Ўзбекистон республикаси
- тамойил. Нарсада ички зиддият
жүктеу/скачать 3,07 Mb. Pdf көрінісі
|
| 4- тамойил. Нарсада ички зиддият.
Нарсанинг ҳаққоний алоҳидалик эканлиги унда кечадиган ички зиддиятни кўра олиш билан ҳам белгиланади. Зиддият ҳар қандай ўзгариш ва тараққиётнинг негизи. Нарсада ички зиддият тамойили диалектик ёндашувнинг асосини ташкил этади. У ёки бу ранг-барангликнинг моҳиятини билиш шу хилма- хилликнинг зиддиятли умумий асосини топишга олиб келади. Ҳегел таъбири билан айтганда, ҳар қандай тушунча, умуман олганда, қарама- қарши томоннинг бирлиги. Предмет (нарса)ни турли-туман алоқада ўрганиш муқаррар равишда унинг зиддиятлилигини очиб беришни тақозо этади. Лисоний тизимда архаизм ва неологизмнинг ёнма-ёнлашиши ҳеч кимга сир эмас. Ваҳоланки, архаизм ўтмиш қолдиғи, неологизм эса келажак куртаги. Тилнинг доимий ўзгаришда эканлиги лексиканинг, сўз маъносининг ўзгаришида кескин кўзга ташланади. Чунончи, кейинги ўн беш йил ичида область, район партком, комсомол, колхоз каби юзлаб сўз истеъмолдан чиқди. Тадбиркор, фермер, бизнесмен, ширкат каби қатор янги сўз пайдо бўлди. Ҳоким, савдогар, даллол каби бир вақт архаизм (историзм ёки хронизм) бўлган қатор сўз тамоман янги маъно ва моҳият кашф этиб, қайта “тирилди”. Лексикада бўлган бундай ўзгаришни яққол сезамиз ва осонликча қайд қила оламиз. Лекин тилнинг бошқа сатҳ бирлигида - фонема, морфема, синтактик қурилмада ҳам шундай ўзгариш ва тараққиёт муттасил давом этаётгани ҳолда уни яққол кўра олмаймиз ва худди табиий ҳодисанинг турли даврдаги ҳолатини солиштириш асосидагина унда содир бўладиган ўзгаришни қайд эта олганимиздек, фонологик, морфологик ва синтактик бирликда тараққиётнинг ўзгаришини турли давр ҳолатини қиёслаган тақдирдагина аниқлай оламиз. Лекин бундай ўзгариш тил бирлигида узлуксиз содир бўлаётганлиги сабабли ҳар бир лисоний бирликда ўтмиш қолдиғи ҳам, келажак куртаги ҳам шу бирликнинг хилма-хил воқеанишида, хилма-хил лисоний ҳодиса билан ранг-баранг муносабатга кириша олишида намоён бўлади ва 72 тилшунос олдида мана шундай ҳолатни очиш ва тўғри баҳолаш масъулияти қўйилади. Мана шу диалектик тамойилга мувофиқ равишда исталган лисоний бирликни қарама-қарши томон бутунлиги сифатида қараш мумкин. Чунончи, юқорида келтирилган банддаги [и] фонемаси [у] билан ўхшаш (торлигига кўра) ва [а] билан зид (торлигига кўра) муносабатда турса, айни замонда лабланмаганлиги билан лабланган [у] га зид муносабатда туради. Ёки “она” сўзи бир томондан туққан волидани аташга ҳам, ҳурмат тариқасида ёши катта аёлга ҳам ва ҳатто эркалаш маъносида ўзининг фарзандига нисбатан ҳам қўлланиши мумкин. Ҳар учала қўлланишда “она” сўзининг маъносида қанақадир ўхшашлик билан айни замонда зидлик ҳам мавжуд ва бу зиддият она лексемасининг ўзининг ички зотий моҳиятига хос бўлиб ўшандан келиб чиқади. Тилшунос тадқиқотчи олдида ҳар бир лисоний бирликда мана шундай қарама-қарши томонни очиш ва тавсифлаш вазифаси туради. жүктеу/скачать 3,07 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|