«Вітчизнянанаука: сучаснийстан,актуальніпроблемитаперспективирозвитку»

«Проблеми та перспективи розвитку науки на початку третього тисячоліття у країнах Європи та Азії»

 

 

225 

 

 

Осындай  деңгейде  болу  ұрпағымыз

-

дың  жер  шарының  кез  келген  жеріне  барып  қалаған  мамандығын  игеруіне 

мүмкіндік береді.

 

Әр  жыл  сайын  мектеп  бітіруші  түлек  алдында  бірнеше  сұрақтар  туындайды,  «Кім  боламын?»,  «Қандай 

мамандықты таңдап, оқуға барамын?», «15

-

20 жыл

-

дан кейін менің таңдаған мамандығыма деген сұраныс бола ма?», 

«ХХІ ғасыр

-

дың орта шегіне қарай қоғам мамандыққа қандай талап қояды?» деген сан алуан сұрақтар шешімін таба 

алмауда. Қазіргі таңда оқушы өз таңдауын дұрыс жасай ма әлде таңдауы қате болып шыға ма деген күдік ата

-

ананы 

да, оқушы мен ұстазды да толғандырады. Сондықтан да «Кім боламын?» деген сұрақ жанында «қандай болуым керек 

немесе  қажет?»  деген  сауал  туындап  отырады.  Ал  бүгінгі  таңда  бәсекеге  қабілетті  болу  өте  маңызды  болып 

табылады.  12  жылдық  білім  мазмұнының  негізгі  өзегі

-

қарқынды  дамып  келе  жатқан  өзгермелі  қоғамда  өмір  сүруге 

икемді,  жеке  басының,  сондай

-

ақ,  қоғам  пайдасына  қарай  өзін

-

өзі  толық  жүзеге  асыруға  дайын  білімді, 

шығармашылыққа бейім, құзыретті және бәсекеге қабілетті тұлғаны қалыптастыру мен дамыту болып табылады [2].

 

Қазіргі өмір талабына сәйкес білім беру ұйымдарында бейіндік оқытуды ұйымдастырудың жаңа формалары 

мен  психологиялық  қызметін  құру  талаптары  күннен

-

күнге  өрістеуде.  Бейіндік  оқыту

-

жалпы  білім  берудің  жоғары 

сатысындағы  оқушылардың  дара  білім  алу  бағыттарын  жүзеге  асырудың  негізгі  тәсілі  ретінде  қарастырылады. 

Педагогикалық

-

психологиялық  әдебиеттерде  білім  мазмұнын  бағдарлы  саралаудың  мәні  «оқушылардың  орнықты 

мүддесі, қабілеттілігі, бейімділігі аясында олардың осы қасиеттерін таңдап алған бағыттарында мүмкіндігінше дамыту 

мақсатымен мамандыққа бағыттау болып табылады» деп берілген. Жас ерекшелігімен

 

іс

-

әрекеттік тұрғыдан қарауға 

сәйкес  әрбір  жас  шамасында  адамның  дамуына  сол  жас  кезеңіне  сәйкес  келетін  жетекші  іс

-

әрекет  тәсілдеріне 

жұмылдыру елеулі үлес қосады. Сондықтан жалпы білім берудің жоғары сатысында мұндай іс

-

әрекет тәсілдеріне оқу 

бейіндік,  яғни  болашақ  кәсіби  мамандығының  жетістігін  қамтамасыз  етуге  бағытталған  білім  беру  елеулі  мәнге  ие 

болады.  Бейіндік  оқытуды  ұйымдастырудың  мақсаты  жалпы  және  кәсіби  бағыттағы  білім  берудің  арасындағы 

сабақтастықты қамтасыз ету арқылы оқушылардың бейінділіктері мен қажет

-

тіліктерінін толық жүзеге асуына жағдай 

жасау болып табылады.

 

 

Сурет. 12 жылдық мектептегі оқытуды іске асырудың үлгісі

 

 

226 

«Проблеми та перспективи розвитку науки на початку третього тисячоліття у країнах Європи та Азії»

 

 

 

 

12 жылдық білім мазмұнының негізгі өзегі

-

қарқынды дамып келе жатқан өзгермелі қоғамда өмір сүруге икемді, 

жеке  басының,  сондай

-

ақ  қоғам  пайдасына  қарай  өзін

-

өзі  толық  жүзеге  асыруға  дайын  білімді,  шығармашылыққа 

бейім,  құзіретті  және  бәсекеге  қабілетті  тұлғаны  қалыптастыру  мен  дамыту  болып  табылады,  осы  себепті  біз  12 

жылдық мектептегі оқытуды іске асырудың үлгісін жоғарыда суретте ұсынуға мүмкіндік бердік. Оның мәні

-

бастауыш, 

орта  жоғары  буындар  арасындағы  байланыс,  әсіресе  бейіндік  және  бейіналды  оқытудың  ерекшеліктері  берілген. 

Ұсынылып

 

отырған үлгі 12 жылдық мектепті ұйымдастырудағы мүмкіндіктерін шектемейді.

 

Жоғарыда біз берген үлгіге сипаттама беретін болсақ ең бастысы 12 жылдық мектептің мақсаты

 

оқушылардың 

қабілетіне, бейіміне,  дара ерекшеліктеріне  және сұраныстары мен қажеттіліктеріне  байланысты  толыққанды  білім алуына 

жағдай жасау, құзыреттілігін қалыптастыру болып табылады.

 

Үлгіні жүзеге асыру барысында келесідей міндеттер алға қойылды

: 

 

–

 

12 жылдық білім беру бағдарламасының жеке пәндерін тереңдетіп оқытуды қамтамасыз ету;

 

 

–

 

оқытуды саралау үшін қажетті жағдай жасау;

 

 

–

 

бейіндік және бейіналды оқытудың сабақтастығын, кәсіптік білім алуын қамтамасыз ету.

 

12  жылдық  мектептің  құрылымына  сипаттама  беретін  болсақ:  бастауыш  мектепте

 

қажетті  біліктер  мен 

дағдыларды игеруге, оқу, жазу, санау, шығармашылықпен ойлауға жетелейтін, жеке бас гигиенасы мен денсаулығын 

сақтау  негіздерінің  болуына  ықпал  ететін  оқу  әрекетін  ұйымдастыру  басты  мақсат  болып  табылады.  Осы  орайда 

Жүсіпбек Аймауытовтың «Баланың ынтасын арттыру үшін оқытылатын нәрседе бір жаңалық болуы керек» дегенін 

басшылыққа алу орынды болар еді. Оқушыларға білім берумен қатар оларды өздігінен білім алудың әдіс

-

тәсілдеріне 

үйрету керек. Міне, осыларды басшылыққа ала отырып оқытудың ерекшеліктері мен маңызы анықталуы қажет.

 

Орта мектеп

 

сатысындағы білім мазмұны оқушының болашақ бағдарын саналы таңдауына игі ықпал ететін

 

дайындық  кезеңі  мен  педагогикалық,  педагогикалық

-

психологиялық,  ақпараттық  және  ұйымдастырушылық 

ұстанымдардан тұрады.

 

Жоғары  мектеп,  бұл  жалпы  орта  білім  берудің  соңғы  кезеңі  болып  табылады.  Үшінші  сатының  негізгі 

мақсаты–оқытудың саралануы мен даралануына бағдарланған жалпы орта білім беру, оқушылардың болашақ кәсіби 

қызметіне саналы да жауапты таңдау жасауына, жеке және өмірлік өзін

-

өзі танытуына жағдай жасауға негізделеді.

 

Материалдық

-

техникалық  жағдайын,  кадрлық  әлеуеті  мен  оқу

-

әдістемелік  қамтамасыз  етуді  ескере 

отырып, 12 жылдық білім берудегі бейіндік оқыту құрылымы: бейіналды және бейіндік оқытумен ерекшеленеді, ол 

төмендегі ұйымдастыру нысандары бойынша қарастырылады:

 

-

 

бір бейінді мектеп бір бейінді оқытуды іске асырады

; 

 

–

 

көп бейінді мектеп бірнеше бейінді оқытуды ұйымдастырады.

 

Бейіндеу нысандары мектептің педагогикалық әлеуетін, білімдік инфрақұрылымының мүмкіндігін, облыстың, 

қаланың, ауданның сұранысын ескере отырып анықталады.

 

Бейіндік оқытудың міндеттерін жүзеге асыруда оқу мекемесі бір немесе көп бейінді бағытты таңдауы мүмкін. 

Нақты

 

жағдайға  байланысты  бейіндік оқытуды  ұйымдастыру

 

формаларының  мектепішілік  бейіндеу, желілік  ұйым, 

әлеуметтік серіктестік нұсқалары таңдалады.

 

Мектепішілік бейіндеуді іске асыратын жалпы білім беретін оқу орны жұмысы бір немесе көп бейіндік бағыт 

бойынша ұйымдастырылады.

 

Желілік ұйымның жүзеге асырылуын екі нұсқада көрсетуге болады:

 

а)  бірнеше  оқу  мекемесін  мамандар  біліктілігі  және  материалдық

-

техникалық  жағынан  озық  бір  оқу  орны 

төңірегінде біріктіру. Бұл жағдайда оқу мекемесі «ресурстық орталық» рөлін атқарады. Бұл жағдайда желіге кіретін әр 

оқу орны өз базасында оқу жоспарының базалық және шамасынша бейіндік пәндер мен қолданбалы курстар бойынша 

білім беруді жүзеге асырады, ал бейіндік пәндер мен қолданбалы курстардың қалған бөлігі бойынша оқыту ресурстық 

орталықта жүзеге асырылады;

 

ә) желілік ұйымның екінші нұсқасы жалпы білім беретін оқу орнының қосымша білім мекемелерімен, жоғарғы, 

орта, бастауыш кәсіптік білім беретін оқу орындарымен кіріктірілуін көздейді.

 

Бұл жағдайда бейіндік сынып оқушылары 

аталған оқу орындарында және олардың мамандарының көмегімен бейіндік курстарды меңге

-

руге мүмкіндік алады.

 

Желілік  ұйымның  басты  артықшылығы

-

оған  бірігетін  мектептердің  материалдық

-

техникалық,  кадрлық 

әлеуетін  біріктіруде,  сол  арқылы  оқушылардың  қызығушылықтары  мен  сұраныстарын  толық  қамтамасыз  етуге 

мүмкіндік  алуда.  Әлеуметтік  серіктестік  негізінде  білім  беретін  түрлі  типтегі  мекемелер

-

мектептің  әлеуметтік 

серіктестік торабы шеңберінде ұйымдастырылады. Яғни торап шеңберінде бейіндік курстар мен таңдау курстарын 

мектептің  әлеумет

-

тік  серіктестері,  яғни  шағын  жинақы  орналасқан  білім  беру,  мәдениет  пен  спорт  мекемелерінің 

әртүрлі типтері мен түрлері ұсынады. Мұндағы басты артықшылық білім беру бағдарламаларының көп нұсқалығының 

және оқушылардың таңдау мүмкіндігінің артуын, серіктестер арасында тікелей байланыстың болуын атауға болады.

 

 

Пайдаланған әдебиеттер тізімі:

 

1 

Абылкасымова А.Е. 12 летка –

 

это не просто 10+2, а обновление структуры содержания школьного образования 

// 

Материалы Республиканского семинара совещания. –

 

Алматы, 2002. –

 

С.36.

 

2 

Нормативно

-

правовые документы по РНПЦ проблем 12

-

летнего образования. –

 

Астана, 2002. –

 

С.27

-32 

 

 

Нодира Мақсудова

 

(Наманган, Узбекистан)

 

 

ИМКОНИЯТИ ЧЕКЛАНГАНЛАРГА ИМКОНИЯТ

 

 

Республикамизда олиб борилаётган барча ислоҳотларнинг мақсади Давлатимиз келажагига мустаҳкам 

пойдевор  қуришдан  иборат.  Бу  пойдевор

 

соғлом,  етук  ва  баркамол  шахсларни  тарбиялаб  вояга  етказиш 

натижасида

 

яратилади. Шунинг учун ҳам «Кадрлар тайёрлаш миллий дастури» ва «Таълим тўғрисида»ги Қонун қабул 

қилинди.  Таълим  соҳасидаги  бу  ислоҳотлар  бугунги  кунда  ўз  самарасини  бермоқда.  Мазкур  ҳуқуқий  меъёрий 

ҳужжатлар доираси махсус эҳтиёжли болалар таълим

-

тарбиясини ҳам қамраб олган.

 

Махсус эҳтиёжли болалар таълим тарбияси масаласи бугунги кунда энг долзарб масалалар сирасига 

айланиб  бормоқда.Ўзбекистонда  навқирон  авлодга  меҳр  ва  ғамхўрлик  кўрсатишга  оид  эзгу  ишларда  алоҳида 

эҳтиёжли болаларга билим бериш –

 

инклюзив таълимни ривожлантириш, уларнинг саломатлигини мустаҳкамлаш, 

соҳа  учун  юқори  малакали  мутахассисларни  тайёрлаш  масаласига  катта  эътибор  қаратилмоқда. 

Maxcyc 

мактаб

-

«Проблеми та перспективи розвитку науки на початку третього тисячоліття у країнах Європи та Азії»

 

 

227 

 

 

интернатлар,  меҳрибонлик  уйлари,ихтисослаштирилган  марказлар  фаолиятини  давр  талаби  асосида  ташкил 

этиш,  уларнинг  ўқув

-

тарбиявий  ишларини  янада  такомиллаштириш,  моддий

-

техник  базасини  мустаҳкамлаш ва 

алоҳида  эҳтиёжли  болаларга  билим  беришда  илғор  педагогик  технологиялар  изчиллик  билан  жорий  этиляпти. 

Мамлакатимизда болаларни ижтимоий қўллаб

-

қувватлашнинг самарали механизми яратилган, тегишли қонунчилик 

базаси шакллантирилган.

 

Айниқса, имконияти чекланган болаларнинг жамият ҳаётига фаол қўшилишини таъминлаш, шу мақсадда 

инклюзив таълим амалиётини кенгайтиришга катта эътибор қаратилмоқда.

 

Инклюзив таълим ўзи нима?

 

Ҳамма болаларнинг эҳтиёжларини ҳисобга олган, ҳукуқ ва қобилиятларини ҳурмат қиладиган, ижтимоий 

адолат ҳамда тенгликка эришишни мақсад қилиб олган таълим тизимидир

 

Ўзбекистон  Республикасида  ногирон  болалар  билан  боғлиқ  таҳлил  ва

 

дастлабки  баҳолаш  ишлари 

1966 

йилда  бошланган.  Ҳозирги  кунда  Узбекистонда

  250000 

га  яқин  турли  кўринишдаги  ногирон  болалар 

(16 

ёшгача) 

таълим  олиш  эҳтиёжига  эга. 

2010 

йилнинг  январь  ойига  келиб  олинган  статистик  маълумотларга  кўра  16  ёшгача 

бўлган ногирон болалар сони Республикамизда 

120.000 

зиёдни ташкил этади. Ногиронларнинг умумий сонидан 

31,5 

% 

ни шахарда яшовчи, 

52,7 % 

ни уғил болалар ташкил этади.

 

Бизнинг  мамлакатимизда  айни  пайтда

  9765 

умумий  ўрта  таълим  мактаби  мавжуд  бўлиб,  уларда  жами

 

5390490 

нафар  ўқувчи  тахсил  олади.  Умумтаълим  мактаблари  ўқувчилари  орасида  ривожланишида  турли  хил 

(ногирон)  муаммолари  бўлган  болалар 

26836 

нафарни  ташкил  этади.  Халқ  таълими  вазирлигининг 

2008 

йилда 

олинган статистик маълумотларига биноан республикамизда жами 

17890 

ўқувчи учун 

86 

та махсус мактаб, мактаб 

интернатлар  фаолият  кўрсатиб  келмоқда.  Ҳозирги  кунда  Республикамизда  ривожланишида  турли  хил  нуқсонлари 

бўлган  болалар  ва  усмирлар  таълими,  уларнинг  нуқсон  турлари  ва  унинг  даражаларини  инобатга  олган  холда 

қўйидагича ташкил этилган:

 

Махсус мактабгача таълим;

 

Ўйда якка тартибдаги таълим;

 

Мактабгача умумтаълим муассасалари қошидаги интеграция гурухлари;

 

Умумтаълим мактаблари қошидаги логопедик пунктлари ва интеграция синфлари;

 

Махсус касб

-

хунар коллежлардаги интеграция гурухлари.

 

Мазкур муассасаларда 8 турдаги: кузи ожиз, заиф кўрувчи, кар

 

ва заиф кўрувчи, кар ва заиф эштувчи, ақли 

зиф, рухий ривожланиши сустлашган, таянч харакати аъзолари харакати бузилган, нутқида мураккаб нуқсони бўлган 

болалар таълим тарбия оладилар. Уларнинг таълим

-

тарбияси болаларнинг индивидуал хусусияти ва қобилиятини 

ҳамда дифференциал ёндашувни эътиборга олган холда, 13 турдаги ўқув режа асосида амалга оширилади. Махсус 

мактабларнинг  таълим  жараёнида  болаларни  соғлигини  тиклаш,  даволаш,  реабилитация,  ижтимойи  хаётга 

мослаштириш,  коррекцион  таълим  тарбия,  ижтимойи  мехнатга  ўргатиш  каби  тадбирларни  амалга  ошириш 

болаларнинг касаллик турига кура белгиланади. Ота

-

онасининг қарамоғидан маҳрум бўлган ақлий ривожланишида 

камчилиги  бўлган  болалар  учун  махсус  мехнат  –

 

таълим  мактабида  таълим  олиш имкониятига  эга.  Хозирги  кунда 

республика буйича 11700 нафар ўқувчилар уйда якка тартибда таълим оладилар шулардан 8850 нафар ўқувчилар –

 

церебрал фалажи (ДЦП), полимиелит, скалиоз, оғир нутқ камчиликлари, асаб, буйрак, хирургик болалар, кўз ва бошқа 

касалликлари  бўлган  болалар.  Шулардан  3650нафари  имконияти  чекланган  яъний  2901  нафари  ақли  заиф,  408 

нафар  кўзи  ожиз,  351  нафари  эшитишида  нуқсони  бўлган  болалардир.  Санатор  турдаги  23та  мактаб  интернатда 

6918

нафар  бола  даволаниб  таълим  оладилар  (ХТВнинг  2007ги  маълумотлари).  237та  умумтаълим  мактабларида 

нутқида  нуқсони  бўлган  11844  нафар  ўқувчи,  122та  махсус  мактабгача  таълим  муассасаларида  995  нафар 

ривожланишида  турли  хил  нуқсони  бўлган  болалар,  мактабгача  умумтаълим  муассасаларидаги  937 

интеграциялашган гурухларида 11340 нафар имконияти чекланган болалар таълим тарбия олиб келмоқда. Хар йили 

махсус  мактаб  ва  мактаб  интернатларнинг  қарийб  360  нафар  битирувчилари  академик  лицей,  касб  хунар 

колледжларида ўқишни давом эттирмоқда, тахминан 40

-

50 нафар кузи ожиз ва таянч

-

харакат аъзолари фалажланган 

мактаб битирувчилари, олий ўқув юртларига қабул қилинмоқда.

 

Узбекистон  Республикаси  президентининг  2007й.  23  январдаги  «Ижтимойи  ҳимоя  йили»  давлат  дастури 

туғрисида”  ги  ПҚ573  –

 

сонли  қарори  13банди  ижросини  таъминлаш  мақсадида,  Қорақалпоғистон  республикаси 

вазирлар  кенгаши,  вилоятлар  ва  Тошкент  шахар  ҳокимлари  билан  биргаликда  ногиронлиги  оқибатида  мактабга 

бориш имконияти бўлмаган болаларни зарурий мебеллар, дарсликлар ва ўқув анжомлари билан таъминлаш бўйича 

республикада  якка  тартибда  уйда  таълим  олаётган  ногирон  болалар  сони  ва  уларнинг  касаллик  турлари  Ҳалқ 

Таълими Вазирлиги томонидан ўрганиб чиқилди.

 

Ўрганиш жараёнида касаллик туфайли якка тартибда уйда таълим олаётган Республика бўйича 1 –

 

11 синф 

ёшидаги жами 12167та ногирон болалар шундан 

1-

9 синф ёшдаги 11700 болаларнинг (қарорда кўрсатилган болалар 

сонига нисбатдан 700га кўп), 2901си ақли заиф, 3388 таянч харакати шикастланган, 408 кўзи ожизлар, 351 эшитишида 

нуқсони бўлган, 390 нутқида камчилиги мавжуд бўлган ва 4253 бошқа турдаги (оғир юрак хасталиги, асаб тизимининг 

хасталиги,  энурез,  буйрак,  жигар,  қалқонсимон  без,  сил)  каби  касалликлари  мавжуд  болаларни  ташкил  этиши 

аниқланди.

 

Ҳалқ Таълими Вазирлигининг 2010 йилдаги маълумотига кўра ўйда якка тартибда таълим олаётган болалар 

сони  11700тадан  10825тага  камайган.  Махсус  мактабларда  таълим  олаётган  болаларнинг  сони  тобора  камайиб 

боришининг  сабаби  умумтаълим  тизимида  босқичма  босқич  инклюзив  таълимнинг  жорий  этилиши.  Бугунги  кунда 

400дан зиёд умумтаълим ва мактабгача таълим муассасаларида инклюзив таълим жорий этилган.

 

Махсус таълим муассасаларида жами 37069 ўқитувчилар улардан(1084 олий дефектологик маълумотга эга), 

2163  тарбиячилар  улардан  (168  олий  дефектологик  маълумотга  эга).  Дефектолог  кадрлар  билан  таъминлаш 

мақсадида республикамиздаги бешта педагогик олий ўқув юртлари қошида дефектология кафедраси очилди.

 

2007 йилда ТГПУ тасаруфида фаолият курсатаётган дефектология факультети тармоғи кенгайиб мустаққил 

факультет  сифатида  фаолият  юрита  бошлади.  Бу  факультетга  хар  йили  300  дан  зиёд  талаба  қабул  қилинади. 

Амалиётчи дефектолог мутахасисларини тайёрлаш курсига хар йили 400дан зиёд талаба қабул қилиб келинмоқда. 

Чунончи  хозирги  кунда  олий  таълим  тизимида  кадрлар  тайёрлаш,  малака  ошириш  институтлари  тизимида  қайта 

тайёрлаш  ва  малакасини  ошириш  бир  мунча  фаоллашди  бу  эса  келажакда  нафақат  махсустаълим  муассасалари 

балки умум яъни инклюзив таълим муасасаларини дефектолог кадрлар билан таъминлаш масаласи босқичма

-

босқич 

амалга  ошириб  келинмоқда{1.25бет}.  Узбекистонда  махсус  мактабгача  таълим  муассасалари,  мактаблар,  мактаб

-

интернатларнинг  моддий

-

техник  базасининг  мустаҳкамланишига,  таълим  олиши,  даволаниши,  имкониятлари 

228 

«Проблеми та перспективи розвитку науки на початку третього тисячоліття у країнах Європи та Азії»

 

 

 

 

чекланган ўқувчиларда мавжуд камчиликларни тузатиш, уларни касбга йўналтириш ишларига давлатимиз томонидан 

катта маблағлар ажратилмоқда.

 

Таълим мазмунини такомиллаштириш ва самарадорлигини ошириш мақсадида ўқув дастур Ногирон болалар 

учун таълим билан биргаликда махсус хизматлар ташкил этиш лозим.

 

Бу  борадаги  ишлар  кўплаб  халқаро  ташкилотлар  билан  ҳамкорликда  амалга  оширилмоқда,  жумладан, 

инклюзив  таълим  бўйича  қатор  қўшма  лойиҳалар  рўёбга  чиқарилмоқда.  Бундан  кўзланган  мақсад  ҳар  бир  бола 

оилавий шароитда тарбия топиб, ривожланиши, шахс сифатида шаклланиши учун зарур фазилат ва кўникмаларга 

эга бўлишига ёрдам беришдан иборат. Ўсиб келаётган ёш авлоднинг жисмоний, ақлий ва маънавий жиҳатдан баркамол 

ривожланиши  учун  қулай  шарт

-

шароит  яратиб  бериш  Ўзбекистонда  амалга  оширилаётган  кучли  ижтимоий 

сиёсатнинг ўзига хос йўналишларидандир.

 

Бола ҳукуқлари халқаро Конвенция ҳамма болаларнинг эҳтиёжини ҳисобга

 

олган, хуқуқ ва қобилиятларини 

ҳурмат қиладиган таълим тизимини яратиш

 

ғоясини илгари сурди. Чунки ҳар бир болада –

 

у соғломми ёки ногиронми 

такрорланмайдиган  характер,  қизиқиш,  имконият  ва  билимга  эҳтиёж  бор.  Инклюзив  таълим  ногирон  болаларни 

таълим жараёнига интеграция қилиш ҳамда умумтаълим мактабларини ногирон болаларга мослаштиришни кўзда 

тутадиган,  ижтимоий  адолат  ва  тенгликни  бош  мақсад  қилиб  олган  жараён  ҳисобланади.  Инклюзив  таълим 

ижтимоий  моделга  асосланади  ва  у  муаммони  болада  эмас,  балки дастур ва методологияда деб ҳисоблайди. 

Бундай таълим тизимига баъзи

 

бир ўзгартиришлар киритишни тақазо этади. Бунда ҳар бир боланинг эҳтиёжини ҳисобга олган ҳолда ўқув 

режалари  тайёрланади,  услубиётнинг  психологик  муаммолари  билан  боғлиқ  томонлари  тўғри  йўлга  қўйилади. 

Инклюзив таълим ҳамма болаларни, шу жумладан, ногирон болаларни ҳам ўзлари хоҳлаган мактабда ўқиши мумкин, 

деб хулоса чиқаради.

 

 

Демак; инклюзив таълим махсус эҳтиёжли, ногирон болалар ҳам фақат  махсус  мактабларда  эмас, 

балки  соглом  болалар  ўқийдиган  умумтаълим

 

мактабларида  ҳам  таълим

-

тарбия  олишлари  мумкин 

эканлигини эътироф этади.

 

Инклюзив  таълим  консепцияси  Ўзбекистонда  жорий  қилиш  ва  ундаги  муаммоларни  ҳал  қилиш  мақсадида 

турли  хил  чора

-

тадбирлар  уюштириш,  матбуот

-

ахборот  васиталари  орқали  тарғибот

-

ташвиқот  ишлари  бир  мунча 

фаоллашди.

 

Республика таълим маркази ЮНЭСКО ташкилоти билан ҳамкорликда 

2001 

йилда "Инклюзив таълим" 

мавзусида  семинар  ўтказиб,  унинг  тавсияларига  асосан  Республика  Таълим  Маркази  махсус  таълим  бўлими 

қошида  "Инклюзив  таълим  ресурс  маркази"  ташкил  этилди.  "Инклюзив  таълим  ресурс  маркази"нинг  вазифалари 

куйидагилардан иборатдир:

 

-

таълимга жалб этилмаган имконияти чекланган болалар таълимини ташкил этишга кўмаклашиш;

 

-

инклюзив синф ва гуруҳларни ўқув методик мажмуалар билан таъминлаш;

 

-

жойлашган ресурс марказларга амалий

-

услубий

 

ёрдам кўрсатиш;

 

-

имконияти  чекланган  болаларнинг  ота

-

оналарига  фарзандларини  тарбиялаш,  мактабга  ва  ижтймоий 

ҳаётга тайёрлашга оид турли шаклдаги

. 

тадбирларни ташкил этиш, маслаҳатлар бериш;

 

-

имконияти  чекланган  болалар  ва  ўсмирларга  таълим  бериш,  касб

-

ҳунарга  ўргатиш  ишларини  амалга 

ошириш мақсадида умумтаълим муассасаларида инклюзив синфлар ва гуруҳлар ташкил этиш, таълимни интеграция 

асосида олиб бориш кабилардир. Бунинг учун эса мактаб ҳам, ўқитувчи

-

тарбиячилар ҳам инклюзив таълим тизимига 

тайёр бўлиши, мактаб даражаси, жисмоний шароит ва ўқишга имкон омиллари шу таълим талабларига тўла жавоб 

бериши керак. Мактаб даражасида интеграцияни муваффақиятли киритишга бир неча ўзаро боғлиқ омиллар таъсир 

кўрсатади.  Марказий  омил  ўқув  дастурига  киритиш  имкониятидир.Шунингдек,  биноларнинг  жисмоний  жойлашуви, 

ўқиш учун имконият ва молиялашган имкон ҳам асосий омиллардандир. Инклюзив таълимда мактабдаги жисмоний 

шароит ҳам катта ўрин тутади.

 

Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, барча мактаблар эшигига ўқувчилар зинапоялар орқали кириб борадилар. 

Лекин бу зинапоялардан махсус аравачаларда юрадиган ногирон болалар кўтарила олмайдилар, ҳатто қўлтиқтаёқда 

юрадиган  болалар  ҳам,  қийналишлари  мумкин.Демак,зинапоялардан  ҳам  эшиклардан  ҳам  соғлом  болалар  билан 

бирга ногирон болалар ҳам бемалол ўтишлари учун қулай шароит яратилиши шарт. Бундан ташқари, синф хоналари 

ва лабораториялардаги махсус ўриндиқ ҳамда мосламалар ҳам ногирон болаларга мос бўлиши керак. Ўқишга имкон 

яратиш  ҳам  жуда  муҳимдир.  Ёзиш  қобилиятларида  нуксони  мавжуд  бўлган  болаларга  товуш  ва  тасвирни 

катталаштириш етарли бўлмайди. Бунда ўқувчилар имо

-

ишора ёки Брайл хатини пухта ўрганишлари керак.

 

жүктеу/скачать 8,82 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: