Негізгі  бӛлім.  а)  Бастауыш  сыныптарда  ӛзіндік  жҧмыс  тҥрлерін

Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher                              ISSN 2307-0153 
№№4-6(96-98), сәуір-маусым, апрель-июнь, April-June, 2014
 
______________________________________________________________ 
 
 
62 
Мұғалім  ҿзіндік  жұмыстардың  шартын  ҽрқашан  есте  ұстап,  оның  мақсат-
мазмұнын  жҽне  ҽдістемесін  анықтайды.  Ал,  ҿзіндік  жұмыстардың  мақсаты  кҿп. 
Ҿзіндік  жұмыстардың  негізгі  мақсаты  –  оқушылардың  танымдық  міндеттерін 
қалыптастыру,  шығармашылық  қабілеттері  мен  қызығуын  жетілдіру,  білімге 
құштарлығын ояту. Мұғалім сабақта ҽдіс-тҽсілдерді пайдалана отырып, балалардың 
ұсыныс-пікірін еркін айтқызып, олар ойларын ұштауға жҽне ҿздеріне деген сенімін 
арттыруға  мүмкіндік  туғызып  отыру  қажет.  Ҽдіс-тҽсілдер  арқылы  ҿткізілген  ҽрбір 
сабақ  оқушылардың  ойлауына  жҽне  қиялына  негізделіп  келеді,  баланың  тереңде 
жатқан ойын дамытып, оларды сҿйлетуге үйретеді. 
Түрлі  ҽдістемелік  тҽсілдер  пайдалану  арқылы  қабілеті  ҽр  түрлі  балалардың 
ортасынан  қабілеті  жоғары  баланы  іздеп,  онымен  жұмыс  жасау,  оны  жан-жақты 
тануды  ойлап,  оқушылардың  шығармашылық  деңгейін  бақылап  отыру  –  ҽрбір 
мұғалімнің  міндеті.  Выготский:  «Ҽр  баланың  ҿзінің  деңгейі  болатындай  ҽр  балаға 
берілетін  тапсырманың  кҿлемі  оның  деңгейіне  сҽйкес  беріледі.  Ҽр  баланы  ҿзінің 
даму зонасында жетілдіру керек», - деген екен. 
Негізгі  мақсатымыз  –  баланың  жеке  қасиеттерін  ашу  арқылы  тҽрбиелей 
отырып, танымдық қабілетін қалыптастыру жҽне ой-ҿрісін дамыту арқылы олардың 
шығармашылық  қабілеттерін  дамытуда  ҿзіндік  жұмыс  түрлерінің  маңызын  ашу. 
Ҽрбір оқыту ҽдісі оқушылардың ҿзіндік жұмысын қамтиды. Оқыту ҽдісінің міндеті – 
бастауыш  мектеп  жасындағы  оқушылардың  дербестігін  арттыру,  ҿздігінен  жұмыс 
істеуге баулу. Білім алуда оқушылардың белсенділігі мен саналылығын, білімін алу 
дағдысын қалыптастыруды талап етеді. Адамның қандай да болмасын ҽрекеті белгілі 
қасиеттерден  туады.  Осы  қасиеттерді  ҿтеу  немесе  қанағаттандыру  үшін  ғана  адам 
белсенді  ҽрекет  жасайды.  Оқушылардың  таным  ҽрекеті  білім  алу  қасиетімен 
ұштасып жатады. 
Кіші  мектеп  жасындағы  оқушылардың  ҿздігінен  істейтін  ҽрекеті  оның 
белсенділігін  арттырады.  Оқушылардың  оқудағы  белсенділігі  дегеніміз  –  оқуға 
қажетті білім мен дағдыны меңгеру ғана емес, оларды ҿмірде, практикада пайдалана 
білуге,  үйренуге  істейтін  саналы  ҽрекет.  Мысалы,  мұғалімнің  баяндап  тұрған 
материалын түсіну үшін, оқушының зейін қойып тыңдауы, ал оған білімін кеңейтіп, 
толықтыру  үшін,  ҿздігінен  кітап  оқуы,  бақылауы,  тҽжірибе  жасауы,  жазып,  сызуы 
сияқты  жұмыстар  орындау  қажет.  Ҿйткені,  ҿткен  материалды  саналы  қайталау, 
білімін  алу,  дағдыларын  үйрену,  белсенділікті  қажет  етеді.  Яғни,  оқушылардың 
белсенділігі  ауызша,  жазбаша  жұмыстарда,  бақылау  жүргізу  барысында 
қалыптасады. 
Оқу барысында оқушының белсенділігі екі түрлі сипатта болады: 1-ші сыртқы 
белсенділік, 2-ші ішкі белсенділік. Сыртқы белсенділік дегеніміз – оқушы ҽрекетінің 
сыртқы  кҿріністері.  Олар  мыналар:  белсенді  қимыл-қозғалыстары,  практикалық 
ҽрекеттері, мұғалімге зейін қойып қарауы, мимикасы. Оқушының ішкі белсенділігіне 
– оның белсенді  түрде ойлау ҽрекеті  жатады.  Белсенділік жеке басқа тҽн, маңызды 
бір қасиет болып саналады. Оқушы белсенділігі бірқалыпты болмайды. 
Оқушының  жас  ерекшеліктеріне  жҽне  психикалық  даму  дҽрежесіне  қарай 
белсенділіктің  бірнеше  түрі  қалыптасып  дамиды:  қимыл  жҽне  сҿйлеу;  ойын  жҽне 
оқу;  ҿзін-ҿзі  тҽрбиелеу.  Осыдан  шығатын  қорытынды:  оқушылардың  ҿзіндік 
жұмысы  оқыту  ҽдісі  де,  оқыту  принципі  де  емес,  ол  –  оқушының  күрделі 
ҽрекеттерінің  бір  түрі  немесе  оқу  жұмыстарының  арнайы  бір  формасы  болып 
табылады.  Оқыту  процесі  –  екі  жақты  процес  болғандықтан,  оқушылардың  ҿзіндік 
жұмысы  міндетті  түрде  мұғалімнің  басшылығымен,  сонымен  қатар  оқушылардың 
дербестігін, олардың қызығын ҿз ықыласымен жасайтын ҽрекетінде керек етеді. Р.Г. 

Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher                              ISSN 2307-0153 
№№4-6(96-98), сәуір-маусым, апрель-июнь, April-June, 2014
 
______________________________________________________________ 
 
 
63 
Лемберг,  М.Н.  Скатин,  В.А.  Занков  сынды  педагог,  психологтар  оқушылар  ҿзіндік 
жұмыстарының  негізгі  ерекшелігі  олардың  ықыласы  жҽне  ҿз  еркімен  ҽрекет 
жасауына байланысты деп санайды. 
Оқушылардың  ҿзіндік  жұмысының  маңызын  терең  түсіну  үшін  оның 
атқаратын функциясы мен міндеттерін атап айтуға болады: оқушылардың дербестік 
қасиетін  арттыру;  олардың  алған  білімінің  саналылығы  мен  беріктігін  қамтамасыз 
ету; оқушыларда оқуға қажет біліктер мен дағдыларды қалыптастыру; оқушылардың 
таным, ақыл-ой қабілеттерін дамыту; оқушыларды сыныптан, мектептен тыс дербес 
білім ҽзірлеу; оқушылардың оқуға ынтасын арттырып, үлгірмеушілікті болдырмауға 
ҽсер ету. 
Сондықтан  оқушылардың  ҿзіндік  жұмыстарын  таныстыру  үшін  бірнеше 
шарттар  мен  белгілерді  ескеру  керек.  Оқытудың  мақсат-міндеттеріне  жҽне  пҽннің 
мазмұнына,  оқыту  ҽдістерінің  ерекшеліктеріне,  оқушының  даму  дҽрежесіне  қарай 
ҿзіндік жұмыстарды бірнеше топқа бҿлуге болады. Оның негізгі жиі кездесетін бір 
тобы – сабақ мақсатына қарай қолданатын жұмыстың түрлері. Олар мыналар: жаңа 
білімді меңгеруі; жаңа білімді бекіту; білім мен дағдыларды қайталау, бақылау жҽне 
тексеру. 
Кіші  мектеп  жасындағы  оқушылардың  ҿзіндік  жұмысы  білік  пен  дағдыны 
қалыптастырудың тиімді жолы болғандықтан В.А. Сухомлинский: «Оқушылар оқуға 
қажетті  білім  дағдылар  жүйесін  меңгеру  қажет»,  -  деді.  Оқушы  міндетті  түрде 
мынадай  біліктер  мен  дағдыларға  ие  болуы  тиіс:  сыртқы  қоршаған  ортаның 
құбылыстарын  бақылай  білу;  ойлай,  қиялдай  білу,  оқушы  ҿзінің  кҿргенін, 
байқағанын, істегенін, ойын тұжырымдап айта білуі; ҿзіне керекті кітапты таба алу; 
оқу  үстінде  тақырыпқа  байланысты  материалды  кітаптан  ҿз  бетінше  тауып  алуы; 
мҽтінді  оқи  отырып,  мұғалімнің  берген  нұсқауларын  орындай  білуі;  оқығаны, 
кҿргені туралы ҿз бетінше мазмұндама, шығарма жаза білуі. 
Оқушыларда  осындай  шеберліктер  мен  дағдылар  жүйесі  болмаса,  онда 
ойдағыдай  оқып,  ҿз  бетінше  оқып  жұмыс  істей  алмайтынын  В.А.  Сухомлинский 
ескерткен.  Кіші  мектеп  жасындағы  оқушылардың  ҿзіндік  жұмыстарының  екінші 
тобына  оқыту  ҽдістеріне  байланысты  іске  асырылатын  жұмыстардың  түрлері 
жатады: оқулықпен, оқу құралымен жҽне басқа да ғылыми анықтама ҽдебиеттермен 
жұмыс істеу, шығармашылық жаттығулар, бақылау, эксперимент. 
Оқушылардың дербестігінің даму дҽрежесіне қарай, олардың ҿздігінен істейтін 
жұмыстары  репродуктивтік  жҽне  шығармашылық  болып  екі  топқа  бҿлінеді. 
Репродуктивтік жұмыстарға оқушылардың дайын үлгіге еліктеу негізінде жасайтын 
жұмыстары  жатады.  Мысалы,  жай  жаттығу,  кҿшіріп  жазу,  мұғалімнің  берген 
сұрақтарына жауап беру, берілген жоспарға сҽйкес оқулықтардағы мҽтінмен жұмыс 
істеу, сабақта ана тілінен ҿтілген тақырыпқа ұқсас үйде мҽтінді қарастырып оқу. 
Оқушылардың  жұмыстарының  барлық  топтарын  мұғалім  оқыту  барысында 
жүйелі  түрде  ҽрқайсысын  ҿзіне  тиісті  жерінде  қолдануға  міндетті.  Жҽне  оның  бір 
ерекшелігі  –  оқыту  үрдісінің  барлық  кезеңдерінде  қолдануға  болады.  «Ана  тілі» 
пҽнін оқытқанда оқушыларды мынадай жұмыстарды орындауға үйрету пайдалы: 
1.  Оқу:  түсіндірмелі,  мҽнерлеп,  рҿлдерге  бҿліп  жаттау,  баяндау,  сұрақ-жауап. 
Бұлар кҿбінесе «Ана тілі» сабағында ауызша жүргізіледі. 
2. Жоспар: мазмұндама, шығарма жазу, талдау. Бұл жазбаша жүргізіледі. 
Осы  жұмыстарды  түрлендіріп,  күрделендіріп,  жүйелі  түрде  оқушылардың 
ҿзіндік  жұмысы  етіп  ұйымдастыру  мұғалімнің  шеберлігіне  байланысты.  Сондай-ақ 
оқушылардың ҿзіндік жұмыстарын олардың таным, іс-ҽрекеттерінің ерекшеліктеріне 
қарай ҽр түрлі бағытта ұйымдастыруға болады. 

Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher                              ISSN 2307-0153 
№№4-6(96-98), сәуір-маусым, апрель-июнь, April-June, 2014
 
______________________________________________________________ 
 
 
64 
ә)  Ӛзіндік  жҧмыс  тҥрлерінің  оқушылардың  ойлау  қабілеттерін 
дамытудағы рӛлі. Оқушылардың ҿздігінен істейтін жұмыстарын қазақ тілі жҽне ана 
тілі сабақтарында түрлендіріп ҿткізуге болады. Мысалы: «Зат есім» сҿз табын ҿткен 
кезде оқушыларға мынадай ҿз бетіндік жұмыс түрлерін ұсынуға болады: 
А) Ҽр топ берілген сұрақтарға бірнеше мысалдар жазып оқу керек. 
1-топ: Кім? – ҽнші, ақын, оқушы ... 
2-топ: Кімдер? – балалар, күйшілер, малшылар ... 
3-топ: Не? – ауыл, кітап, қоян ... 
4-топ: Нелер? – дҽптерлер, құстар, жануарлар ... 
Ҽ)  «Суретті  билет»  ойыны  арқылы  мынадай  тапсырмалар  беруге  болады:  Ҽр 
топтың  оқушыларына  сурет  беріледі,  оған  сұрақ  қойып,  атын  атайды.  Топтағы 
оқушылар ақылдаса отырып, суретке шағын ҽңгіме жазады. 
Үкі                         Қарбыз                       Кітап                               Сағат 
 
 
 
 
 
 
Жауынбай  Қараевтың  «Деңгейлеп,  саралап  оқыту  технологиясы»  арқылы 
оқушылармен ҿз бетіндік жұмыстар жүргізуге болады. Деңгейлеп оқытудың мақсаты 
– ҽрбір оқушы ҿзінің даму деңгейінде оқу материалын меңгеруін қамтамасыз ету. 
Бұл  технологияда,  біріншіден,  дамыта  оқыту  идеясын  жүзеге  асыруға 
мүмкіндік  береді,  ҿйткені  ол  оқушының  ойлауын,  елестету  мен  есте  сақтауын 
ынтасын, белсенділігін дамытып, білім сапасының артуына кҿмектеседі. 
Оқушыны  деңгейге  бҿліп  оқыту  үшін  сабақ  жаңаша  жоспарланады. 
Оқушыларға  деңгейлік  тапсырмалар  беру  арқылы  сан  түрлі  жұмыстар  жүргізіледі. 
Мысалы, деңгейлік тапсырмалар 1, 2, 3, 4 деңгейде беріледі. 
1-деңгейдегі  тапсырма  мемлекеттік  стандарт  деңгейі;  бұны  орындауға  барлық 
оқушылар міндетті. 
2-3  деңгей  бірте-бірте  күрделенеді  жҽне  бұл  деңгейді  орындауға  оқушылар 
құқылы. Ал, 4-деңгей оқушының шығармашылықпен жұмыс істей алатындай, ойын 
дҽлелдей алатын қабілетті оқушылар орындайды. «Ана тілі» пҽні бойынша кҿбінесе 
мҽтінмен жұмыс жүргізуді деңгейлік тапсырма арқылы беруге болады. 
1-деңгей. Мҽтінді мҽнерлеп, түсініп оқу тапсырылады. 
2-деңгей. Осы мҽтіндегі кейіпкерлерге мінездеме беру. 
3-деңгей. Мҽтінге деген кҿзқарас, оны ҿз ойымен аяқтау, мҽтінге баға беру. 
4-деңгей. Шығармашылық жұмыс. 
Егер  ҿлеңмен  танысса,  осы  ҿлең  ұйқасына  салып,  ҿлең  құрастыру,  ҿлең 
жолдарын аяқтау т.б. шығармашылық жұмыстың түрлерін жүргізуге болады. 
Оқушылардың  тілдік қорын,  сҿз  ҿнерін  дамыту  үшін  «Ертегі  құрау»  ойынын, 
«Сҿздерден  сҿз  тудыру»  ойынын,  ойдан  жұмбақ,  жаңылтпаштар  құрау  т.б. 
жұмыстарды ұйымдастыруға болады. 
Бұл  технология  бойынша  жұмыс  істеудің  тиімді  жақтары  мыналар:  ҽр  оқушы 
ҿздігінен жұмыс істеуге дағдыланады; оқушының жеке қабілеті айқындалады; іштей 
бір-бірінен  қалмауға  тырысады;  тапсырманың  күрделену  деңгейіне  сҽйкес 
оқушының ойлау қабілеті артады, ҽр бала ҿз деңгейіне, қабілетіне қарай бағаланады 
(1-деңгей – «3», 2-деңгей – «4», 3-деңгей – «5»). 

Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher                              ISSN 2307-0153 
№№4-6(96-98), сәуір-маусым, апрель-июнь, April-June, 2014
 
______________________________________________________________ 
 
 
65 
Осы  үлгіні  пайдаланып,  «Қазақ  тілі»  сабағында  «Сан  есім»  тақырыбына 
мынадай деңгейлік тапсырмалар беруге болады. 
1-деңгей. 
1. Кҿп нүктенің орнына сан есімдерді қойып, мҽтінді кҿшіріп жаз. Мҽтінге ат 
қой. 
2. Мҽтіндегі «нешінші?» сұрағына жауап беретін сан есімнің астын сыз. 
2-деңгей. 
1.  Тҿмендегі  есептік  сан  есімдерді  реттік  сан  есімдерге  айналдырып  жаз:  үш, 
жеті, бес, жиырма, отыз, сексен. 
2.  Мҽтіндегі  сан  есімдерді  қай  сҿзбен  байланысып  тұрғанын  сызба  арқылы 
кҿрсет. Жыл (тақырыбы). 
3-деңгей. 
1. Сан есімдерді пайдаланып ертегі құрастырып жаз. 
Баяғыда бір патша болыпты. Оның ... . 
4-деңгей. 
1. Бір, екі сандарына мақал құрастырып жаз. 
Топпен жұмыс жүргізуге де болады. 
топ. Сурет бойынша ҽңгіме құрастыр. 
1-топ. Мақал-мҽтелдің мағынасын түсіндір. 
2-топ. «Егер мен палуан болсам» тақырыбына ҽңгіме жазып келу. 
Қорытындысында, деңгейлік тапсырмалар арқылы жұмыс жасаудың тиімділігі 
байқалады.  Оқушының  белсенділігі  мен  іскерлігі  артып,  шығармашылыққа 
ұмтылады.  Деңгейлік  тапсырмаларды  орындау  барысында  біліктілікке  жетеді,  ҿз 
бетімен жұмыс істеу дағдылары артады. 
 
Әдебиеттер 
1 Ана тілі. 4 сынып. 
2 Ана тілінен дидактикалық материалдар. 
3 «Ана тілі» хрестоматиясы. 
4 Бағдарлама. 1-4 сынып. 
5 Бастауыш мектеп. 
 
ҚОПЕШЕВА Витамин Нҧралықызы, 
№9 орта мектебі «Химия» пәнінің жоғарғы санатты мҧғалімі, Сағыз ауылы, 
Қызылқоға ауданы, Атырау облысы, Қазақстан Республикасы 
 
СЫН ТҦРҒЫСЫНАН ОЙЛАУ ТЕХНОЛОГИЯСЫНЫҢ ТИІМДІЛІГІ 
 
«Оқу  мен  жазу  арқылы  сын  тұрғысынан  ойлауды  дамыту»  (СТО) 
бағдарламасының  қазіргі  таңдағы  талаптарға  сай  жоғарғы  білімді,  ҽсіресе  білгенін 
ҿмірде пайдалана білетін оқушыларды тҽрбиелеу мақсатында алатын орны ерекше. 
СТО  дегеніміз  –  мұғалімнің  бағыттауымен  оқушылардың  ҿз  бетінше  білімді 
игеруі, кейбір практикалық іскерліктерін қалыптастыруы, СТО дамыту. 
Оқушылардың  СТО  қабілеттері  дамыған  сайын  оларда  тҿрт  параметрдің 
кҿрсеткіші  ҿседі:  жекеден  –  дамуға,  дифференциалдыдан  –  сенімділікке, 
интуициядан – логикалыққа, бір перспективадан – кҿптеген перспективаға. 
Ал, бұл кҿрсеткіштерді ҿсіру үшін: 
1. Ҿз бетінше тұжырым, қорытындыға келу қабілетін дамыту; 
2. Ұқсас құбылыстар арасынан тиімділерін таңдай білу; 

Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher                              ISSN 2307-0153 
№№4-6(96-98), сәуір-маусым, апрель-июнь, April-June, 2014
 
______________________________________________________________ 
 
 
66 
3. Проблеманы шеше білу; 
4. Пікірталасты жүргізе білу қабілеттерін қалыптастыру кажет. 
СТО  стратегияларына  бағытталған  оқу,  мҽтінді  талдай  отырып  оқу,  ми 
шабуылының  түрлері,  деңгейлік  тапсырмалар  т.с.с.  ҽдістері  жатады.  Оқытуды 
ұйымдастырудың  маңызды  шарты  –  оқытушы  мен  оқушы  арасындағы  біріккен  іс-
ҽрекетті  ұйымдастыру.  Л.С.  Выготскийдің  пікірінше:  «Қатаң  ғылыми  тұрғыдан 
қарағанда,  басқа  адамды  тҽрбиелеуге  болмайды.  Тҽрбиелеу  –  оқушыны  тҽрбиелеу 
емес, оқушы ҿзі тҽрбиеленетіндей етіп ұйымдастырылуы керек. Тҽрбиелеу үрдісінің 
негізінде оқушының жеке іс-ҽрекеті жатуы керек». Осы тұрғыдан алғанда, СТО-ның 
шын мҽніндегі дамытпалы оқытудың белсенді ҽдістері қолданылады. 
Оқытудың  белсенді  ҽдістері:  бағдарламалық  оқыту,  интерактивті  ҽдістер, 
эвристикалық  деңгейлік,  пікірталас  ҽдістері,  сайыстар,  миға  шабуыл,  тренингтер. 
СТО  мен  дамытпалы  оқытудың:  1)  мақсаттары;  2)  міндеттері;  3)  ҽдістері;  4) 
алынатын нҽтижелері бойынша жақын екендігін байқауға болады. 
СТО  жеке  тұлғаға  ҽсер  етеді:  танымдық  үрдістеріне;  еріктік  үрдістеріне; 
сезімдеріне. 
Берілген  тапсырманың  мағынасын,  мҽнін  түсіну  үшін,  оларды  жүйелеп, 
топтастыруы  қажет.  Маңыздылығы  бойынша  топтастыру  нҽтижесі  мынандай:  сын 
тұрғысынан ойлау  – белсенділік, ҽдістері, практикалық, ҿз ойын тұжырымдай білу, 
іс-ҽрекетте  болу,  қарым-қатынас  жасауға  үйрету,  білім,  іскерлік  дағдыны 
қалыптастыру,  басқаларды  тыңдай  білу,  ел  алдына  шығып,  ҿз  ойын  айтуға  үйрету, 
ҽдістердің  түрлілігі,  белсенді  практикалық  іс-ҽрекетте  болу,  басқалармен  қарым-
қатынас жасай білу, басқаларды тыңдай білу, қажет болса, ҿз кҿзқарастарын ҿзгерту, 
топтық  тұжырымға  келе  білу,  топ  алдында  шығып,  «Ҿз  тұжырымыңды»  айта  білу, 
қорғай білу. 
Осының  бҽрі  де:  ҿздігінен  білім  ала  білуін;  сын  тұрғысынан  ойлау  іскерлігін; 
кейбір ҽдістемелік тҽсілдерді дағдыға айналдырады. 
М. Жұмабаев айтқандай: «Жеке тұлғаның жан кҿріністерінің үш түрінің: ақыл 
кҿріністері  (таным үрдістері), ішкі  сезім немесе кҿңіл  кҿріністерінің (сезімдері  мен 
эмоциялары)  жҽне  қайрат  кҿріністерінің  (ерік  үрдістерінің  дамытылуы)»  СТО-мен 
байланысты.  Сын  тұрғысынан  ойлаудағы  Блюмның  сұрақ  қою  ҿлшемі  стратегиясы 
оқыту мақсатына жетудің тиімді, нақты жолдарын кҿрсетеді. 
Сабақ  мақсатын  айқындау,  оған  қойылатын  талап  жаңалық  емес.  Ал 
стратегияның  ерекшелігі,  оның  оқу  іс-ҽрекетін  ұйымдастыру  арқылы,  ойлау 
дағдыларын  дамыта  отырып  жүзеге  асыруды  қарастырады.  Оқушылардың  оқудағы 
іс-ҽрекеті  арқылы,  олардың  ойлау  дағдыларын  жетілдіре  отырып  мақсат  қою 
технологиясын былайша кҿрсетуге болады (Блюмның жүйесі). 
Дағдылар 
Анықтама 
Оқушы іс-әрекеті 
Білім 
Берілген  жаңа  түсінікті  ұғу,  еске 
ұстау, бұрынғы білімді еске түсіреді. 
Тыңдайды,  қабылдайды, 
еске сақтайды, ойлайды. 
Түсіну 
Жаңа  материалда  берілетін  білімді 
түсіну,  ҿзінше  түсіндіру  немесе 
болжам жасау. 
Түсіндіреді, 
айтады, 
кҿрсетеді, жазады. 
Қолдану 
Жаңа  білімді  тҽжірибеде,  яғни  нақты 
жаңа жағдайда пайдалану. 
Бұрынғы  білім  негізін 
пайдалана  отырып  жаңа 
проблеманы шешеді. 
Талдау 
Алған  білімді  жіктеу,  саралау,  ең 
негізгі  түйінді  дҽнін  бҿліп  ала  білу. 
Яғни,  бүтінді  бҿліктерге  жіктеу 
Ойланады,  салыстырады, 
табады, 
талқылайды, 
ашады, ізденеді. 

Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher                              ISSN 2307-0153 
№№4-6(96-98), сәуір-маусым, апрель-июнь, April-June, 2014
 
______________________________________________________________ 
 
 
67 
арасындағы  байланысты  айқындау, 
т.с.с. 
Синтез 
(бір 
нҽрсе 
жасайды, 
жинақтайды)  
Жеке бҿлшектерден, дара ұғымдардан 
тұтас 
дүние 
жасау 
(жалқыдан 
жалпыға). 
Ойлап 
табады, 
құрастырады,  шығарады, 
байланыстырады. 
Баға 
(сын, 
пайымдау) 
Жаңа 
ұғым, 
жаңа 
материалдың 
құндылығын, 
керектігін 
анықтау, 
пайымдау. 
Бағалайды,  талқылайды, 
ҿз талабын айтады. 
Бұл  жүйені  ары  қарай  жете  түсіну  үшін  мұғалім  қандай  тірек  ұғымдағы 
сҿздерді пайдалануы мүмкін, соған кҿз жүгіртейік. 
Білім 
Айтыңдар, жазыңдар, атап беріңдер, орнына қойыңдар 
Түсіну, ұғу 
Ҿз 
ойларыңды 
айтыңдар, 
түсіндіріңдер, 
ұқсастық, 
айырмашылығын кҿрсетіңдер, мҽнін түсіндіріңдер. 
Қолдану 
Қолданыңдар, табыңдар, мҽнін түсіндіріңдер. 
Талдау 
Былай қарағанда, салыстырғанда, басқаша ойластырғанда, басқаша 
ерекшелігін табыңдар, негізгі қасиетін дҽлелдеңдер. 
Синтез 
Баға 
Құрайық,  ойлайық  (жаңа  нҽрсе),  керісінше,  мүмкін.  Бҽрінен 
жақсы, бҽрінен жаман, неге солай, пікірдің біреуіне келісемін, сын 
айтыңдар. 
Тҽжірибеде осы жүйе бойынша қалай мақсатқа жетуге болады, соған тоқталып 
ҿтсек. 
Химия,  11  сынып.  «Мұнай,  құрамы,  ҿңдеу  ҽдістері  жҽне  ҿнімдері» 
тақырыбындағы ҿткен сабағымды мысалға алсам: 
Білімі 
Мұнай  туралы  түсінік.  Мұнайдың  құрамы,  физикалық 
қасиеттері. Мұнайды ҿңдеу ҽдістері. Мұнай ҿнімдері. 
Түсіну, ұғыну 
Ҿз  ойларыңызды  айтыңыздар,  түсіндіріңіздер.  Мұнайды  ҿңдеу 
ҽдістері қандай? Физикалық ҽдіс, химиялық ҽдіс. Мұнай ҿндіру 
жҽне тасымалдау жұмыстары. 
Қолдану 
Суреттер,  схема,  карталар  арқылы  мұнай  ҿндірілетін  орындар 
мен  мұнайды  айдау  қондырғысын,  мұнай  фракцияларының 
құрамын түсіндіріңіз. 
Талдау 
Мұнайдан  алынатын  ҿнімдер  мен  олардың  қолданылатын 
салаларын айтыңыздар. Кесте сызып, есеп құрастырыңыздар. 
Синтез 
(жинақтау) 
Батыс  Қазақстан  ҿңірі,  Атырау  облысында  ҿндірілетін  мұнай 
кен орындарын атаңыздар. Қазақстан картасынан кҿрсетіп, олар 
жҿнінде материалдар жинақтаңыздар.  
Баға 
Еліміздің негізгі байлығы, қара алтыны мұнайдың пайдасы мен 
зиянды  жақтары  жҿнінде  ойларыңызды  айтып,  шығарма 
жазыңыздар. 
Биология,  9  сынып.  «Генетика  негіздері.  Тұқым  қуалаушылықтың  негізгі 
заңдылықтары» тақырыбына құрған сабақ жоспарымнан мысал келтірейін:  
Білімі 
Генетика  ғылымы  нені  зерттейді?  Анықтама  беріңіздер. 
Шағылыстырудың қандай түрлері бар? 
Түсіну, ұғу 
Ҿз  ойларыңызды  айтыңыздар,  түсіндіріңіздер.  Мендель  зерттеу 
жұмыстарына  не  себепті  бұршақ  ҿсімдігін  таңдап  алды? 
Гибридологиялық ҽдістің ерекшелігі неде? 
Қолдану 
Берілген  дидактикалық  суреттер  арқылы  немесе  суретті  есепке 

Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher                              ISSN 2307-0153 
№№4-6(96-98), сәуір-маусым, апрель-июнь, April-June, 2014
 
______________________________________________________________ 
 
 
68 
айналдыру, жаттығуларды орындау. 
Талдау 
Моногибридті, дигибридті, полигибридті будандастыруды саралап, 
ажыраудың 
себебін 
дҽлелдеңіз. 
Салыстырыңыз, 
ұқсастық 
айырмашылығын дҽлелдеңіз. 
Синтез 
(жинақтау)  
Адам  қан  топтарының  тұқым  қуалауына  байланысты  ата-ана, 
ҿздеріңіздің, жора-жолдастарыңыздың қан  топтарын  анықтап, есеп 
–  жаттығулар  құрыңыз  (білімдерін,  теорияны,  пеннет  торын 
пайдалану). 
Баға  
Генетика  –  биологияның  ең  бір  маңызды  саласы,  бүгінгі  таңда 
генетиканың  маңызы  бар  ма?  Осы  тақырыптардың  ҿзіңізге  ҽсері 
жайлы ойларыңызды айтыңыздар. 
Зер сала қарасақ, оқушының білімді меңгеру деңгейі талдау-анализден бастап, 
синтез,  бағада  жоғарылай  түседі:  оқушы  деңгейі,  алгоритмдік,  эвристикалық, 
шығармашылық. 
Бұл  кестеде  мақсатты  қою  стратегиясы  білімінің  бастапқы  оқушы  деңгейінің 
шығармашылыққа  дейінгі  жобасы  айқын  кҿрсетілген.  Бірінші  сатыда  (оқушы 
деңгейі)  мұғалім  кҿмегімен  оқушы  алдындағы  мақсатты  шешеді,  орындайды. 
Оқушыға  бұрынғы  білімі  кҿмекке  келуі  мүмкін  болса,  екінші  алгоритмдік  сатыда 
(кҿмексіз,  ақыл-кеңессіз)  оқушы  мақсатқа  ҿз  бетінше  жетеді  (қойылған  мақсат, 
ситуация анық болған жағдайда). 
Ал  мақсат  айқын,  ситуация  түсініксіз  болса,  оны  оқушы  ҿздері  шешсе,  ҿз 
еңбектерімен жаңа мҽлімет, білім алса, ол эвристикалық саты болмақ. IV саты  – ең 
жоғарғы  шығармашылық  саты.  Мақсат  нақты  емес,  жалпылама,  оқушы  мақсатты 
айқындап,  сол  арқылы  шешуге  кіріседі,  жаңа  білім  игеріліп,  мҽлімет  беріледі, 
шешіледі. 
Іс-ҽрекеттің  ең  ҿнімдісі  –  осы  III-IV  саты.  Оның  стратегиясы  бойынша 
оқушының  осы  шығармашылық  сатыға  жету  жолдары  тек  мұғалім  арқылы  емес, 
оқушының ҿзі, іс-ҽрекеті арқылы жүзеге асады. СТО стратегиясының ерекшелігі де, 
тиімділігі  де  осында.  Бала  білімін  оқушы  деңгейінен  шығармашылық  деңгейге 
жетелеуде сын тұрғысынан ойлау жҽне жазуды дамытудың атқарар орны ерекше. 
Жаңа педагогикалық технологиялардың қай түрін пайдаланғанда да оқушының 
пҽнге  қызығушылығы,  білім  сапасы  артады.  Дарынды  оқушы  анықталады.  Сол 
арқылы мұғалім нҽтижеге қол жеткізеді. 
 

жүктеу/скачать 4,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: