Замана кейіпкерлері
жүктеу/скачать 0,75 Mb. Pdf көрінісі
|
full
| Құнанбаев Абай (Ибраһим). Шығармаларының 2 томдық толық жинағы. –
Алматы, 1957. І т. 58-б. 170 З А М А Н А К Е Й І П К Е Р Л Е Р І ұстарту мəселесіне Абай бірбеткей келмеген. Əйтеуір тосын ұғымдар мен жат сөздерді қазақ тіліне енгізе берсем, соның өзімен тілдің сы- нын келтірем деген жеңіл ойдан Абай аулақ. Тілдің қалыптасқан жігін бұзудан ақын өте-мөте сақтанады. Сондықтан Абай кіргізген сөз жаңалықтары мен ой жаңалықтары, қазақ тіліне қонымды, жана- сымды болып келген. Оның айтқандары халық түсінігін бұзып, дөрекі көрініп тұрмайды. Абай: қазақ тілін орынсыз сөздермен шұбарлап жүрген «сөз та- нымас», қазақ тілінің қадірін білмейтіндердің бəйітсымақ өлеңдерге əуестеніп, аят, хадис сияқтыларды көп қолданып, сөздің сынын бұзатындығын көреді: Əуелі аят, хадис – сөздің басы, Қосарлы бəйітасымақ келді арасы 321 , – деп тілдің жас сөздермен былығып жүргендерге наразылық білдіреді. Абай қазақ халқының поэзиялық ұғымына теріс көрінетін, орын- сыз, өрескел өзгерістер кіргізуден өзін өте сақ ұстады. Оның жазғандарын оқығанда ақын шығармаларының таза қазақ тілінде жазылғандығын, қазақ поэзиясының заңын бұзбай, сол поэ- зия түрін өркендете отырып, өз жаңалықтарын қосып отырғандығын аңғарасыз. Ақын өзінің шығармаларында бұрынғы ақындар шығармаларын, көркем мұраларды – жырлар, ертегі, мақал, мəтел, жұмбақтарды дұрыс пайдаланғандығын аңғартады, қазақ поэзиясы- нан рухтана біліп, эстетикалық сезімін байытқандығы байқалады. Халықтың ойы, сезімі, эстетикасынан қуат алған Абай сол халыққа түсінікті тіл таба білді. Айтқандарын түсінікті сөздермен халық жігерін ояту ісіне арнады, үлгілі шығармалар жазып, өнерлі ақын екенін танытты, өзі халықты сүйсе, халық сүйсінгендей шығармалар жазды. Абай қазақ халқының ақындық зор қазынасынан, қорынан пайдаланып, ол қорға қор қоса білді. Бар қорды рəсуалап, қор жасамақ болған, ақындықтың өрескелдік жолына түскен, орынсыз жаңалық қуып, барды менсінбей бəлсіген, ұрыншақты, жеңілдік жасаған ақынға Абай еш ұқсамайды. Еңбек қылсаң ерінбей, Тояды қарның тіленбей 322 , – деген жолдарға назар аударыңыз. «Еңбек етсең емерсің» деген мақалды есіңізге түсіріңіз. Абай сөздері де, мақалдағы сөздер де бір мəндес ұғымды аңғартады. Бірақ Абай ақындыққа салып бұл 321 Құнанбаев Абай (Ибраһим). Шығармаларының 2 томдық толық жинағы. – Алматы, 1957. І т. 66-б. 322 Сонда, 89-б. 171 М Ұ Р А Т Б Е К Б Ө Ж Е Е В ұғымға терең мағына бере сөйлейді, барды пайдаланып, толықтырып, жаңарта сөйлейді жəне оның айтқаны халықтың ұғым-түсінігіне өте қонымды болып тұрғанын көресіз. «Еңбек етсең емерсің» деген бір топ сөздер ойды жақсы білдіріп тұрса да, Абай бұл ойды өресіне жеткізе айтудың ақындық əдісін тауып, түсінікті бұрынғысынан да айқынырақ, толығырақ, тереңірек етіп айтып береді. Сөздер қосып («тояды қарның тіленбей») ойды шебер тілмен білдіреді, өзінің «тіл ұстартпақ» өнерін көрсете сөйлейді. Мақалдың мəні бұрынғысынан да күшейіп тереңдеп кеткендігін көресіз. Мысалы: Еңбек қылсаң ерінбей, Тояды қарның тіленбей, – деген жолдар арқылы ақыннан татымды үлес алып, халыққа қайта барады, жаңғырып, əдеміленіп барады. Сөйтіп Абай халықтан үлес алса, өз үлесін де артығымен қайтара білетін ақын екендігін көрсетеді. Екі кеме құйрығын Ұста, жетсе бұйрығың 323 , – деп жазады Абай. «Екі кеменің құйрығын ұстаған суға кетер» деген мақал бар екені белгілі. Ақын бұл жерде де қазақтың мақалын дұрыс пайдаланып, оны өлеңге айналдырып əлдеқандай ақындық формула жасайды. Ой айтуға өте шебер, халық ұғымымен есептесе білетін, елдің айтам дегенін өресіне жеткізе айтатын, ақындық тəсілі мол ақын екенін көрсетеді. Абай шығармаларының ритмі, ырғағы түрлі интонацияға құрылған. Абай түрлі шумақтардың тармақ, бунақ, буын ұйқастарының құрылыстары арқылы шығарманың интонациялық қасиетін арттыру тəсілін тапқан. Абайдың бір өлеңі толғай оқуды («Сегіз аяқ»), бір өлеңі əр сөзге мəн бере үзіңкіреп-үзіңкіреп оқуды тілесе («Сен мені не етесің»), енді бір өлеңі лирикалы сезімге толы («Өлсем орны қара жер») үн тілейді. Абайдың көптеген өлеңдерінің ырғағы бір қалыпты дауыспен сылдыратып оқи ала жөнелуге де көнбейді. Атыңнан айналайын келдің қайдан, Ала үйрек алма мойын ұшар сайдан. Көп айлар көрмегелі көп жыл болды, Адамның жат болмағы осындайдан, – деген өлеңнің ырғағына салып, не қара өлең, жыр, қайым өлең ырғағына салып оқуға да Абай өлеңдері шетінен көне бермейді. 323 жүктеу/скачать 0,75 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|