Вестник казахского государственного женского педагогического университета

 
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 
1.
 
Земсков  А.И.,  Шрайберг  Я.Л.  Электронная  информация  и  электронные  ресурсы: 
публикации и документы, фонды и библиотеки [Текст]. – М., 2007. – 528 с. 
2.
 
Асубек Н. Электронды каталог кітапхананың іздестіру жүйесі [Мәтін] // Кітапхана. – 
2009. – № 2. – Б. 18 – 19. 
3.
 
Есімбекова С. Ақпараттық-библиографиялық бөлім // Кітапхана әлемі. – 2012. –№1. 
– Б. 55. 
4.
 
Гудаковска  И.  Последипломное  образование  сотрудников  –  залог  развития 
библиотеки [Текст] // Непрерывное библиотечное образование. – М., 2011. – № 3-4. – С. 63-
66. 
5.
 
Гуревич П.С. Философия культуры [Текст]: пособие для студ. гуманит. вузов. – М.: 
АО «Аспект-Пресс», 1994. – 317 с. 
6.
 
Добрынина  Н.Е.  Просветительская  функция  национальной  библиотеки:  день 
сегодняшний [Текст] // Библиотековедение. – 2013. – № 6. – С. 14-18. 
 
Резюме 
Асанова Б.С., к. и. н., старший преподаватель 
(г. Алматы, Казахский государственный женский педагогический университет) 
Электронный каталог – новый поисковый элемент 
В данной статье рассматривается вопрос о том что, на сегодняшний день в библиотеках 
особое  место  занимает  электронный  каталог.  Библиотека  не  может  существовать  без 
каталога, так как он предоставляет информацию о фонде.  
Показано что, электронный каталог представляет собой библиографические записи на 
все  виды  изданий  в  библиотеке,  который  обеспечивает  наиболее  эффективный  и 
оперативный  доступ  к  документам  на  различных  носителях  информации.  Используя  Базы 
данных электронного каталога можно осуществлять быстрый поиск информации. 
Рассмотрены  вопросы  о  внедрении  новых  информационных  технологий  таких  как:  
АБИС,  ИРБИС,  РАБИС,  КАБИС.  Каждая  из  программ  имеет  огромные  возможности  по 
обслуживанию и развитию в сфере библиотечной деятельности.  
В  заключение  раскрывается:  использование  новых  методов  библиотечной  работы, 
систем автоматизации и внедрения новых информационных технологий, повышает  уровень 
библиотеки.  Использование  электронных  каталогов  является  самым  оптимальным  методом  
для  качественного  и  быстрого  удовлетворения  потребностей  читателей  сотрудниками 
библиотек. 
Ключевые  слова:
  информационная  технология,  электронные  ресурсы,  электронный 
каталог. 
Summary 
Аsanova B.S.,  candidate of Historical Sciences, senior teacher 
(Kazakh State Women's Teacher Training University)  
Electronic catalog - a new search element 

Хабаршы-Вестник-Bulletin №4(64), 2016
 
141 
 
This article discusses the importance of the electronic catalog in the libraries. The library can 
not exist without a directory, as it provides information about the fund. 
It is shown that the electronic catalog is a bibliographic records for all kinds of books in the 
library  that  provides  the  most  effective  and  prompt  access  to  the  documents  on  different  media. 
Using the electronic catalog databases can be carried out fast information retrieval. 
The  article  introduces  problems  of  new  information  technologies  such  as  ALIS,  IRBIS, 
RABIS,  Kabisov.  Each  program  has  a  tremendous  opportunity  for  the  maintenance  and 
development in the field of library activities..  
In conclusion, revealed: the use of new methods of library work, automation and introduction 
of new information technologies, raises the level of the library. The use of electronic catalogs is the 
most optimal method for high-quality and fast meet the needs of readers of library staff. 
Keywords:
 information technology, electronic resources, electronic catalog. 
 
 
 
УДК 78 
ОСНОВНЫЕ ПРИНЦИПЫ ВОКАЛЬНО-ХОРОВЫХ РАСПЕВОК В ПРОЦЕССЕ 
ОБУЧЕНИЯ ДЕТЕЙ ХОРОВОМУ ПЕНИЮ 
 
Р.Ю.Балтиева, ст. препод., маг.п.н. 
(г. Алматы, Казахский государственный  
женский педагогический университет) 
 
Аннотация:  В  данной  статье  рассматривается  освоение  основных  принципов  
вокально-хоровых распевок в процессе обучения детей хоровому пению.   
Вокальная  педагогика  является  составной  частью,  с  одной  стороны,  педагогики  
искусства, с другой – частью общей педагогики. Поэтому обучение  пению опирается как  на 
принципы  общей  педагогики  (научности,  систематичности,  последовательности, 
наглядности,  доступности  и  т.д.),  так  и  на  принципы  педагогики  искусства  (целостности, 
образности, 
интонационности, 
ассоциативности, 
художественности). 
Понимание 
методологии  репетиционно-исполнительского  процесса  с  хором  основано,  прежде  всего  на 
доскональном  знании  хоровых  проблем,  на  осознанном  применении  незыблемых    методов 
хоровой  работы.  Классификация  приёмов  работы  с  хором  в  этом  смысле  не  случайна. 
Каждый момент репетиционной работы, будь то знакомство с музыкальным произведением 
или  его  художественная  отделка,  имеет  собственное  место  в  последовательности  действий 
дирижера.  
Ключевые слова: вокально-технические навыки, звукообразование, дикция,  принципы 
вокального обучения.  
Смещение моментов репетиционного хода выучивания репертуара, но и, как следствие, 
ставит  в  зависимость  от  непродуманных  решений  музыкально-воспитательный    процесс, 
который,  безусловно,  важен  в  эстетическом  развитии  детей.  Г.И.  Коган  считал,  что  работу 
над  песней  нужно  начинать  с  воспитания  чувства  понимания  и  сопереживания  ее 
интонационного смысла, с выработки ощущения музыкальной речи, с интонации. Сказанное 
в полной мере относится и к исполнению хоровой музыки. Об этом В.Г.Соколов говорил, что 
спеть  песню  –  значит  исполнить  ее  сознательно,  активно,  красиво  и    убедительно  для 
слушателя. Исполнить песню – значит передать ее содержание  и настроение другим людям. 
В  этом  же  плане  неоднократно  высказывались  Д.Л.  Локшин,  Н.Л.  Гродзенская  и  мн.др. 
Известный отечественный психолог Л.С. Выготский отмечал, что творчество имеет место не 
только  там,  где  создается  не  что  совершенно  новое,  но  и  там,  где  человек  вносит  свое 
понимание,  где  он  по-своему  воспроизводит,  меняет,  группирует  уже  созданное.  Обучение 
хоровому  пению  включает  освоение  как  вокальных,  так  и  хоровых  навыков.  К  вокальным 
навыкам относятся: певческая установка (правильное положение корпуса, головы), дыхание. 

Хабаршы-Вестник-Bulletin №4(64), 2016
 
142 
 
Звукообразование и звуковедение, артикуляция и дикция. Хоровые навыки  – навыки строя, 
ансамбля,  понимание  дирижерских  указаний  учителя.  Вокальные  и  хоровые  навыки  тесно 
взаимосвязаны.  
В  первые  годы  обучения  больше  внимания  уделяется  вокальным  навыкам,  а  в 
последующие  –  хоровым.  Система  овладения  знаниями  и  навыками  строится  на  принципе 
закрепления и развития навыков, уже ранее полученных, и приобретения качественно новых. 
Это значит, что каждый из приобретенных навыков совершенствуется в последующие годы 
обучения  на  более  сложном  репертуаре.  С  другой  стороны,    усложнение  песенного 
материала  выдвигает  необходимость  овладения  качественно  новыми  навыками.  В  силу 
возрастных  особенностей  обучения  детей  пению  необходимо  вести  со  строгой 
постепенностью, начиная с самых элементарных приемов усвоения того или иного навыка. 
Педагогу  необходимо  знать  методическую  ценность  отдельных    упражнений,  чтобы  уметь 
выбрать  из  них  наиболее  полезные  для    каждой  конкретной  вокально-технической  задачи. 
Правильно  подобранные  упражнения,  в  порядке    постепенного  повышения  трудности 
художественного 
произведения, 
являются, 
как 
бы, 
тоже 
упражнениями 
для 
совершенствования  вокальных  навыков.  Вокально-технические    навыки  в  совокупности 
являются  средством  художественной  выразительности.  Они  вырабатываются  на 
упражнениях,  а  закрепляются,  обогащаются  и  совершенствуются  при    работе  над 
художественными  произведениями.  Применение  упражнений  должно  соответствовать 
принципам вокального обучения. Упражнения нужно подбирать от легких к более трудным.   
Первые упражнения обычно состоят из нескольких или даже одного тона, поющихся  в 
равной силе звука, и постепенно по мере овладения навыками усложняются. Расширяется их 
диапазон, становится более разнообразным построение мелодии по интервалам, развивается 
динамика  звука,  убыстряется  темп,  они  удлиняются  по  времени.  Применять  упражнения 
нужно строго последовательно. Не надо, например, давать учащемуся соединять интервал и 
октаву, если он еще не усвоил соединение более узких интервалов (терций, кварт, квинт) или 
петь  гамму,  если  еще  не  усвоено  голосоведение  на    ее  элементах  (на  тетрахорде  или  пяти 
поступенных  звуках).  Упражнения  надо    располагать  в  таком  порядке,  чтобы  каждое 
последующее совершенствовало уже приобретенные навыки и постепенно развивало новые. 
Хотя  упражнения  и  являются  необходимым  условием  развития  вокально-технических 
навыков,  но  без  пения  постепенно  усложняющихся  по  трудности  произведений  высокого 
технического  уровня  достичь  нельзя.  Так  же,  как  нельзя  этого  добиться  при  вокальном 
воспитании на одних художественных произведениях. 
Дыхание.  Дыхательные  пути  у  детей  по  сравнению  с  емкостью  легких  относительно 
узки:  диафрагма,  межреберные  и  грудные  мышцы  в  младшем  школьном  возрасте  развиты 
слабо и дыхание поэтому поверхностно. Поэтому наиболее целесообразным в пении в этом 
возрасте является нижнереберно-диафрагменное дыхание. Обучение детей дыханию следует 
начинать с простых указаний на вред поднимания плеч и на необходимость брать  дыхание 
нижней  частью  грудной  клетки.  Дыхательные  мускулы  детей  тренируются  постепенно,  на 
песенном  материале.  Звукообразование  –  направлено  на  основные  приемы  формирования 
певческого  звука.  Вначале  представление  ребенка  ограничиваются  высотой  звука  – 
точностью  интонации.  Затем  ребенок  подводится  к  представлению  о  тембре  и  силе  звука. 
Осознание  школьником  различных  приемов  голосообразования,  ведущее  к  освоению 
определенного  навыка,  переходит  постепенно  в  привычное  и  затем  частично 
автоматизируется. В основе звукообразования лежат: связное пение (легато), активная (но не 
форсированная)  подача  звука,  выработка  высокого  головного  звучания  наряду  с 
использованием смешанного и грудного регистра, особенно у низких голосов. Пение легато 
возможно  лишь  при  полной  сглаженности  регистров  голоса.  Примерно  до  10  лет  верхние 
звуки  детского  голоса  имеют  фальцетное  звучание,  которое  затем  переходит  в  смешанное. 
Приемы выработки «высокой  позиции»: 1) пение гаммообразных попевок с закрытым ртом 
в  средней  части  детского  диапазона  с    последующим  раскрыванием  рта  на  гласную  (для 
ощущения  высокого  резонирования);  2)  чередование  звучания  разных    гласных  на  одном 

Хабаршы-Вестник-Bulletin №4(64), 2016
 
143 
 
звуке  в  зоне  примарного  звучания  (для  воспитания  звонкости  звучания;  3)  короткие 
упражнения на стаккато (для воспитания звонкости и легкости).   
Дикция. С первых же уроков необходимо внимательно следить за движениями  нижней 
челюсти,  формой  рта  и  четкостью  работы  языка  при  произнесении  согласных.  Главный 
недостаток  дикции  в  вялости  артикуляционных  движений.  Наоборот,  при  слишком 
энергичной работе внешних органов артикуляции (губ, языка, нижней челюсти) получается 
излишне открытое, малоприятное звучание гласных.  
Атака  звука.  Этот  термин  означает    начало  звучания.  Атака  звука  бывает  твердая 
(когда голосовые связки плотно смыкаются до начала звука), мягкая и придыхательная. При 
мягкой атаке голосовые связки смыкаются менее плотно, что обеспечивает наилучший тембр 
и  плавность  звука.  Придыхательная  атака  характеризуется  неплотным  смыканием  связок, 
когда  происходит  некоторая  утечка  воздуха.  У  младших  школьников  используется 
преимущественно мягкая атака. 
Хоровые навыки. Если освоение вокальных навыков требует индивидуального подхода, 
то  овладение  хоровыми  навыками  –  строем,  ансамблем  –  происходит  исключительно  при 
коллективном пении. Строй – интонационная слаженность, умение чисто интонировать как в 
унисонном  пении,  так  и  в  многоголосном.  В  основе  чистого  строя  лежит  восприятие 
поющими  высоты  звука  и  точное  его  воспроизведение.  Перед  тем  как  воспроизвести  звук, 
необходимо  представить  себе  его  будущее  звучание  (на  основе  внутреннего  слуха).  Для 
воспитания  внутреннего  слуха  детей  важно  научить  сознательному  интонированию, 
основанному  на  понимании  высотных  и  ритмических  соотношений.  Этому  способствует 
пение  по  нотам.  С  этим  связан  и  важнейший  вопрос  об  особенностях  интонирования  при 
пении без сопровождения (а капелла). 
Ансамбль.  Основа  ансамбля  –  единство,  согласованность  всех  компонентов, 
составляющих  исполнение.  Это  означает  единство  темпа,  ритма,  динамики,  характера 
звучания.  Кроме  этого,  все  поющие  пользуются  одинаковыми  певческими  приемами,  
обеспечивающими  единый  характер,  единую  манеру  исполнения.  Соблюдение  темпового 
ансамбля  зависит  от  того,  насколько  поющие  внимательны  к  руке  дирижера  или  к 
аккомпанементу.  
Динамический  ансамбль  предполагает  одновременное  и  одинаковое  исполнение 
динамических  оттенков  –  форте,  пиано,  короткие  и  длинные  крещендо  и  деминуэндо, 
внезапные  динамические  изменения  –  субито-пиано,  субито-форте,  сфорцандо  и.  т.д. 
Единство  певческих  приемов,  единая  манера  звукообразования  также  являются 
предпосылкой  хорового  ансамбля.  Выполнение  хором  всех  элементов  ансамбля  создает 
условия  для  художественного  звучания  произведения.  В  процессе  развития  вокально-
хоровых  навыков  у  детей  следует  закреплять  совершенствовать  и  закреплять  полученные 
умения, и не останавливаться на достигнутом. 
 
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ 
1. Алиев Ю.Б. Пение на уроках музыки. Конспекты уроков. Репертуар. Методика. – М.: 
Владос – Пресс. 2005 г. 
2.  Стулова  Г.П.  Теория  и  практика  работы  с  детским  хором.  Учеб.  пособие  для  студ. 
пед. высш. учеб. заведений. — М.: Владос, 2002. — 176 с.: ноты.  
3. Гонтаренко Н.Б. Сольное пение. Секреты вокального мастерства. Вокальное пособие. 
Издательство: Феникс, Ростов-на-Дону-2007 г. 
4. Вендрова Т.Е.,  Пигарева И.В. Воспитание музыкой.
 
– М.: Просвещение, 1991 г. 
Түйіндеме 
Р.Ю.Балтиева, аға оқытушы, педагогика ғылымының магистрі 
(Алматы қ., Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті) 
Балаларға ән айтқызу барысындағы вокалды-хор жаттығуларының  
неізгі принциптері 

Хабаршы-Вестник-Bulletin №4(64), 2016
 
144 
 
Бұл  мақалада  балаларға  ән  айтқызып,  үйрету  барысындағы  вокалды-хор 
жаттығуларының  негізгі принциптері туралы айтылады. 
Түйін сөздер: вокалды-техникалық дағдылар, дыбыс қалыптастыру,  дикция, вокалдық 
оқытудың негізгі принциптері.  
Summary 
R.Yu.Baltiyeva, senior lecturer, master of pedagogical sciences  
(c. Almaty, Kazakh State Women's  Teacher Training University) 
The basic principles of vocal and  choral descants in the course of training of children  
in choral singing 
This article considered to the development of the basic principles of vocal and choral descants 
in the course of training of children in choral singing . 
Key  words:  developments  of  vocal  and  technical  skills,  sound  education,  diction,  basic 
principles of vocal training. 
 
 
 
ӘОЖ 7.031.2 (=512.122) 
БОС УАҚЫТТЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДАҒЫ СЦЕНАРИЙДІҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ 
 
А.Ж.Досжанова, оқытушы 
(Алматы қ., Қазақ мемлекеттік 
қыздар педагогикалық университеті) 
 
Аңдатпа:  Мақалада  бос  уақытты  ұйымдастыруда  сценарийдің  ерекшелігін  анықтау 
мен сценарий жазудағы негізгі кезеңдер қарастырылған. 
Мерекелердің  терең  тамыры  адамзаттың  балалық  шағынан  бастау  алатындығы  қазақ 
халқының  мереке  тойлаудағы  өзіндік  сипаты  мен  ерекшелігі  мен  қалыптасу 
заңдылықтарынан да байқалады. 
Бұқаралық  мереке  сценарийін  жазуда  мәдени-тынығу  жұмысын  ұйымдастырушылар 
мен  бос  уақытты  тиімді  өткізу  іс-шараларын  жасаушы  мамандардың  ең  басты  мақсаты  – 
қалайда бұқара халық көңілін табу, оларға қызмет істеу. 
Түйін сөздер: сценарий, тақырып, идея, режиссура. 
Сценарий  жазбас  бұрын  деректі  және  көркем  материал  жинаумен  қатар  оның 
көрерменге  әсері  мен  берер  тағлымының  дұрыс  болуын  көздеген  жөн.  Бұқаралық  мереке 
сценарийінде театрландырылған көпшілік әрекеттің басты сценарийлік жұмыс түрі тақырып 
пен идеяны анықтаудан басталады. 
Әдеби шығарма сценарийі туралы әңгімені тақырыптан бастаған жөн. Өйткені тақырып 
–  өнер  туындысының  іргетасы.  Үйдің  қабырғасын  салып,  төбесін  жаппас  бұрын  іргетасы 
қаланатыны  секілді,  көркем  шығарманың  туу  процесі  де  тақырыптан  басталатыны  даусыз. 
«Бәрінен  бұрын  тақырып  пайда  болады,  –  дейді  Валентин  Катаев,—  пайда  болады  да, 
жазушыны  азапқа  сала  бастайды.  Тақырып  санаға  сіңіп,  ойға  орныққан  сайын,  адам,  зат 
образдары,  болашақ  пейзаж  жұрнақтары  туып,  тұтаса  береді»  («Вопросы  литературы», 
журналы,  1961,  №  9,  130-бет).  Тақырып  дегенің  ұйықтаған  балық  сияқты,  қарнын  жоғары 
қаратып, өмірдің бетінде қалқып жүрмейді. Тақырып – тереңде, ағыс арасында, нағыз тұнық 
және  тегеурінді  иірімдер  ішінде;  оны  сол  арадан  іздеп  таба  біл,  дөңбекшіген  толқын, 
сарқырама сел астынан тауып алып шыға білу керек. 
Яғни бұқаралық мереке сценарийінің тақырыбы мен мұндалап тұруы, жарнама сияқты 
өзіне  халықты  шақырып  тұрғаны  абзал.  Ондағы  әр  сөз  мұқияттылықпен  алынып, 
тақырыптың мәні мен сәніне айналғаны дұрыс. 
Идея (грек. іdea – түсінік, елес, бейне)  
1) ой, түпкі ой; 
2) бір нәрсенің (мысалы, көркем, ғылыми, саяси шығарма) негізгі ойы; 

Хабаршы-Вестник-Bulletin №4(64), 2016
 
145 
 
3)  теориялық  жүйенің,  логикалық  құрылымның,  соның  ішінде  дүниетанымның 
негізінде жатқан анықтаушы түсінік; 
4)  нәрсе  немесе  құбылыс  жөніндегі  жалпы  түсінік.  «Идея»  терминін  ең  алғаш  ежелгі 
грек  ойшылдары  Анаксагор  мен  Демокрит  қолданған.  Демокрит  атомдарды  идеялар  деп 
түсіндірді.  Платон  болса,  барлық  заттардың  түпкі  тегі  –  мәңгі  жоғалмайтын,  заттардан 
тәуелсіз және тыс идеялар деп есептеді. Оның ойынша, идеялар заттардың алғашқы бейнесі, 
формасы,  схемасы  (эидос).  Олар  объективтік  нәрсе,  өйткені  олар  адамдардың  санасында 
туатын  ойлар  мен  бейнелер  емес.  Заттар  да,  адамдар  да  сол  мәңгілік  идеялар  дүниесінің 
туындысы, соның көлеңкесі ғана. Идеялар ешбір өзгермейді, олар құдайлар дүниесі десе де 
болады.  Заттар  мен  адамдар,  олардың  бейнелері  мәңгі  идеяларға  тек  біршама  жақындауы, 
жанасуы мүмкін, бірақ еш уақытта бірдей болып, теңесе алмайды. Шын дүние – сол идеялар 
дүниесі.  Ал  заттар  мен  адамдар  дүниесі  құбылмалы,  өзгеріп,  айнып,  жоғалып,  қайтадан 
пайда  болып  жатады.  Аристотель  біртұтас  дүниені  идеялар  мен  заттар  деп  бөлуге  қарсы 
шықты. Оның философиясында идеяның «форма» ұғымы негізгі рөлге ие болды.  
Топтық  қойылымның  болмаса  бұқаралық  көріністің  сценарийі  жинақтық  туынды 
болып  табылады.  Онда  драматургияның  элементтерін  кездестіруге  болады,  дегенмен  ол 
тұтас  алғанда  әлеуметтік  өмірдің  ауқымды  құбылыстарын  қамтитын  эпикалық  туынды 
болып саналады. 
Топтық және бұқаралық сценарийдің драматургиялық шығармалармен ұқсастығы мен 
айырмашылықтарын қарастырып өтейік.  
Бұндай 
сценарийлердің 
драматургиялық 
туындылармен 
басты 
ұқсастығы 
пьесадағыдай,  басқа  өнер  құралдарын  пайдалана  отырып,  кезекті  шығармаға  арналып 
жазылуында, осы тұста басқа өнер құралдары ретінде кино мен телевидение қызмет істейді. 
Әр  эпизодтың  драматургиялық  аяқталуы,  образды  картинаның  тұтастығы,  басталған 
сәттен  соңғы  сәтке  дейін  көрермендерге  эмоционалды  әсер  ету  қуатының  дамылдамауы 
сынды  жалпы  драматургиялық талаптардың  орындалуы  әр  сценарийдің  көркемдік  деңгейін 
көтеріп отырады. 
Десек  те,  топтық  қойылым  мен  бұқаралық  мерекелік  көріністің  сценарийі  басқа 
бастауларға  негізделеді.  Театрға  арналған  пьесалар  мен  көркем  фильмнің  сценарийлерінен 
айырмашылық  жасайды.  Оның  публицистік  міндеті  ауқымды  түсініктегі  әлеуметтік 
қақтығыстардың бейнесін жеке батырлардың қақтығысы арқылы емес, эпикалық көрініс табу 
арқылы пайымдаумен байланысты. Бұл бұқаралық көріністің сценарийінде, кең масштабтағы 
әлеуметтік  қақтығыстардың  бейнесін  нақты  кейде  көрерменге  аса  белгілі  тарихи 
кейіпкерлердің сомдауына мүлде қарама-қайшы келмейді. 
Ұлы  Қазан  социалистік  төңкерісі  немесе  Ұлы  Отан  соғысы  –  әр  сценарийдегі 
кейіпкерге  қатысты  конфликт,  Б.  Брехттің  сөзімен  айтар  болсақ  «надличные».  Қорытынды 
нәтиже бойынша күресте суреттеліп отырған сценарий кейіпкері қанша белсенді араласса да 
қатысушы ғана болып қалады, басқарушы емес. Мысал ретінде келтіретін болсақ, Ұлы Отан 
соғысы  жайлы  сценарий  рейхстагқа  ту  тіккен  Егоров  пен  Қошқарбаев  жауынгерлердің 
ерлігімен  бітуі  мүмкін,  алайда  ол  осы  екі  жауынгер  ғана  фашизмді  жеңді  дегенді 
білдірмейды, тек Одақтың әскерінің мүшесі ретінде жеңгендердің қатарына жатады.  
Топтық  немесе  бұқаралық  көріністің  сценарий  кейіпкерінің  масштабы  ауқымды 
болады. 
Театралды  драматургияның  эпизоды  жайлы  әңгіме  өрбігенде  эпизод  –  тұтастың  бір 
бөлігі, қақтығыстың, сюжеттің әрекеттің біртұтас идеясы ретінде көрсетілді. Пьеса ешқандай 
жағдайда  да  жекелеген  бөлімдер  мен  эпизодтарға  бөлінбеуі  тиісті.  Бұл  сценарийге  де 
қатысты.  Образдар  мен  жанрлардың  әр  алуандылығының  өзі  мазмұндық  жағынан 
сценарийдің  эмоционалды  мағыналық  аяқталуына,  финалына  жетелейтін  бүтіннің  бөлшегі, 
сатының бір баспалдағы болуы керек. 
Эпизодтың қуаты мен ауқымы, оның көлемі мен қанықтығының негізінде емес, әртістік 
ойынның  жарқын  элементтерінің  негізінде  анықталады.  Сценарийдегі  эпизод  бір  ғана 
реплика болмаса бір ғана сөз тіпті бір ғана қысқа акция болуы да мүмкін.  

Хабаршы-Вестник-Bulletin №4(64), 2016
 
146 
 
Театрларға ортақ, дәстүрлі және бұқаралық театрларға да қатысты міндет эмоционалды 
әсер етудің арқасында идеяны сіңіру, ұғындыру болып табылады. 
Дәстүрлі  театр  драматургтері  мен  режиссерлерінде  осы  мақсатты  орындаудың  тиімді, 
бұрыннан  белгілі  бір  тәсілі  бар,  ол:  кейіпкерлерді  күрделі  әлеуметтік  қақтығыс  жағдайына 
қою,  осы  арқылы  олар  жүйе  барысында  уақыт  пен  кеңістіктің  қысқа  мерзімінде 
кейіпкерлердің  мінезін  жарқын  аша  біліп  көрермендерде  уайымдаушылық,  алаңдаушылық 
сезімін  ояту.  Театр  көрерменін  өз  кейіпкері  үшін  абдыратып,  қобалжыту,  сол  арқылы  өзін 
көруі  үшін,  драматург  пен  режиссер  кейіпкерді  қарапайым  етіп  көрсету  керек,  оны 
көрерменге таныс, жақын жағдайларға ұшыратып, шиеленісті күйде көрсету кажет. Өйтпеген 
жағдайда  кейіпкер  өз  образын  аша  алмай,  көрерменде  уайымдау  сезімін  оята  алмай  қалуы 
мүмкін.  
Театрда қақтығыссыз көрермен жүрегіне жол табу мүмкін емес, ол керек нәрсе. Және 
де бұл бұқаралық көріністерде де аса қажет.  
Массалық  көріністердің  сценаристері  де  адамның  осы  эстетикалық  қабылдауларын 
пайдалана отырып, ойларын жүзеге асыруларына зор мүмкіншілік бар. Оларда тіпті көп десе 
де  болады,  нақтырақ  айтқанда,  массалық  көріністі  жасаушылар  өз  істерін  жүзеге  асырарда 
дайынға  келеді  десе  де  болады,  қандай  да  бір  ерекше  күн  болмаса  мерекеге  сәйкес  келген 
массалық көріністерге қалатыны мерекеге келіп, онсыз да эмоционалды түрде дайын тұрған 
көрерменге  ойларындағыны  сапалы  жеткізу  ғана  қалады.  Мәселен  Жеңіс  күніне  болмаса 
бітіру  кешіне  орайластырылып  істелген  шараларға  қатысатын  көрермендер,  өздігінен 
мерекелік көңіл күй, эмоционалды белсенділік жағдайында болады, массалық көріністердің 
сценаристеріне  осыны  өз  мақсаттарына  пайдаланып,  топты  мерекелік  шығармаларға, 
көріністерге  тарта  білу  ғана  қалмақ,  әрі  оларды  демеп  отыратын  сыртқы  факторлардың 
жеткілікті  екендігін  айта  кетуге  болады:  плакаттар,  стадиондар,  көк  аспаннан  шармен 
секірген  адамдар,  түрлі  әсерлі  нөмірлер  барлығы-барлығы  сценаристтердің  пайдасына 
жұмыс жасамақ, сценаристтерге тек қиялының шегі мен қаржылық мүмкіншіліктің мөлшері 
ғана қолбайлау болуы мүмкін.  
Егер  топтық  көріністер  мен  мерекелік  қойылымда  эмоционалдық  әсер  міндетті  түрде 
болуы керек болса, онда оны бір ғана құралмен жүзеге асыру міндетті емес. Қақтығыс, ашу, 
қарсыласу секілді  күшті эмоционалдық шок туғызатын сезімдерден бөлек  жағымды, жақсы 
сезімдер де бар. «Шын жүректен» атты хабардың алғашқы бөлімдерін еске түсірейікші, залда 
жиналған  адамдардың  күшті  эмоционалды  әсері,  миллиондаған  телекөрермендердің  ыстық 
жасы,  В.Леонтьевтің  ардагерлерді  сахнаға  шақырғандағы  көрермендердің  ыстық 
эмоционалдық  леп  осының  бәрі  жағымды  эмоционалды  әсерде,  сол  арқылы  да  көріністің 
немесе  қойылымның  тартымдылығын  еселеуге  болатындығын  дәлелдеуде.  Көріп 
отырғанымыздай біреудің қуанышына толқудың өзі күшті эмоционалдық күйге ұшыратады. 
Мерекелік ситуациялар қақтығыстық ситуацияларға қарама-қайшы болып келеді. Жеңіс 
күні  мерекесі  –  көзге  жас  алып,  қуанышпен,  өз  мазмұны  жөнінен  қақтығыстың  біткендігін 
білдіретін мереке. Ал соғыстың басталған күнінің аталып  өтуі  мүмкін емес, себебі  бұл  күн 
көптеген құрбандар мен қақтығыстардың басталған күні болды. 
Бұқаралық театрдың негізгі құрылымына оның публицистіктігі жатады. Қазіргі уақытта 
ол бұқаралық саяси театр атауына ие. 
Заманауи бұқаралық саяси театр дәстүрлі театрдың барлық бұқаралық маржандары мен 
мерекелерін мұра етіп алды. 
Мазмұн! Кез келген талқылау мен оның тағдыры жайлы айтқанда негіз боларлық тірек 
сөз  –  мазмұн.  Осы  мазмұн  қойылатын  көріністер  мен  мерекелердің  идеялық,  көркемдік 
деңгейін анықтайды. 
Бүгінде  бұқаралық  көріністердің  және  мерекелік  қойылым  драматургиясы  мәдени-
ағартушылық  жұмыстағы  театрландырылған  формалардың  ең  әлсізі  болып  отыр.  Оған 
бірнеше объективті себептер бар.  
Бұқаралық публицистикалық театр кәсіби драматикалық театрдың жанында әлдеқайда 
жас болып есептеледі. Сәйкесінше драматургия мен режиссерлік бұқаралық театр теориясы 

Хабаршы-Вестник-Bulletin №4(64), 2016
 
147 
 
мен  тәжірибесі  даму  тарихының  бастамасында  жүр.  Әрқашан  өркениеттер  тарихында 
болғандағыдай  кез  келген  жаңа  басталған  іс  өткен,  өзінің  алдындағы  тәжірибеден  өте 
отырып, көтеріледі.  
Жас  бұқаралық  көріністің  драматургиясы  мәдени-ағартушылық  қызметте  өзінің 
«балалық науқастық» кезеңінен өтеді. 
Теория мен практика жайлы сөз өте даулы мәселе, бұл мәселе төңірегінде толғанғанда 
жұмыртқа әуелі пайда болды ма әлде тауық па деген сұрақ еске түседі. 
Театр  тарихы  тағы  бір  рет  театрдың  бірінші  болғандығын  дәлелдейді.  Бірінші  театр, 
содан  кейін  барып  Аристотель.  Лессинг  бастапқыда  Гамбургтік  театрға  барып  жүрді, 
кейінірек қана «Гамбургтік драматургия» кітабын жазды. Бұл ақиқат жолы.  
Драматургияның  жаңа  теориясы  –  дәлірек  айтқанда  драматургияның  теориясы  жаңа, 
бұқаралық  театр  тәжірибесімен  сусындаған,  терминдік  формада  айтқанда  ескінің  киімін 
киген. Бұл айтылғаннан драматургия теориясының жоқтығы жайлы пікірге келмеу керек, тек 
үрдіс механизм бойынша жүзеге асуда деген мағына береді. 
Көптеген сценарийлердің негізінде әдетте драматургиялық қойылым емес, режиссерлік 
қойылымдық тәсілдер жатады. Сценарлық жүріс деп аталып жүрген әрекеттің бірлігі келесі 
театрландырылған қойылымның тірегі, өзінен бұрын болған қойылымға арқа сүйейді. 
Іліп аларлық мазмұн болмаса нақты сценарийдің жоқтығынан бұқаралық қойылым мен 
мерекелік  көріністер  режиссерлері  жоқ  нәрсенің  орнын  білдірмеу  немесе  жабу  мақсатында 
сыртқы эффектерді қолданатын сәттер де аз болмайды. Мысалы, концертке немесе мерекелік 
кешке  тақырыпқа  не  мазмұнға  сәйкес  келе  бермейтін  нөмірлерді  қосақтау,  дыбыс,  жарық 
эффекттерін  пайдалану.  Бірінші  кезекте  драматургиялық  ұйымдастырылуды  қажет  ететін 
өміршең театрландырылған материалды арзан дүниеге алмастыра отырып, өнім сапасын тым 
төмендетіп жібереді. 
Бұл  төңірегіндегі  әңгіме  режиссерлерге  тікелей  қатысты.  Олар  өз  кезегінде  сценарий 
жазумен  айналысып,  осы  арқылы  өз  күштерімен  массалық  мерекелердің  драматургиясын 
құтқарып қалмақ. Ендігі кезекте режиссерлер өз мерекелік көріністерінің авторлары болады. 
Сондықтан  еңбек  бөлінісі  сәйкесінше  білім  бөлінісі  мәселесінде  ыждаһаттық  пайда  болып, 
көпшілік  қойылымдар  мен  мерекелік  көріністердің  режиссерлердің  дайындығының  деңгейі 
анағұрлым  көтерілмек.  Осы  істің  маманына  екі  жұмысты  біріктіру  емес,  керісінше,  әдеби 
сценарий  жазу  мен  режиссерлікті  бірге  қатар  үйренуге  қажеттілік  туады.  Бұл  міндет 
шынымен  де  аса  маңызды,  бәлкім  бұл  міндеттер  осы  мамандықтағы  жер  жарар  «жоғары 
міндет» атауына лайықты іс болып қалар. 
 
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 
1.
 
Катаев В. //Вопросы литературы. – 1961, № 9. – 130 б. 
2.
 
Сейдімбекұлы А. … Грек тарихшысы Квинт Руф (б.з.д. І ғ.) «Ескендір жорығы» 
3.
 
Мәдени-шұғылданымпаздық педагогикасы: Оқу құралы. – Шымкент. 2000. – 86 б. 
4.
 
Төлеуов  Е.С.,  Жұмабай  Л.Ж.  Сценарийлік  шеберлік  негіздері:  Оқу  құралы.  –
Шымкент, 2004. 
Резюме 
А.Ж.Досжанова, преподаватель 
(г. Алматы, Казахский государственный женский педагогический университет) 
Важность сценария при организаций досуга 
В  статье  рассматривается  особенности  и  этапы  составления  сценария.  Раскрыты  и 
выбраны значение организации народного праздника Наурыз. 
Ключевые слова: сценарий, режиссура, тема, идея, массовый праздник. 
Summary 
A.Zh.Doszhanova, lecturer 
(Almaty city, Kazakh State Women's Teacher Training University) 
Importance of scenario in organizations leisure 

Хабаршы-Вестник-Bulletin №4(64), 2016
 
148 
 
The  article  discusses  the  features  and  stages  of  preparation  of  the  script.  Disclosed  and 
importance to the organization selected  national holiday Nauryz. 
Key words: script, direction, theme, idea, mass, holiday.