Замана кейіпкерлері

204
З А М А Н А К Е Й І П К Е Р Л Е Р І
Н.Наушабаев кейде дін уəкілдері өрескелдіктерін де көреді. 
Олардың өтірікті жақтаған, мүлəйімсіген, қараңғылық пердесі екенін 
айтады:
Шайтанның сиқырына алданып жүр,
Халфе деген атақты малданып жүр.
Көз жұмып, мүлəйімсіп, тəсбих тартып,
Аямай кейбіреулер сандалып жүр
386
.
Мешеуліктен, надандықтан туатын өмір ұсқынын көрген Нұржан 
ғылым-білімге, пайдалы іске ұмтылуға үгіттейді. Баласына арнаған 
сөзінде:
Тек өссең, үйде жүріп не боласың,
Шырағым, ғылым білмей қор боларсың
387
, –
десе, Алтынсариннің ағартушылық қызметін жоғары бағалаған, 
оның ісін өзгеге үлгі ете сөйлеген «Ыбырайға жазған өлең» деген 
шығармаларында мынаны айтады:
Құр жерге кеме, су үстінде от жақтырған,
Қараңғыда адасқанға жол таптырған.
Талып, шаршап жүргеннің нешеулерін
Ойдан алып биікке лақтырған
388
.
Н.Наушабаевтың ғибрат үшін жазғандарының бірі – «Бұрынғы 
хикаядан көріп». Мұнда үш бірдей кісі жала жауып, соңына түскен, 
солардың шатағынан қалай құтыларын білмей жанталасқан, ақыры 
əрең-пəрең дұрыс билік көрген, бір момынның жайы баяндала-
ды. Арамдық пен əділдік ісіне ой жіберу ескертіледі. Теріс ісінен 
үрейленген жалақорлар əшкереленеді, олар туралы:
Алармыз деп, алдырып қалармыз деп,
Дағуадан үшеуінде қалды текке
389
, –
делінеді.
Н.Наушабаев шығармаларынан араб, парсы жəне діни сөздерді 
кездестіресіз. Мұндай сөзге үйірлікті Наушабаевтан басқа да сол 
кездегі қазақ ақындарының талайынан табасыз.
Н.Наушабаев кейде «Манзума, Назым, Жəһил, Əсəр, Мүбəда, 
Мүптəлə» деген сияқты сөздерді қолданбай-ақ ойын айтуға ақындығы 
жетсе де, ол сөздерге шығармаларынан əдейі орын берген.
1903 жылы кітапша болып жарияланған Нұржанның 
«Сапарғалимен айтысынан» өмірдің күрделі жағын сөз етіп, пікір айту, 
386
Наушабаев Н. Қазақ ССР архивы, п. 1301. 332-б.
387
 Сонда, 75-б.
388
 Наушабаев Н. Жұмбақ. – Қазан, 1903. 15-б.
389
Сонда, 378-б.

205
М Ұ Р А Т Б Е К Б Ө Ж Е Е В
əлеуметтік мəселе қозғаудан гөрі, екі ақынның сөз тапқыш өнерін са-
лыстыру, талабы, өзара мадақтасқаны айқынырақ сезіледі. Сапарғали 
Нұржанды көтермелеп, сен нұрдан жаралған жігітсің десе, Нұржан 
өнерге сізден озған жан бар ма деп, Сапарғалиды қошеметтейді. 
Қалам, сағат, көрік т.т. туралы жұмбақтарын шештірмек болған 
Сапарғали:
Бір үй бар əйнегі жоқ һəм есігі,
Ішінде құдай берген бар нəсібі.
Болады бірде жанды, бірде жансыз,
Білмесе, хақтағала жоқ кəсібі, –
десе, Нұржан былай жауап қайтарады:
Демеймін бұл сөзімді тек балады,
Жұмбақты ашсам, көңілім қош болады.
Жұмыртқа əйнегі жоқ һəм есігі,
Əуелі жансыз, ақыры құс болады
390
.
Ұзаққа созылған айтысқа осы сияқты отыздан астам жұмбақтар, 
олардың шешуі кірген.
«Түлкі илəн əтештің хикаясы» деген шығармасында Н. Наушабаев 
айласын асырып, момындарды сорған сұрқияны паш етпек. Арбау-
мен, тəтті сөзбен, жұртты шырмағандарға сенбей, оларды ісіне қарай 
бағалап үйрену қажет екенін түсіндіреді. Түлкі: «Қой мен қасқыр 
мəңгі татуластық қаршыға, көгершін бір ұяда тұратын болды, бұдан 
былай жан-жануардың қастасуы қалды, мен де сенің досыңмын», – 
деген сөздермен арбап, əтешті алдап жеп кетпек. Мұны сезген əтеш: 
«Шашақ құлақ иттің арындап келе жатқанын қарашы!» дейді. Бұл 
сөзді естуі мұң екен, əлгі аузынан бал тамған түлкі сол арада ғайып 
болады, сөзі бір басқа, ісі бір басқа жəдігөй екенін көрсетеді.
«Өгіз илəн есектің хикаясында» жайы баяндалған өгіз тек тірі 
жүрсемді місе еткендер уəкілі ретінде де көзге түседі. Мұнымен бірге 
өгізді осындай өмірге душар еткендердің ісі де əшкереленеді. Бей-
неттен арылмай жүре беру жөн бе? Ынжық болма деген ой білдіреді, 
көпті ашындырмақ болған талап та байқалады.
Н.Наушабаев заманындағы адамдардың теріс ісін, арам ниетін 
байқап, біреу бай, біреу пақыр болған қоғам адамдарын көреді.
Адам көп дүниені жүрген былғап,
Біреуін кез келгенде біреу алдап.
Азап боп ғұмырында біреулер жүр,
Құрыққа ұстай алмай, сырық жалғап
391
, – дейді.
390

жүктеу/скачать 0,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: