | New | New Project 
терезесін таңдаймыз. Сіз тілқатысу терезесін көресіз. 
Application  name  өрісі:  –  қосымшаға  түсінікті  бағдарлама  аты.  Әдетте,  My  Application 
болуы мүмкін.  
Company  Domain  өрісі:  Сіздің  көрсетететін  сайтыңыз  үшін  пайдалынады.  Әдетте, 
компьютердің пайдаланушы ретінде сіздің атыңыз болуы мүмкін. Егер сіздің веб-сайтыныз 
бар  болса,  мекенжайын  енгізіңіз  немесе  кез  келген  атты  ойлап  табыңыз.  Енгізген  атау 
сақталады және автоматты түрде келесі жаңа жобаларды алмастырады.  
Package  namе  өрісі:  Алдыңғы  өріске  негізделген  арнайы  Java-пакетін  жасайды.  Пакет 
сіздің  бірегей  өтініміңізді  анықтау  үшін  пайдаланылады.  Edit  түймешігі  дайындалған 
нұсқаны өңдеуге мүмкіндік береді. 
Project location үшінші өрісі: жаңадан жасалынатын жобаның дискідегі орнын таңдауға 
мүмкіндік береді. 
Келесі  терезеге  өту  үшін  Next  батырмасын  басамыз.  Мұнда  біз  қосымшаны  дамытуға 
сәйкес  құрылғылардың  түрлерін  таңдау.  Бұл  көп  жағдайларда  смартфондар  мен 
планшеттерге жазуға арналған. Келесі қосымшаның экранының көрінісін таңдаймыз. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Сурет 3 – Create New Project 
Android  операциялық жүйесінде қосымша негізінен Java  тілінде жасалынады. Арнайы 
құрастырылған программалық код архив-файлға Android Package-ге жинақталады. Файлдың 
кеңейтілуі aapt tool және *.apk арнайы көмекшісімен жинақталады. Осы жинақталған архив-
файл  мобильді  құрылғыларға  орнатылатын  программа  болып  табылады.  Бір  файл  бір 
қосымшаның  кодымен  байланысқан.  Әр  программа  өзінің  процесін  орындайды.  Мұндай 
машинада  Android-тың  әрбір  қосымшасы  өзінің  әлемінде  өмір  сүреді.  Android 
платформасында  іске  қосылатын  қосымшалардың  барлығы  Java  тілінде  жазылған.  Android- 
тың ашық сәулеті, қолданушы интерфейсіндегі немесе құрылған қосымшаның дизайнындағы 
кез  келген  қателіктерді  қиындықсыз  оңай  түрде  жөндеуге,  сонымен  қоса  Android,  мобилді 
құрылғыға арналған қосымша интерфейсін, функционалды қосымша дизайнын максималды 
түрде қолданушының талабына сай етіп, өзі құруға мүмкіндік береді. 
Мобильдiлiк  бүгiн  –  глобальды  құбылыс  бiздiң  өмiр  сала  көпшiлiгiнде  енген.  Бүгiні 
тұтынушы  iздейтін  тек  қана  мобильді  телефон,  ол  шарттар  мен  мүмкіндіктерін  мұқият 
зерттейді,  қазiргi  нарықтың 
талаптарымен 
салыстырады. 
Сондықтан 
мобильді 
технологияларды дамыту тек қана үдейтiнiн бекiтуге болады. 
Менің  жобамда  мобильді  интерфейстер  базасының  төңiрегiнде  мектеп  оқушыларына 
ақпаратты  қолайлы  және  қолжетімді  түрде  беретін  мектепке  арналған  мобильді  қосымша  
бағдарламасын  құру.  Бағдарлама  ақпараттық  жүйелерiнің  нақты  қолданушылар  топтарына 
арналған негiзгiсi әдiстермен, ұқсас жүйелердiң iске асыру жолдары талқыланады. Жобаның 
нәтижесiнде  Androidтiң  платформасында  мобильді  құрылғылар  үшiн  электронды  оқулық 
қосымшасын iске асыруы болады.  

Хабаршы-Вестник-Bulletin №4(64), 2016
 
66 
 
Осы  жоба  негізінде  ақпаратты  таратудың  жаңа  үрдісі  болып  отырған  планшет  пен 
смартфондар  тек  қана  ойын-сауық  кұралы  ғана  емес,  оқушылардың  білім  сапасының 
артуына пайдалы болатынына нақ сенімдімін. 
 
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 
1. Эд Бурнет. Разработка мобильных  приложений. – СПб.: Питер, 2012. – 256 с. 
2. Дейтел П., Дейтел Х., Моргано М. Adroid для программистов: создаем приложения. – 
СПб.: Питер, 2013. – 560 с.:ил. 
 
Резюме 
Кулмагамбетова Ж.К., к.т.н, старший преподаватель, Сержанова Г.Б., студент 
(г. Актобе, Актюбинский государственный университет им. К. Жубанова) 
Составление мобильного приложения 
В  статье  «Создание  мобильного  приложения»  проводились  множество  исследовании. 
Целью статьи является разработка доступного и удобного  мобильного приложения. В ходе 
выполнения статьи были использованы объектно-ориентированный язык программирование 
Java,  Android  и  Android  SDK.  Эти  программы  постоянно  развиваются,  функциональность 
растет.  В  основном  разделе  установка  Android  SDK  для  платформы  Android.  Так  же  
инструкции  тестирование  мобильного  приложения  в  виртуальной  машине  (эмулятор) 
подготовленнего на Android SDK для Android платформы. 
В  заключительном  разделе  удобный  и  доступный  способ  создания  мобильного 
приложения для школ. 
Ключевые слова: Android SDK, Android, Java.  
Summary 
Kulmagambetova Zh.K., candidate of technical sciences, senior lecturer,  
Serzhanova G.B., student 
(Aktobe, Aktobe  state university named after K.Zhubanov)  
Create mobile applications 
In the article «Creating a Mobile Application» we conducted a lot of research. The aim of the 
article is to provide affordable and convenient mobile application. During performance of the article 
were  used  object-oriented  programming  language  Java,  Android  and  Android  SDK.  These 
programs are constantly being developed, functionality is growing. In the Basic section, installation 
Android  SDK  for  the  Android  platform.  Just  instruction  testing  mobile  applications  in  a  virtual 
machine (emulator) prepared on the Android SDK for the Android platform. 
In  the  final  section,  a  convenient  and  affordable  way  to  create  mobilnogl  application  for 
schools. 
Key words: Android SDK, Android, Java.  
 
 
 
ФИЛОЛОГИЯ– PHILOLOGY 
 
ӘОЖ 821. 512. 122 (091) 
ШӘКӘРІМ ӨЛЕҢДЕРІНДЕГІ АЗАТТЫҚ ИДЕЯ 
 
К.С.Әбдіқалық, ф.ғ.к., профессор м.а. 
(Алматы қ., Қазақ мемлекеттік  
қыздар педагогикалық университеті) 
 
Аңдатпа:  Бұл  мақалада  Шәкәрім  өлеңдеріндегі  азаттық  идея  жан-жақты  сөз  етіледі. 
Ақынның  1917  жылдарда  жазған  шығармасында  ел  өміріндегі  өзгерістер,  патша  үкіметінің 
құлап, қазаққа бостандық келді деп оның шаттана қуануы байқалады. Төңкерістен кейін де 

Хабаршы-Вестник-Bulletin №4(64), 2016
 
67 
 
ауызбіршіліктің жоқтығынан қазақтардың өз іштерінен партияға бөлінулерін ақынның сынға 
алғаны мұнда айқын ашылған. Сондай-ақ Шәкәрімнің алпыс жастан асқандағы өмір жолдары 
берілген  өлеңдерін  тарихи  шындықпен  байланыстыра  жан-жақты  талданады.  Елінің  мінін 
айтып,  оны  түзетем  деп  ұмтылған  ақынның  ұлт  жанашырлығы  бұл  мақалада  барынша 
зерделенеді.  
Түйін  сөздер:  бостандық,  азаттық  идея,  президиум  мүшесі,  қазан  төңкерісі,  әділет, 
ғылым. 
Елінің  тағдырына  алаңдаған  ойшыл  ақын  Шәкәрім  Құдайбердіұлы  ХХ  ғасырдың 
басында  ұлт  зиялыларының  ұстанған  бағытына  тілектес  болып,  өзінің  жырларымен 
қазағының  адаспай,  дұрыс  жол  таңдауына  барынша  ықпалын  тигізді.  «Осындай,  қазақ 
халқының  ояна  бастаған  тұсында,  оның  ұлт-азаттық  жолындағы  күресі  туын  берік  ұстап, 
халық өмірінің шындығы мен алдыңғы қатарлы идеясын жырлаған қоғамдық сананың бір түрі 
–  қазақтың  ұлттық  әдебиеті  болды»  [1,26]  десек,  осы  ұлттық  әдебиетке  өзіндік  үлес  қоса 
білген  ақындарымыздың  бірі  Шәкәрім  болды.  Сонымен  қатар  «Шәкәрім  Абайдағы  өнер-
ғылымға  үндеудің  арнасын  отаршылдықтың  езгісіндегі  ұлтының  бостандығы  жолындағы 
күреске  бұруға  ұмтылып,  ол  жолдағы  ел  мен  ер  бірлігінің  атқарар  міндетін  айқындауды 
шығармашылығының негізгі өзегіне айналдырады. Ұлттық рухты жырлауда жаңа ізденістерге 
бет  бұрады.  Осы  бетбұрыстан  кейінгі  өз  шығармаларына  азаттық  ойды  арқау  еткен  Ахмет, 
Міржақыптарға ой салған алғашқы идеялардың көрінісі бой көрсетеді. Әрине, Мәшһүр Жүсіп, 
Шәкәрім  шығармалары  тікелей  азатшылдық  күресті  меңземегенмен,  осы  ойдың  өміршең 
болуына,  өзінен  кейінгілердің  шығармашылығынан  мол  орын  алуына  септігі  аз  болған  жоқ. 
Азаттық ойдың, ұлттық рух ұстанымының орнығуына үлкен әсер етті» [2,87]. 
ХХ ғасыр басындағы заманның күйі Шәкәрімді де бей-жай қалдырмағаны белгілі. Ең 
бастысы ақын қазағының түзелуін көздеді. Мұны болыстық сайлау, билікке таласқан қоғам 
жағдайын шынайы суреттеп, ел кемшілігін сынға алған «Партия адамдары», «Тағы да сорлы 
қазақ», «Партия қуған өңкей қырт» т.б. өлеңдерінен аңғаруға болады.  
Шәкәрімнің  бес  жасынан  жетпіс  жасына  дейінгі  өмірі  сипатталған  «Мұтылғанның 
өмірі»  деген  өлеңінде  ақынның  алпыс  жастан  асқандағы  өмір  жолдары  ұлт  тағдырымен 
байланыстыра  өріледі.  1917  жылы  27  ақпанда  II  Николай  тақтан  құлап,  уақытша  үкіметтің 
орнауы, осы ақпан төңкерісінің жеңісі қазақ елі үшін кішкене болса да бейбітшіліктің самалы 
ескен тәрізді болды. Бұл тарихи шындықты Шәкәрім былай жырлайды: 
Түзелер деп қазағым, 
Николай құлап, өлген соң, 
Тағы да тарттым азабын,  
Алпысқа жасым келген соң. 
Құлдықтан қазақ босады, 
Білмеймін қайдан тосады. 
Күн шыққанға ұсады, 
Бостандық сәуле берген соң. 
Бұл арада ұзақ жылдар бойы елінің азаттығын аңсаған ақынның қазақтың басына жақсы 
күн туатынына кәміл сенгендігі байқалады. 
Осы 1917 жылғы ақпан төңкерісінің жеңісі жұртына бостандық әкелді деп ойлаған ақын 
«Бостандық  таңы  атты»,  «Бостандық  туы  жарқырап»  сияқты  өлеңдерін  жазады.  Бұл 
өлеңдерінде де ақынның ертеңгі күннен күтер үміті зор. 
Бостандық таңы атты, қазағым, көріңдер, 
Арға ие басшының соңынан еріңдер. 
Таң артынан хақиқат күн шығады, 
Еріншек, жалқаулық әдеттен безіңдер... 
Осылайша  қуаныш  сезімін  жасыра  алмаған  ақын  еліне  «арға  ие  басшының  соңынан 
еріңдер»  деп  ұран  тастап,  «таң  артынан  хақиқат  күн  шығатынына»  халқын  сендіреді.  Ал 
«Бостандық туы жарқырап» өлеңінде елінің келешегіне алаңдаған ақын: 
...Енді өмір не болар, 

Хабаршы-Вестник-Bulletin №4(64), 2016
 
68 
 
Күн туа ма оңалар – 
Түзелер, не жоғалар, 
Бал ашайын шамалап, 
Еркін тиіп қонысы, 
Кеңір ме екен өрісі, 
Не болады орысы, 
Соны ойлайық бағалап...– деп жер мәселесіне қатысты түйткіл ойларын да жайып салып, 
алысқа  көз  тастайды.  Қазақ  жеріне  тұрақтап  қалған  келімсектердің  жай-күйі  не  болады  деп 
ойлауының мәнісі де осында. Яғни, олар алда-жалда кете қалса, қазақ қонысы кеңейер деген 
үміті күшті ақынның. 
Орыс әзір тына алмас, 
Орнығып жұмыс қыла алмас, 
Болмас па екен тайталас, 
Бірін-бірі сабалап, – 
деген  уайымын да жасырмайды. Қалай болғанда да осы азаттықтың таңы ақынға күдік 
ұялатады. 
Бұл еркіндік тым-ақ жас. 
Бір қалыпты тұра алмас, 
Кейде айығып, кейде мас, – 
Бостандықты жағалап. 
Мұндағы «жас еркіндік» деп отырғаны уақытша үкімет еді. Оның «кейде айығып, кейде 
мас»  болып  «бостандықты  жағалаған»  түрінен  шошыған  ақын  оған  толық  сенім  артпай, 
алысты болжай білетін көрегендігін танытады. Расында да осы үкіметтің  «бір қалыпты тұра 
алмағанын» тарихтың өзі де көрсетіп берді емес пе?!  
Енді бірде Шәкәрім «Мұтылғанның өмірі» деген өлеңінде: 
Балшебек пен меншебек 
Партия қылды әр бөлек, 
Айтып-айтпай не керек, 
Орысты екі бөлген соң. 
Әкеміз орыс десек те, 
Келмеді бұл есепке, 
Қайтадан жаттым төсекке. 
Сенімді үміт сөнген соң, – 
деп патша үкіметі құлағаннан кейін орнына келген сол уақытша үкіметтің әлі де болса 
ауызбіршілігі жөнді орныға алмай, өз іштерінен партияға бөлінулерін сынға алады.  
Ал ақынның осы өлеңінде Алаш қозғалысына деген сенімі бөлек. 
Оқыған жастың етегін, 
Қабыл  алдым  жетегін,  –  деп  «оқыған  жас»,  яғни  қазақ  зиялыларының  бағытына 
қосылып, олардың ұстанымын қолдағанын ашық білдірген еді. 
Енді бірде Шәкәрім: 
Партия – соры көп елдің, 
Айта  алмай  соны  бөгелдім,  –  дейді.  Мұндағы  ақынның  айта  алмағаны,  яғни,  ол  сол 
уақыттағы  Бүкілресейлік  құрылтай  жиналысына  депутат  ұсыну  мәселесі  бойынша  қазақ 
жерінде  құрылған  әртүрлі  саяси  партиялар  арасындағы  талас-тартыстың  күшейген  тұсын 
меңзеп тұрғандай. Сонымен қатар осы өлеңіндегі ақынның: 
Күздігүн тағы шақырды, 
Семейге кел деп ақырды... 
Кешем деп қашқан қаныңды 
Бармасам деп тұр қабайын. 
Барсам Әлқан Омбыда 
Мұхаметжан тұр орнына 
Сұр жауын қазақ сорлыға 

Хабаршы-Вестник-Bulletin №4(64), 2016
 
69 
 
Деп  тұр  екен  жауайын,  –  дегеніне  зер  салсақ,  ақтар  мен  қызылдардың  бірі  келіп,  бірі 
кетіп  жатқан  тұсында  «Алаш»  париясының,  яғни,  өз  алдына  үкімет  құруға  атсалысқан 
Ә.Бөкейханов  сынды  зиялы  қауымның  іс-әрекеттері  көмескеленіп  болса  да  мұнда  айтылып 
өтеді.  Ең  бастысы  ақынның  олардан  естігенін,  яғни,  қазаққа  «сұр  жауынның»  жауайын  деп 
тұрғанын  біліп,  ескертуі  оның  сол  азаматтармен  тығыз  қоян-қолтық  араласатындығын 
көсетеді.  Ал  «сұр  жауын»  деп  отырғаны  1917  жылғы  қазан  төңкерісі  болса  керек.  Өйткені 
қазақ басына түскен нағыз ауыртпашылықтар осы қазан төңкерісінен басталатыны тағы аян. 
Алашорда бір бөлек, 
Қауымның ойы өзгерек...– 
дегенді де айтып, ақын сол тұстағы осы тарихи шындыққа да көз жүгіртеді. Алашорда 
үкіметіне  қарсы  шыққан  қазақ  жеріндегі  басты  бәсекелестерінің  бірі  «Үш  жүз»  партиясы 
мүшелерінің өз газетінің бетінде «Алаш» партиясы туралы көптеген мақалалар жариялап, осы 
партияны таратуға бар күшін салғаны, қос үкіметтің тұсында да, Қазан төңкерісінен кейінде 
де  салмағы  басымырақ  болған  большевиктер  партиясының  ықпалы  осы  кезде  көпшілік 
жұрттың ойын өзгертіп, Алашордаға деген сенімсіздігін тудыртқаны белгілі.  
...Қызыл алды қаланы, 
Оқығандар, мұны сез. 
Қызылдан қылып зор қауіп, 
Қазаққа шын жол тауып 
Қарусыз, қамсыз ел шауып, 
Ақтар қашып өткен кез,– 
деп  сол  бір  «боранды»  кездің  жайын  баяндағанда  да  саяси  ахуалдың  құбылып  бара 
жатқанын түсінген ақын «оқығандар, мұны сез» деп ұлт зиялыларының қамын жейді. Сондай-
ақ  мұнда  қызылдардың  кемшілік  тұстарын  да  жасырмайды.  Мәселен,  олардың  ел  ішінен 
ақтардан  қалған  қаруды  сұратқаны,  кейбіреулерінің  жалданып,  ақша  мен  малды  қарапайым 
халықтан қорқытып тартып алғандары, арыздансаң өзіңе зиян келтіргені туралы ашық айтуы. 
Бірақ көп ұзамай «Қалаға қызыл орнығып, Әділет атты жол» шыққанын, қазақтың өзінен ұлық 
сайланып, шаруаның жайланғанын айта келе, елді басқарушылардың ішіндегі «Ақ жүрек атын 
тағынған, Аузымен заңға бағынған, Қой терісін жамылған» арамдарды да сын тезіне алады.  
Қазақтан қалмай партия 
Көбейді сұм мен сұрқия, 
Келген жастар ел тия, 
Қабыл  алып  өсек  сөз,  –  дей  отырып  ақын  тағы  да  көбейген  партияларды  «сұм  мен 
сұрқияға»  теңеп,  өсек  сөзді  қабыл  алған  жастарын  жақтырмайды.  Сөйтіп,  ұлт  мәселесіне 
қатысты түрлі оқиғаларды осылайша тізбектеп баяндап берген ақын: 
...Сырымды қазақ не білсін, 
Шын әділет жемісін 
Көре алмайды біздің көз,– 
деп өз тоқтамын айтады.  
Шәкәрім бостандық таңының атқанына қуаныш сезімін білдірген «Қош, жұртым» деген 
өлеңінде де:  
Бұл алтын таңның нұрынан 
Тұр есе ала алмай елім, – деп азаттықты алтын таңға балай отырып, сол таңның нұрына 
бөлене  алмай  тұрған  еліне  уайым  жейді.  Бірақ  «Қазақтың  жайнар  даласы,  Жетілер  оқып 
баласы» деп болашақ ұрпақтан үлкен үміт күтетінін де жасырмайды.  
Түйіп  айтқанда,  халқының  түзелуін,  бостандығын  тілеген  Шәкәрім  өз  жұртының 
қашанда  биікте  тұрғанын  қалайды.  Ақын  өлеңдеріндегі  осындай  азаттық  идеялар  өзінің 
өміршеңдігімен Алаш ұранды әдебиетпен де өзара үндестік тауып жатады.    

жүктеу/скачать 2,22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: