деятельность на занятиях по сенсорному воспитанию, ознакомлению с
окружающим миром и экологией, рисованию, лепке, аппликации, конструированию.
Чтобы
организованная
учебная
деятельность
имела
поисковый,
интегрированно-дифференцированный и опережающий характер, способствовала
диалогическому типу общения между субъектами образовательного процесса и
создавала условия для сотрудничества, следует широко использовать современные
развивающие педтехнологии и программы:
- проектный метод обучения;
- элементы ТРИЗ-технологии;
- технологии Монтессори и «Тай-тай» (Step by step»);
- нетрадиционные технологии изобразительной деятельности;
- развивающие программы «Школа семи гномов» (Д. Денисова, издательство
«Мозаика-Синтез), «Музыка с мамой» Железновых, обучающие программы «Уроки
тѐтушки Совы. Арифметика-малышка» (Творческое объединение «Маски»
www.usovi.com.ua).
Приводим пример занятия по сенсорному воспитанию.
Тема: «Путешествие в сказку».
Образовательные области: «Познание», «Творчество», «Коммуникация».
Разделы программы: развитие речи, сенсорика, основы экологии, рисование.
Проблема: Помочь кошечке.
Цель: Развитие творческих способностей детей в процессе разрешения
специально смоделированной проблемной ситуации.
Игровая мотивация: Поможем кошечке получить обратно свой хвостик.
Программное содержание.
Образовательные задачи.
- Закреплять сенсорные эталоны цвета, формы, величины, ориентировку в
пространстве.
- Формировать у детей в процессе изобразительной деятельности реальные
образы: предметов окружающего мира.
- Закрепить умение закрашивать предметы в пределах контура.
Развивающие задачи.
- Развивать словесно-логическое мышление, зрительное внимание, общую и
мелкую моторику.
- Вовлечь детей в интересный процесс совместного участия в сказке,
разрешении проблемных ситуаций, возникающих по ходу игры.
Воспитательные задачи.
Воспитывать нравственно-эстетические чувства, отзывчивое отношение к
сказочным персонажам, желание им помогать.
Материал к занятию.
«Волшебная» карусель, маски лисы, кошечки, коровы, мышат, изображение
реки, дощечки для моста по числу детей, листы бумаги, трафареты с
изображением листочков, зелѐные карандаши каждому ребѐнку, замочек с круглым
отверстием, набор ключей прямоугольной, круглой, квадратной, треугольной формы,
ведѐрки с крупой по числу детей.
Билингвальный компонент: мысық – кошка, сиыр – корова, түлкі – лиса,
тышқан – мышки, жасыл жапырақ – зелѐные листья, сүт – молоко, сүт берші – дай
молоко, кілт – ключ, қайда – где.
Ход занятия.
Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher ISSN 2307-0153
№№4-6(96-98), сәуір-маусым, апрель-июнь, April-June, 2014
______________________________________________________________
83
I этап. Введение в проблему.
А) формулирование задачи:
Воспитатель. Ребята, вы любите сказки? Хотите отправиться в гости к
сказке?
Дети. Хотим!
Б) моделирование игровой мотивации:
Воспитатель. Тогда садитесь на волшебную карусель, она поможет нам
попасть в сказку.
(Дети берут в руки по одной ленточке, карусель начинает раскручиваться).
Еле-еле, еле-еле, завертелись карусели,
А потом, потом, потом, всѐ бегом, бегом, бегом.
Тише, тише, не спешите, карусель остановите,
Раз, два, три, четыре, пять, вот и в сказке мы опять.
II этап.
А) моделирование игровой мотивации.
В записи звучит плач ребѐнка. Возле домика на подушечке сидит кошечка-
ребѐнок.
Воспитатель. Ребята, слышите, кто-то
плачет?
Дети. Это кошечка – мысық.
Воспитатель. Как вы думаете, почему она плачет? Посмотрите внимательно,
чего у неѐ не хватает?
Дети. Хвостика.
Воспитатель. Давайте спросим у кошечки, где же еѐ хвост.
Дети. Кошечка, где твой хвост?
Воспитатель. Мысық, құйрығың қайда?
Кошечка. Я пролила молоко и за это моя хозяйка Мақта қыз забрала
хвостик. И отдаст его, если я принесу ей молока.
Дети гладят кошечку, жалеют еѐ.
Воспитатель. Ребята, кто может дать кошечке молока?
Дети. Корова – сиыр.
Б) формулирование новой задачи:
Воспитатель. Правильно, давайте отправимся вместе с кошечкой
искать, где пасѐтся корова.
В) моделирование игровой ситуации.
Дети идут и смотрят по сторонам: слева, справа, вдаль – не пасѐтся ли там
корова.
Воспитатель. Ребята, посмотрите, кто это сидит? Бұл не?
Дети. Лисѐнок. – Бұл түлкі.
На пенѐчке сидит ребѐнок в костюме лисѐнка.
Воспитатель. Давайте поздороваемся с лисѐнком.
Дети: – Сҽлеметсің бе, түлкі.
Лисѐнок. Здравствуйте, ребята. Что вы ищите в степи?
Дети. Мы ищем корову, чтобы попросить у неѐ молока для кошечки.
Кошечка отнесѐт молоко своей хозяйке, и она вернѐт ей хвост.
Лисѐнок. Я вам покажу дорогу, если вы поиграете со мной в игру «Лиса и
мышата» – «Түлкі мен тышқандар».
Дети одевают маски мышат.
☺Подвижная игра «Лиса и мышата».
Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher ISSN 2307-0153
№№4-6(96-98), сәуір-маусым, апрель-июнь, April-June, 2014
______________________________________________________________
84
Правила игры. Дети садятся на стульчики на одной стороне площадки. Это
мышки в норках. На противоположной стороне на пенѐчке спит лиса. На
слова педагога: «Мышата идут гулять» дети тихо идут по площадке на
носочках, имитируя движения мышек, садятся на корточки, грызут зѐрнышки и
сухарики. По команде педагога: «Осторожно, мышки, лиса идѐт! – Түлкі келе
жатыр!», мышки убегают в свои домики (садятся на стульчики). Лиса их догоняет,
после чего возвращается в свою нору.
Игра проводится два раза.
Воспитатель. Спасибо, лисѐнок, за игру, а теперь покажи нам дорогу.
Лисѐнок. Я знаю, корова пасѐтся вон там за рекой.
Лисѐнок вместе с ребятами идѐт к реке.
Г) формулирование новой задачи:
Воспитатель. Какая широкая и глубокая река. Как же нам через неѐ
переправиться?
Выслушивает ответы детей.
Воспитатель. Посмотрите, что это лежит на берегу?
Дети. Дощечки.
Воспитатель. Что можно из них построить?
Дети. Мост.
Д) организация продуктивной (конструктивной) деятельности:
Воспитатель. Это не простые дощечки. Если вы их соедините друг с другом, то
получится крепкий мост.
☺ Игра «Построй мост».
Е) формулирование новой задачи: перейдѐм через мост и отдохнѐм на поляне.
Дети берут по одной дощечке и строят мост, после чего по одному
переправляются через речку.
Релаксация.
Дети устали, и воспитатель предлагает им сесть на полянке и послушать пение
птиц с закрытыми глазами.
(Отдохнув, дети идут дальше, встречают корову).
III
этап.
Подготовка
к
презентации
проекта:
поэтапное
формулирование задачи: попросить у коровы молока, принести листьев.
Дети. Корова, дай кошечке молока – сиыр сүт берші, кошка отнесѐт
молоко своей хозяйке и она вернѐт ей хвост.
Корова. Принесите мне сначала зелѐных листьев, тогда я дам вам молока.
Воспитатель. Ребята, где же мы возьмѐм листочки?
Дети. На дереве.
Воспитатель. Но сейчас зима, везде лежит снег. Что же нам делать?
Дети. Давайте нарисуем листья и подарим их корове.
Б) организация продуктивной деятельности (изодеятельность).
Дети, используя трафареты, закрашивают зелѐным фломастером
листья.
В) моделирование игровой ситуации.
Дети отдают листья корове: «Возьми зелѐные листья» – «Жасыл жапырақ
ал».
Корова. Спасибо, ребята! Рахмет, балалар. Вот и молоко для кошечки.
Дети берут кувшинчик с молоком и идут вместе с кошечкой к Мақта қыз.
Дети. Здравствуй, Мақта қыз. Мы принесли тебе молока. Отдай, пожалуйста,
хвост кошечке.
Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher ISSN 2307-0153
№№4-6(96-98), сәуір-маусым, апрель-июнь, April-June, 2014
______________________________________________________________
85
IV этап. Презентация проекта занятия.
Мақта қыз. Спасибо, ребята, за молоко. Поставьте кувшинчик на стол. Я
сейчас достану хвостик, он лежат в сундуке.
Мақта қыз хочет открыть сундук, но не находит ключика.
Мақта қыз. Ребята, я потеряла ключик, кілт қайда? Он, наверное, упал в
какую-нибудь коробку с крупой. Помогите мне его найти.
Игра «Подбери ключик к замку».
Дети на ощупь ищут ключи в ведѐрках с крупой, каждый играющий
проверяет, подходит ли его ключ к замку. Так до тех пор, пока не будет найден
нужный ключ, соответствующий отверстию в замке. Одновременно идѐт
закрепление форм: круглая, квадратная, треугольная.
Затем достают из сундучка хвост и прикрепляют его кошечке. Кошка
благодарит детей.
V этап. Рефлексия занятия, постановка новой проблемы.
Воспитатель. Ребята, вам понравилось быть в сказке? Вы молодцы, сделали
много добрых и полезных дел, но нам пора возвращаться. Давайте пригласим
кошечку к нам в гости. Как вы думаете, во что мы можем с ней поиграть, какие
стихи ей прочитать?
Дети прощаются с кошечкой и Мақта қыз, садятся на «волшебную» карусель и
возвращаются в детский сад.
Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher ISSN 2307-0153
№№4-6(96-98), сәуір-маусым, апрель-июнь, April-June, 2014
______________________________________________________________
86
ШХАН Нҧрлан Елемесҧлы,
дарынды балаларға арналған мамандандырылған
С. Сейфуллин атындағы №11 облыстық қазақ мектеп-интернат кешені
«Қазақ тілі мен әдебиеті» пәнінің мҧғалімі, Орал қаласы,
Батыс Қазақстан облысы, Қазақстан Республикасы
ҚАЗАҚ ТІЛІН ОҚЫТУДА ДИАЛОГТІК ОҚУ ӘДІСІНІҢ ЗЕРТТЕУШІЛІК
ӘҢГІМЕСІ АРҚЫЛЫ ОҚУШЫНЫҢ МЕТАТАНЫМЫН АРТТЫРУ
Шын беріле қызықтаған нәрсе ғана
адамның жүрегінен орын алады.
Әл-Фараби
Диалогтік оқыту ҽдісінің зерттеушілік ҽңгімесімен оқушының метатанымын
арттыру үшін, алдымен нені негізге аламыз деген сұрақ туындайды.
Жалпы білім беру саласындағы күні бүгінге дейін күн тҽртібінен түспей келе
жатқан мҽселе – мектеп оқушыларының сҿйлеу тілінің жетілмеуімен сҿздік
қорларының аздығы. Жалпы білім беру саласының негізгі орта білімді бітірушілер
мен жалпы орта білім курсының қай бағдарын алмаңыз, оқушы тұлғалардың ҿз ойын
жеткізе алмайтыны анық.
Алғашқы қадам – оқушының сҿйлеу тілі дамып, ойын еркін жеткізе алуы үшін,
алдымен тыңдау ҽдебін қалыптастыру қажеттілігі туындайды. Ол үшін қалай ҽрекет
жасаймыз? Оқушы тұлға тұрмақ жалпы адам баласы ҿзінің ішкі уҽжіне құлақ асып
тыңдау үшін алдымен ҿзгені тыңдағанды жақсы кҿреді жҽне сол орта арқылы
тыңдау ҽдебіне тезірек жетіледі. Олай болса, біз күнделікті оқу // оқыту үдерісімізде
алдымен сыныптастарын не ортаны тыңдай білуге дағдыландыруымыз қажет
болады.
Ұлттық мҽдениетімізде: «Кҿре-кҿре кҿсем боласың, сҿйлей-сҿйлей шешен
боласың», - деп жатады. Мұның негізі кҿру мен сҿйлеудегі зейінділік болса керек.
Халқымыздың құдіреттілігі де осында. Сол зейіннің тек кҿру мен сҿйлеу үшін ғана
емес, «Ақпа құлаққа айтсаң, ағып кетер, құйма құлаққа айтсаң, құйып алар», [7, 99]
деп пайымдай отырып, естігенді тыңдау үшін де зейіннің қажеттілігін танытқан.
Тыңдай білу үшін қажетті зейінділік баланың отбасылық тҽрбие мҽдениетіне қажетті
тілдік тҽрбие құралы – «құйма құлақтылық» пен «ақпа құлақтылықты»
қалыптастырды. Нҽтижесінде «айтқанды екі етпеу» үшін де тыңдау ҽдебінің
Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher ISSN 2307-0153
№№4-6(96-98), сәуір-маусым, апрель-июнь, April-June, 2014
______________________________________________________________
87
маңыздылығын танытты. Бүгінде отбасылық тҽрбие мҽдениетіндегі тҽрбиенің тілдік
құралдары тиімді пайдаланылып жүр деп айту қиын. Халық: «Санасызға сан айтсаң
да болмайды» [7, 54], - деп тұжырым жасағанда адамның саналық сезімі болмысына
негіздеп, саналық сезімнің отбасынан қалыптаса алмағандығын танытқанға айтқаны
болса керек.
Мектептегі оқушы тұлғаның ойын еркін жеткізіп сҿйлей алмауының бір негізі
– отбасылық тҽрбие мҽдениетінен қалыптасқан тыңдау ҽдебінің жоқтығы. Жаңа
форматта оқу // оқыту арқылы білім алуы үшін оқушы тұлғаға қажетті қабілет –
зейінділік, соның ішінде Абай айтатын естігенді есте сақтау үшін қажетті тыңдау
зейіні. Осы қажеттілік мектептегі іс-ҽрекетті зерттеудің тақырыбына «Қазақ тілін
оқытуда диалогтік оқу ҽдісінің зерттеушілік ҽңгімесі арқылы оқушының
метатанымын арттыру» болып алынды.
Диалогтік оқыту оқушыларды мҽселені (проблеманы) анықтап, оны шешуге
итермелейді жҽне олардың оқудағы іс-ҽрекеттерін белсенді етуді кҿздейді. Диалог
барысында оқушылар (сонымен қатар олардың мұғалімдері де) келісілген нҽтижеге
жету үшін күш-жігерін жұмсайтын жҽне Мерсер (2000) сипаттағандай, білімді
бірлесіп алуда немесе «пікір алмасу» барысында тең құқылы серкітестер болып
табылады. Бірлесіп ойлау оқушылармен диалог құру арқылы іске асады, дегенмен
оны оқушылар бірлескен зерттеу барысында да анықтай алады [1, 99].
Диалогтік оқу ҽдісі арқылы бірлесе жұмыстанып, нҽтижеге жетуге болатын
болса, зерттеу жұмыстарын талдау барысында оқушылардың білім алуы, тыңдауы
жҽне сҿйлеуі арасында байланыс бар екені анықталады. Ортақ проблема бойынша
бірлескен түсінік қалыптастырады. Идеялармен пікір алмасып, бір-бірінің идеяларын
талқылайды, бірге ойланады. Ең бастысы тыңдау мен сҿйлеу арасындағы байланыс
алдымен тыңдау ҽдебінің қалыптасуына ықпал етсе, сонымен қатар ой
сабақтастығында сҿз таластырмай не айтқанды қайталап жатпай сҿзге тоқтау
ҽдептілігін жетілдіреді.
Тақырыптағы метатанымның қажеттілігі неде? Метатану дегеніміздің ҿзі
«таным туралы таным» деп анықталады жҽне ҿзінің ойлау қабілеттерін түйсінудің
айрықша түрі десек, мететануға оқушылардың ҿзіндік оқу жҽне проблемаларды
шешу стратегияларын түйсінуі жатады (Дж. Флэйвелл). Метатану стратегиялары –
білім алушының оқу үдерісін ҿзіндік бақылауына бағытталған басқару түріндегі
ҽдістер. Соның ішінде:
- оқу үдерісін ҿз бетінше жоспарлай алу;
- мақсат қою;
- ҿзінің оқу үдерісін бағалап, оның мониторингін жүргізу қабілеті жатады.
Метатанудың қажеттілігі алдымен оқушы тұлғаның ой қабілетін тани отырып,
оқу үдерісін оқушы тұлғаның ҿзіне бақылата алу мүмкіндігіне жету не жетілдіре
алуымызда.
Келесі қадам – оқыту мен оқу ҽдісі. Мерсердің зерттеуіне сҽйкес, ҽңгімелесу
оқушылардың оқуының ажырамас бҿлшегі болып табылады. Ғалым ҽңгіменің үш
түрін ажыратып, сипаттама берген:
- ҽңгіме-дебат;
- кумулятивтік ҽңгіме;
- зерттеушілік ҽңгіме [1, 99].
Соның ішінде, біздің ҽрекетіміз «Жеке тұлғаны қалыптастыру» тағылымтану
бағдарламасы да, қала берді, күнделікті кҽсіби сабақ үдерісіміз де кумулятивті
ҽңгіме мен зерттеушілік ҽңгіме желісімен ҿрбіп отырды.
Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher ISSN 2307-0153
№№4-6(96-98), сәуір-маусым, апрель-июнь, April-June, 2014
______________________________________________________________
88
Тақырыбы: «Қазақ тілін оқытуда
диалогтік оқу әдісінің зерттеушілік
әңгімесі арқылы оқушының
метатанымын арттыру»
Шхан Нұрлан
Елемесұлы –
қазақ тілі мен
әдебиеті пәнінің
мұғалімі
Батыс Қазақстан облысы
Дарынды балаларға арналған
мамандандырылған
С.Сейфуллин ат.№11 облыстық
қазақ
мектеп-интернат кешені
Орал қаласы
Дәйектеме:
- Оқушының ӛз
ойын жүйелі
жеткізе алмауы;
- Тыңдау әдебінің
қалыптаспауы.
МАҚСАТЫ:
Диалогтік оқу
әдісі арқылы
оқушы тұлға-
ның ӛзіндік
метатанымы-
на ықпалдасу
МІНДЕТТЕР
• Мәнмәтінге
сай ой пайы-
мын ұсыну;
• Бір-бірінің
ойын бағалау;
• Сауалға сай
ойын дәлелдеу
.
Күтілетін нәтиже:
Оқушылардың ой жүйесіне
қарай қабілеттілік деңгейі
пайымдалып, жоғары
деңгейдегі тапсырмаларды
орындап, сұрақ қоюға
үйренеді.
Кумулятивті ҽңгіме барысында байқалатын жайлар: 1) айтылған пікірлермен
тыңдаушылардың ҽрқайсысы механикалық түрде келісе береді; 2) ҽңгіме білім
алмасу мақсатында жүргізілгенімен, оған қатысушылардың ҿзгелер ұсынған қандай
да болсын идеяларды тҿзімділікпен тыңдайды; 3) идея қайталанады жҽне
жасалынады, бірақ үнемі мұқият бағалана бермейді [1, 100].
Мерсердің пайымдауынша, кумулятивтік ҽңгіме барысында пікір алмасушылар
ҿзгенің идеясын тҿзімділікпен тыңдауы керек. Ҿзгенің пікірін тҿзімділікпен тыңдау
үшін де белгілі бір дағды керек. Тыңдау дағдысына қалыптасуы керек. Сҽйкесінше,
естіп-кҿргенді есте сақтау үшін қажетті Абайдың тҿрт амалын басшылыққа алған
жҿн. Алдымен Абайдың отыз бірінші қара сҿзінде тҿртінші болып айтылатын ой
кеселді нҽрселерден қашық болуы керек. Яки сабақ үдерісіне іштей дайындалу керек
болады. Ойды кеселді нҽрселерден арылтып, бар ынта-ықыласыңмен күш-жігеріңді
Абай айтатын кҿкірегіңді білім алуға берік байлап, бел шеше кірісу керек. Оқу
арқылы естіп не кҿргеніңнен ғибрат алу үшін ынтамен кҿңіл қоюға дағдылану керек.
Ұғынғаныңды іштей қайталау арқылы кҿңілге бекіту керектігін түсіну жҽне
түсіндіру арқылы дағдыға айналдырған тиімді.
Естіген нҽрсені ұмытпастыққа тҿрт түрлі себеп бар: ҽуелі – кҿкірегі байлаулы
берік болмақ керек; екінші – сол нҽрсені естігенде я кҿргенде ғибратлану (үлгі,
ҿнеге, сабақ алу мағынасында) керек, кҿңілденіп, тұшынып, ынтамен ұғу керек;
үшінші – сол нҽрсені ішінен бірнеше уақыт қайтарып ойланып, кҿңілге бекіту керек;
тҿртінші – ой кеселі нҽрселерден қашық болуы керек. Егер кез болып қалса,
салынбау керек. Ой кеселдері: уайымсыз салғырттық, ойыншы-күлкішілдік, я бір
қайғыға салыну, я бір нҽрсеге құмарлық пайда болу секілді. Бұл тҿрт нҽрсе – күллі
ақыл мен ғылымды тоздыратұғын нҽрселер [8, 58].
Кумулятивті ҽңгімеде ой қайталанады, бірақ мақсат ой сабақтастығын ұстана
білуде. Бір айтылған ой не идея қайта қайталанбасы үшін айтылып жатқан идеядан
ҿз идеяңның айырмасы бар ма? Немесе мҽселені шешудің ҿзгеден басқа кем дегенде
екі шешуші сара жолы бар ма? Болса, ой таластырып, ой ҿрбітіп, пікір алмасуға
Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher ISSN 2307-0153
№№4-6(96-98), сәуір-маусым, апрель-июнь, April-June, 2014
______________________________________________________________
89
болады. Ал ондай мүмкіндік болмаса, айтылып жатқан ой не идеямен ой
сабақтастығы деп түсінілгені дұрыс. Мұны Мерсер «механикалық түрде келіседі»
деп кҿрсетеді.
Ҽркім ҿз ойының құндылығы мен оның мҽселеге қатысты маңыздылығын
кемінде екі дҽлелді деректемелермен алып шығатын мүкіндікті зерттеушілік ҽңгіме
ҽдісі бере алады.
Зерттеушілік ҽңгіме жүргізілу үстінде: 1) ҽркім ақылға қонымды мҽлімет
ұсынады; 2) ҽркімнің идеясы пайдалы деп саналғанымен, мұқият бағаланады; 3)
қатысушылар бір-біріне сұрақ қояды; 4) қатысушылар сұрақ қояды жҽне
айтқандарын дҽлелдейді, осылайша ҽңгімеде дҽлелдеме «кҿрінеді»; 5) топтағы
қатысушылар келісімге жетуге тырысады (олар келісімге келуі де, келмеуі де
мүмкін, ең бастысы – келісімге ұмтылу) [1, 100].
Зерттеушілік ҽңгіме барысында оқушыларда ортақ проблема болады,
идеялармен пікір алмасып, бір-бірінің идеяларын талқылайды. Сабақ тақырыбының
ҿзі сол идея туындарлықтай болғаны да абзал. Күнделікті сабақпен қатар біз кҿтеріп
жүрген оқулықсыз жүргізілетін тағылымтану тақырыптары осы негізде
тақырыпталады. Тақырыпты талқылай отырып, ҽр оқушы бір-бірінің ойымен бҿлісіп
қана қоймай, іштей ҿз түсінігін дамытып, мінез-құлықтың саналы қалыптасу
мүмкіндігіне ие болады. Тағылымтану үдерісінде топтық жұмыспен қатар сыныппен
бірлескен ұжымдық жұмыста тиімді. Оқушылар бұндай ортада жұмыс істегенде
ҽңгімелеріне қарай олардың ой-пайымдары да айқындала түседі, ҽрі мұғалімдері мен
құрдастарының кҿмегімен олар ҽрі дамытылуы мүмкін.
Біз осы мүмкіндікті сол оқушы тұлғаның ҿз саналы болмысының
қалыптасуына дұрыс та тиімді пайымдауына мүмкіндік жасауымыз қажет болады.
Бұндай ҽңгіме жүргізу дағдылары оқушыларға жайдан жай келе салмайды, балалар
бірлескен ҽңгіменің мҽнін ұғынып, қабылдау үшін мұғалімдерге оларды бағыттап
отыру керек болады.
Достарыңызбен бөлісу: |