1-сұрақ. Органикалық қосылыстардың және реакциялардың классификациясы
жүктеу/скачать 16,88 Mb.
|
|
1-сұрақ. Органикалық қосылыстардың және реакциялардың классификациясы Органикалық қосылыстар барлық қосылыстардың шамамен тоқсан пайызын құрайды. Ең алдымен органикалық қосылыстардың классификациясына тоқталатын боламын. Құрылымында көміртек атомдарының орналасуына қарай органикалық қосылыстар екіге бөлінеді. Айта кетсем, Ациклді немесе ашық тізбекті қосылыстар Циклдік немесе тұйық тізбек қосылыстар Ациклді немесе ашық тізбекті қосылыстар Көміртек атомдары ашық тізбек түрінде болады. Осы тізбек түзу немесе тармақталған тізбек болуы мүмкін. Олар ең басында алифатты қосылыстар ретінде белгілі болды, өйткені бұл кластағы қосылыстар жануарлар немесе өсімдік майларынан алынған. Түзу тізбекті қосылыстар: Көміртек қаңқасы түзу тізбек түрінде болады. Мысалдар: н-пропан CH 3 -CH 2 -CH 3 Пропен СН 2 =СН-СН 3 Тармақталған тізбекті қосылыстар: Көміртек қаңқасы тармақталған тізбек түрінде болады. Мысалы: изобутилен Циклдік немесе тұйық тізбек қосылыстар Олар құрылымында бір немесе бірнеше тұйық тізбектердің немесе атомдардың сақиналарының болуымен ерекшеленеді. Сақинаның құрамында көміртектен басқа атомның бар-жоғына байланысты олар келесідей жіктеледі: Гомоциклді немесе карбоциклді қосылыстар Гетероциклді қосылыстар Гомоциклді немесе карбоциклді қосылыстар Бұл қосылыстардағы сақиналар толығымен көміртек атомдарынан тұрады. Сақина қаңқасында басқа атомдар болмайды. Олар екіге бөлінеді. Алициклді қосылыстар ароматты қосылыстар Алициклді қосылыстар. Олардың атауы олардың қасиеттері бойынша алифатты қосылыстарға ұқсастығына байланысты. Бұл категорияның мысалдары циклопропан, циклобутан, циклопентан, циклогексан және т.б.Мысалда циклопропан берілген. Циклопропан Ароматты қосылыстар Бұл циклдік қанықпаған қосылыстар. Олар өз атауын гректің Aroma сөзінен алады, бұл «хош иісті иіс» дегенді білдіреді, өйткені бұл қосылыстардың көпшілігінің жағымды иісі бар. Олар да екі түрге бөлінеді: Бензеноидты ароматты қосылыстар: олар құрылымында бір немесе бірнеше балқытылған немесе оқшауланған бензол сақиналарының, сондай-ақ олардың туындыларының болуымен сипатталады. Құрылымында бірігетін бензол сақиналарының санына қарай оларды одан әрі моноциклді, бициклді, трициклді деп жіктеуге болады. Бензеноидты емес ароматты қосылыстар: олар басқа топтар қосылған бір бензол сақинасының болуымен сипатталады. Бициклді және трициклді қосылыстар Олар құрылымында екі немесе одан да көп сақиналардың болуымен сипатталады. Мысалдарға нафталин, фенантрен және антрацен жатады. Нафталин Фенантрен антрацен Бензеноидты емес ароматты қосылыстар Бензол сақинасының орнына басқа жоғары қанықпаған сақиналары бар ароматты қосылыстар бензол емес ароматты қосылыстар деп аталады. Мысалы: Азулен Азулен Гетероциклді қосылыстар Сақинада бір немесе бірнеше гетероатомдар, мысалы, оттегі, азот, күкірт, бор, кремний және т.б. болған кезде, мұндай қосылыстар гетероциклді қосылыстар деп аталады. Алициклді гетероциклді қосылыстар. Сақиналарында бір немесе бірнеше гетероатомы бар алифатты гетероциклді қосылыстар алициклді гетероциклді қосылыстар деп аталады. Ароматты гетероциклді қосылыстар. Сақина қаңқасында бір немесе бірнеше гетероатомы бар ароматты гетероциклді қосылыстар ароматты гетероциклді қосылыстар деп аталады. Енді органикалық реакциялардың классификация туралы сөз қозғаймын. Органикалық қосылыстар қатысатын реакцияларды функционалдық топқа байланысты бөлуге болады. Органикалық қосылыстар қатысатын реакциялардың негізгі түрлері: Орынбасу реакциялары: бір атом екіншісін алмастырады Мысалы Қосылу реакциясы нәтижесінде жай заттан, яғни ол бір немесе бірнеше жай зат қосындысы болуы мүмкін, реакция сонында күрделі зат түзіледі. А+В->С A+B+C->D Элиминация реакциялары. Элиминация реакциясы дегеніміз белгілі бір органикалық қосылыстың молекуласынан атомдарды немесе атомдық топтарды басқалармен алмастырмай бөлу процесі. Сусыздандыру реакциялары: қос байланыс түзу үшін судың жойылуы Конденсация реакциялары: екі молекула әрекеттескенде судың бөлінуі Дегидрогалогендеу реакциялары: қос байланыс түзу үшін молекуладан галогенсутек алу Сонымен қатар, Тотығу реакциялары: оттегін қосу немесе тотықтырғышты пайдаланып сутегін алу. CH4+[O]→CH3OH Тотықсыздану реакциялары: сутегін қосу немесе H2 немесе тотықсыздандырғышты пайдаланып оттегін алу Полимерлену реакциялары: nCH2=CH2→(-CH2-CH2-)n Қосу полимерлену реакциялары: қос байланыстар «ашылғанда» ұзын тізбектер түзіледі. Конденсацияның полимерлену реакциялары: функционалдық топтар әрекеттескенде ұзын тізбектер түзіледі Реакцияның әрбір түрін тани білу маңызды, себебі ол органикалық қосылыстардың синтезіне қалай жақындау керектігін түсінуге көмектеседі. жүктеу/скачать 16,88 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|