АҢдатпа 12-бет 4-бет

Газет  бетiндегi  жарияланымдардың 

пози циясы мен фактiлерi үшiн редакция 

жауап бермейдi.

Жарнама  мен  хабарландырулардың 

маз мұнына жарнама берушi жауап ты. 

Жарнама берушi нiң жiберген қа телiгiне 

байланысты талап-тiлектер хабарлан-

дыру жарияланған күн нен бастап екi ай 

мерзiм iшiнде қа былданады. 

Газеттi  есепке  қою  туралы 

№12292-Г 

куәлiктi 2012 жылғы 20 ақпанда Қа-

зақстан  Респуб лика сының  Мәде ниет 

және ақпарат министрлiгi берген. 

Газеттiң терiмi мен бет қаттау жұ мыс-

тары «Заң» Медиа-корпорация» ЖШС 

компьютерлiк орта лығында жа салды. Ал-

маты облысы, Iле ауданы, Өтеген батыр 

ауылы, Сейфуллин кө шесi, 2«б», «Принт 

плюс» ЖШС баспаханасында басылып 

шығарылды. Тел.: факс. 8 (727) 51-78-27, 

8 (727) 51-78-31

Алматы қаласы 

Тел: 8(727) 292-29-27, 292-40-89

факс: 8 (727) 292-29-92 

E-mail: zanreklama@mail.ru

105-кеңсе

тел: 8 (7172) 34-58-28

Меншiк иесi: 

«ЗАҢ» МЕДИА-кОрпОрА цИя»  

ЖАуАПкеРШIлIГI ШекТеулI 

СеРIкТеСТIГI

Айша Құрманғали,

8 707 851 91 13; 

Айтақын Бұлғақов,

8 702 239 62 99

Құралай Қуатова

8 701 678 9077

Қалкөз Жүсiп, 

8 701 300 14 74.

Нағымжан Сауяев,

8 778 282 77 82.

Шадияр Мекен бай ұлы,

8 775 733 56 65.

Азамат Қасымов,

8 702 276 93 76

МенШiктi тiлШiлер: 

ЖАрнАМА бөліМі: 

«ÞðÑëóæáà» ÆØÑ

Êөêøåòàó  қ.,  М.Горьêий  êөøåñi,  37, 

107-бөлмå. 

Òåл.: 8 (7162) 25-77-17

Ïàâлоäàр қ., Åñòàй êөøåñi, 40. 

Òåл.: 8 (7182) 32-47-67, 32-49-04

«Àéäè» ÆØÑ

Қàрàғàíäû қ., Æàмбûл êөøåñi, 11. 

Òåл.: 8 (7112) 42-00-71

Қàëèàñқàðîâ Íұðëàí 

Íұðғèñûíұëû ÆÊ

Ïåòроïàâл қ., Ê.Ñүòiøåâ êөøåñi, 58, 

30-бөлмå, 3-қàбàò

Òåл. 8 (7152) 46-02-57, ұÿлû òåл.: 

8 (777) 572-29-91, 8 (701) 315-54-59

Ìèõååâà Îëüãà Ñòàíèñëàâîâíà ÆÊ

Қоñòàíàй қ., Гоголь êөøåñі, 110, ВÏ 

67  (Чåхоâ-Гоголь  êөø.  қиûлûñû), 

8-714-2-50-97-07,  8-7758847211, 

8-7053506918 

«Îçàò-1» ÆØÑ

Àқòөбå қ., Àлòûíñàриí êөøåñi, 31. 

Òåл.: 8 (7132) 40-41-05, 87774348344

жәíå Àқòàó қàлàñû

Øûмêåíò қ., Æåлòоқñàí êөøåñi, 20 б.

Øûмêåíò қ., Èлÿåâ êөøåñi, 47, 

à/ж 144. 

Òåл.: 8 (7252) 53-40-48, 30-12-10

Ë.Òолñòой, 28. 

Òåл.: 8 (7112) 50-88-05

«Ðåêëàìà» ÆØÑ

Îрàл қ., Äоñмұхàмåäоâ êөøåñі, 43/1. 

Òåл.: 8 (7112) 50-47-34

«Ëèð» ÆØÑ 

Қоñòàíàй  қ.,  Áàйòұрñûíоâ  êөøåñi, 

67, 417-ïәòåр. Òåл.: 8 (7162) 54-57-03

«Êîìпàíèÿ Æåòå» ÆØÑ

Òàлäûқорғàí қ., м-оí Молоäåжíûй 

3  үй,  1  ï.  Òåл.:  8(7282)  24-29-66, 

87058147221

ïр. Àль-Фàрàби 119 үй, êàб.407-À

òåл/фàêñ: 8 (7142) 53-63-21.

«Æàñ Îòàу» ÆÊ Қûäûðбàåâà Í.Í. 

Қûзûлорäà  қ.,  Әйòåêå  би  ê-ñі.,  27, 

òåл: 26-45-89, ұÿлû òåл: 8 (777)402-

28-28; 8 (700) 332-24-78.

Қойêåлäі êөøåñі 158 à, ХҚΠàóмàғû

òåл.: 87017268772, 87054422939

ИП Íîâîñåëîâà Ïåòроïàâл қàлàñû, 

Êоíñòиòóциÿ Қàзàқñòàí êөøåñі, 

28 үй, 1-қàбàò òåл: (87152) 46-74-77

«Вåðñàëü  Бèçíåñ»  Àòûрàó  қàлàñû, 

Мàхàмбåò êөøåñі, 107-à, 2-êàб., òåл: 

32-14-29, 30-65-24, 8701 920 45 38

ÆÊ «Ìàðцåфåй», Өñêåмåí қàлàñû, 

60 òåл, 8(7232) 578414, 87772256506

қ.,  Æібåê  жолû  ê.,  55,  Àлмà  ñàó-

äà  орòàлûғû,  4-қàбàò,  426-íүê-

òå.  Òåл:  2714939.  87052083694 

Email:ardawka_94@mail.ru.

ЖАРНАМА 

050012, Алматы қаласы, 

Х.Досмұхамедұлы көшесi 

(бұрынғы Мичурин), 68 «б»-үй.

Қабылдау бөлмесi: 

292-43-43; 292-79-61 (факс); 

Астана қаласы, Абай көшесі, 78, 

105-кеңсе

факс: 8 (7172) 34-58-28

E-mail: zan@zanmedia.kz

«Заң газеті» аптасына 3 рет –  

сейсенбі, сәрсенбі, жұма күндері 

жарық көреді.

Тапсырыс №19  Индекс 65921

Білген жөн

ÆÎË ÀÏÀÒынÀн ÅØÊіМ 

ÑÀҚÒÀнÄырыËМÀғÀн

Æол-êөліê  оқиғàлàрûíàí  êåйіíгі 

зиÿíäû өíäірó бåлгілі бір қиûíøûлûқ 

òóғûзàäû.  Àòàï  àйòқàíäà,  àïàò  ñàл-

äàрûíàí  зиÿíäû  өòåó  біріíøі  êåзåêòå 

êіíәліíің íåмåñå êөліê оқиғàñûíûң өзгå 

қàòûñóøûñûíûң  міíäåòòі  ñàқòàíäûрó 

òәрòібіíäå àзàмàòòûқ-құқûқòûқ жàóàï-

êåрøіліêòі ñàқòàíäûрғàí ñàқòàíäûрóøû 

ұйûмғà жүêòåлåòіíäігіí àòàï өòó қàжåò.

Ñàқòàíäûрóøû  –  ñàқòàíäûрó  жàғ-

äàйû орûí àлғàí êåзäå, ÿғíи, жол àïàòû 

êåзіíäå ñàқòàíóøûғà íåмåñå ïàйäàñû-

íà øàрò жàñàлғàí өзгå òұлғàғà (ïàйäà 

àлóøûғà)  øàрòòà  àйқûíäàлғàí  ñомà 

(ñàқòàíäûрó ñомàñû) øåгiíäå ñàқòàíäû-

рó òөлåмií жàñàóғà мiíäåòòi зàңäû òұлғà 

болûï òàбûлàäû.   Îñûғàí орàй, 2003 

жûлäûң  1  øілäåñіíäåгі  «Êөліê  құрàл-

äàрû  иåлåріíің  àзàмàòòûқ-құқûқòûқ 

жàóàïêåрøілігіí міíäåòòі ñàқòàíäûрó òó-

рàлû» зàңíûң (àрû қàрàй – Зàң) 24-бà-

бûíà ñәйêåñ, бiр ñàқòàíäûрó жàғäàйû 

(ñàқòàíäûрó ñомàñû) бойûíøà ñàқòàí-

äûрóøû жàóàïêåрøілігiíiң øåêòi êөлåмi 

бåлгілåíгåí  (àйлûқ  åñåïòiê  êөрñåò-

êiøïåí). Әрбiр жәбiрлåíóøiíiң өмiрiíå 

íåмåñå äåíñàóлûғûíà êåлòiрiлгåí зиÿí 

үøií,  ÿғíи,  жол  àïàòû  àзàмàòòàрäûң 

қàйòûñ  болóûíà  әêåï  ñоқñà  –  1000, 

мүгåäåêòiêòiң: I òобû бåлгiлåíñå – 800, II 

òобû бåлгiлåíñå – 600, III òобû бåлгiлåí-

ñå – 500, мүгåäåê бàлàғà – 500; мåрòi-

гóгå,  жàрàқàòòàíóғà  íåмåñå  äåíñàó-

лûқòûң мүгåäåêòiê бåлгілåíбåгåí өзгå 

äå  зàқûмäàíóûíà  –  àмбóлàòориÿлûқ 

жәíå (íåмåñå) ñòàциоíàрлûқ åмäåлóгå 

жұмñàлғàí íàқòû øûғûñòàр мөлøåрií-

äå, бiрàқ, 300-äåí êөï åмåñ мөлøåрäå 

ñàқòàíäûрó àқûñû òөлåíåäі. Ñоíäàй-àқ, 

бір жәбірлåíóøіíің мүлêіíå êåлòірілгåí 

зиÿí үøіí òөлåíåòіí ñомà 600 ÀÅÊ-òåí 

êөï åмåñ; бір мåзгілäå åêі жәíå оäàí äà 

êөï жәбірлåíóøіíің мүлêіíå êåлòірілгåí 

зиÿí үøіí òөлåíåòіí ñомà әрбір жәбір-

лåíóøігå 600 ÀÅÊ-òåí êөï åмåñ болóû 

òиіñ. Áұл рåòòå бàрлûқ жәбiрлåíóøiгå 

òөлåíåòіí ñàқòàíäûрó òөлåмäåріíің жàл-

ïû мөлøåрі 2000 ÀÅÊ-òåí àñïàóғà òиіñ. 

Òәжірибåäå  ñàқòàíäûрó  ұйûмäàрû 

òàрàïûíàí әрòүрлі ñûлòàóäû àлғà òàр-

òûï, жол-êөліê àïàòû ñàлäàрûíàí орûí 

àлғàí мàòåриàлäûқ зиÿíäû өòåóäåí бàñ 

òàрòûлàòûí жàғäàйлàр àз êåзäåñïåйäі. 

Àòàï  àйòқàíäà,  ñàқòàíäûрó  ұйûмäà-

рû  àïàò  êåзіíäå  êіíәліíің  іøімäіê  іøóі, 

êіíәліäå êөліê бàñқàрó құқûғûí äәлåл-

äåйòіí  құжàòòàрäûң  болмàóû,  оқиғà-

íûң ñàқòàíäûрó øàрòûíäà êөрñåòілгåí 

мåрзімíåí òûñ óàқûòòà орûí àлóû жәíå 

ò.б. íåгізäåрäі àлғà òàрòûï, ñàқòàíäûрó 

òөлåміí òөлåóäåí бàñ òàрòûï жàòàäû. 

Àлàйäà,  êөрñåòілгåí  íåгізäåрäің  бàр-

лûғû зàңñûз болûï òàбûлàäû. Àлғàøқû 

åêі íåгіз  бойûíøà ñàқòàíäûрó  ұйûмû 

жәбірлåíóøігå ñàқòàíäûрó òөлåміí òо-

лûқòàй òөлåï, рåгрåññòіê  òàлàïïåí êі-

íәлі  мåêåíжàйûíà  жолäàíó  құқûғûíà 

иå болûï òàбûлàäû.

Æол-êөліê  оқиғàñûíà  êіíәлі  àäàм, 

оíûң  àзàмàòòûқ  жàóàïêåрøілігі  ñàқ-

òàíäûрûлғàíûíà  қàрàмàñòàí,  êåлåñі 

мәí-жàйлàр  орûí  àлғàíäà  зиÿíäû  өзі 

өí äірåäі:

зиÿí зàңäà êөрñåòілгåí ñàқòàíäûрó 

лимиòòåріíåí àñûï êåòêåí жàғäàйäà òåê 

àқøà-қàрàжàò ñомàñûíûң àñûï êåòêåí 

бөлігіíäå;

ÆÊΠíәòижåñіíäå морàльäûқ зиÿí-

äû өíäірó òóрàлû òàлàï àрûз қойûлғàí 

жàғ äàйäà;

åгåр  мàøиíà  àâòоòұрàқòà  òұрûï, 

åñіê àøó бàрûñûíäà қàñûíäàғû òұрғàí 

àâòоêөліêêå зиÿí êåлòірілñå; 

оқиғà орûí àлғàí óàқûòòà ñàқòàíäû-

рó ұйûмûмåí òиіñòі ñàқòàíäûрó øàрòû 

болмàñà, жол-êөліê àïàòûíàí òóûíäàғàí 

зàлàлäû өз қàлòàñûíàí òолòûрàäû.

Àзàмàòòûқ  êоäåêñòің  931-бàбû 

1-òàрмàғûíà  ñәйêåñ,  қûзмåòi  àйíàлà-

ñûíäàғûлàр үøií жоғàрû қàóiïòiлiêïåí 

бàйлàíûñòû зàңäû  òұлғàлàр  мåí  àзà-

мàòòàр (êөлiê ұйûмäàрû,  êөлiê құрàл-

äàрûíûң иåлåрi жәíå ò.б.) жоғàрû қà-

óiïòiлiê êөзäåрi êåлòiргåí зиÿíäû өòåóгå 

мiíäåòòi.  Зиÿíäû  өòåó  мiíäåòi  мåíøiê 

құқûғûмåí íåмåñå êåз êåлгåí бàñқà äà 

зàңäû íåгiзбåí (êөлiê құрàлûí бàñқàрó 

құқûғûíà  бåрiлгåí  ñåíiмхàò,  êөзäåрäi 

бåрó òóрàлû құзûрåòòi оргàííûң өêiмi 

àрқûлû  жәíå  ò.б.)  жоғàрû  қàóiïòiлiê 

êөзií  иåлåíóøi  зàңäû  òұлғàғà  íåмå-

ñå  àзàмàòқà  жүêòåлåäi.  Îñûғàí  орàй, 

àïàò  ñàлäàрûíàí  мàòåриàлäûқ  жәíå 

морàльäûқ  зиÿí  øåêêåí  жәбірлåíóøі 

êөліê  құрàлäàрû  иåлåріíің  àзàмàòòûқ 

жàóàïêåрøілігіí  міíäåòòі  ñàқòàíäûрó 

øàрòòàрûíàí бåлгілі бір құқûқòûқ äàó 

òóûíäàғàí  жàғäàйäà  ñоòқà  øàғûмäà-

íó  үøіí  êåлåñі  іñ-әрåêåòòåрäі  жàñàóû 

қàжåò.

Áіріíøіäåí,  äàóäû  ñоòқà  äåйіíгі 

мүмêіíäігіí  қàрàñòûрғàíû  жөí,  ÿғíи, 

жәбірлåíóøі орûí àлғàí äàóäû бåйбіò 

жолмåí  øåøó  жәíå  өзіíå  êåлòірілгåí 

зиÿíäû  өòåòòірó  мàқñàòûíäà  òиіñòі 

зàңäû  (ñàқòàíäûрó  ұйûмû  íå  ò.б.) 

íåмåñå  жåêå  òұлғàлàрғà  (êіíәлі  äåï 

òàíûлғàí)  òиіñòі  қàòûíàñ-хàò  жібåрó 

қàжåòòігіí  ойлàñòûрóû  êåрåê.  Áұäàí 

ñоң,  åгåр  олàрäàí  қàòûíàñ-хàòқà 

òиіñòі  жàóàï  àлûíбàй  íåмåñå  зиÿí-

äû  өòåóäåí  бàñ  òàрòó  òóрàлû  жàóàï 

êåлмåйòіí  болñà,  оíäà  жәбірлåíóøі 

òұлғà òиіñòі òàлàï àрûзûí жàóàïêåрäің 

òұрғûлûқòû орíû бойûíøà ñоòқà жол-

äàй àлàäû.

Ñоòқà жолäàíó бàрûñûíäà òàлàïêåр 

(àрûзäàíóøû) өзіíің òàлàïòàрûí äәлåл-

äåйòіí жàзбàøà òүрäåгі òàлàï àрûзäàí 

бàñқà, êåлåñі íåгізгі құжàòòàрäû ñоòқà 

òàïñûрóғà міíäåòòі. Àòàï àйòқàíäà, ÆÊΠ

мәí-жàйлàрû  мåí  оíûң  орûí  àлғàí-

äûғûí äәлåлäåйòіí құжàòòàр (êіíәлі äåï 

òàíûлғàí  àзàмàòқà  қàòûñòû  әêімøіліê 

құқûқ бұзóøûлûқ òóрàлû хàòòàмà, ÆÊΠ

ñхåмàñû,  әêімøіліê  ñоòòûң  қàóлûñû 

жәíå  өзгå  құжàòòàр),  зиÿí  êåлòіріл-

гåí  мүліêêå,  àâòоêөліêêå  äåгåí  құқûқ 

бåлгілåйòіí құжàòòàр (àâòоêөліêêå òåх-

íиêàлûқ êóәліê, мүліêòі жàлäàó øàрòû 

жәíå ò.б.), мүліêêå êåлòірілгåí зиÿííûң 

àқøàлàй мөлøåріí àíûқòàйòûí òәóåл-

ñіз  бàғàлàó  ұйûмûíûң  қорûòûíäûñû, 

бàғàлàóøûíûң қûзмåòіíå òөлåíгåí қà-

рàжàòòû äәлåлäåйòіí құжàòòàр (мүліêòі 

бàғàлàó  åñåбі,  êâиòàíциÿ  жәíå  ò.б.), 

ÆÊΠорûí àлóûíà бàйлàíûñòû êåòêåí 

øûғûíäàрäû  äәлåлäåйòіí  қоñûмøà 

құжàòòàр òàïñûрûлóû бåлгілåíгåí. Ñо-

íûмåí қàòàр, жол-êөліê оқиғàñû íәòи-

жåñіíäå зиÿí êåлòірілгåí мүліêêå àқøà-

лàй òàлàï àрûзäà òàлàï åòіліï оòûр ғàí 

àқøà-қàрàжàò  мөлøåріí  àíûқòàó  міí-

äåòòілігі жүêòåлåäі.

Æоғàрûäà êөрñåòілгåí òàлàïòàрäûң 

бàрлûғûí орûíäàï,  òиіñòі құжàòòàрäû 

òолûқ êүйäå жиíàқòàï, ñоòқà өòêізгåí-

íåí êåйіí òàлàï àрûз ñоòòûң өíäіріñіíå 

қàбûлäàíûï, àзàмàòòûқ іñ қозғàлàòûí-

äûғûí àòàï өòó қàжåò.

Қàзàқñòàí  рåñïóблиêàñû  Æоғàрғû  Ñоòûíûң 

жà íûíäàғû  Ñоòòàрäûң  қûзмåòіí  қàмòàмàñûз  åòó 

äå ïàрòàмåíòі  (Қàзàқñòàí  рåñïóблиêàñû  Æоғàрғû 

Ñоòû íûң àïïàрàòû) бàñøûñûíûң 2014 жûлғû 17 øіл-

äåäåгі № 351 өêімімåí бåêіòілгåí àóäàíäûқ жәíå оғàí 

òåңåñòірілгåí ñоòòà icқàғàзäàрûí жүргізó қàғиäàñûíà 

ñәйêåñ, ñоò үêімäåрі, қàóлûлàрû, åгåр олàрғà øàғûм 

бåрілмåñå íåмåñå íàрàзûлûқ êåлòірілмåñå, àïåллÿ-

циÿлûқ øàғûм бåрó íåмåñå íàрàзûлûқ êåлòірó мåрзімі 

өòêåí ñоң зàңäû êүøіíå åíіï, орûíäàóғà бåрілåäі.  

Àïåллÿциÿлûқ  øàғûм  бåрó  íåмåñå  íàрàзûлûқ 

êåлòірó мåрзімі өòêåí ñоң íå жåêå øàғûм íåмåñå íà-

рàзûлûқ êåлòірілгåí жàғäàйäà, жоғàрû òұрғàí ñоò іñòі 

қàрàғàí ñоң ñоò  қàóлûñû  зàңäû êүøіíå åíåäі  жәíå 

орûíäàóғà бåрілåäі. Øàғûм бåрóгå íåмåñå íàрàзûлûқ 

êåлòірóгå жàòïàйòûí ñоò қàóлûñû êүøіíå åíåäі жәíå 

ол øûғàрûлғàí ñоң äåрåó орûíäàлóғà бåрілåäі.

Ñоò оòûрûñûí òàғàйûíäàó òóрàлû мәñåлåíі øåøó 

êåзіíäå íåмåñå ñоò оòûрûñûíäà іñòі òоқòàòó òóрàлû 

ñоò қàóлûñûíûң àйûïòàлóøûíû íåмåñå ñоòòàлóøû-

íû  қàмàóäàí  боñàòóғà  қàòûñòû  бөлігі  äåрåó  орûí-

äàлóғà  жàòàäû.  Åгåр  ñоò  àқòàó  үêіміí  øûғàрñà  íå 

ñоòòàлóøû  жàзà  òàғàйûíäàлмàй  ñоòòàлñà,  íåмåñå 

жàзàäàí боñàòûлñà, íå бàñ боñòàíäûғûíàí àйûрóғà 

бàйлàíûñòû  åмåñ  жàзàғà  êåñілñå,  àл,  үêім  øûғà-

рûлғàíғà äåйіí ол қàмàóäà болñà, оñûíäàй øåøімäі 

øûғàрғàí ñоò оíû äåрåó қàмàóäàí боñàòàäû. Àқòàó 

үêіміíің íåмåñå қûлмûñòûқ іñòі қûñқàрòó òóрàлû өзгå 

äå зàңñûз  øåøімäåрäің  êүøіí жою  íåмåñå өзгåрòó 

òóрàлû  қàóлûíûң  êөøірмåñі  мүääåлі  àäàмғà  òàбûñ 

åòілåäі íå ïоøòàмåí жібåрілåäі. Ñоíûмåí бір мåзгіл-

äå оғàí зиÿíäû өòåòó òәрòібі òүñіíäірілгåí хàбàрлàмà 

жібåрілåäі.

Үêім зàңäû êүøіíå åíгåí íåмåñå іñ жоғàрû òұрғàí 

ñоòòàí  қàйòàрûлғàí  êүííåí  бàñòàï  үø  òәóліêòåí 

êåøіêòірілмåй ñоòòûң орûíäàóûíà бåрілåäі. іñòі àïåл-

лÿциÿлûқ  òәрòіïïåí  қàрàó  êåзіíäå  үêім  өзгåргåí 

жàғäàйäà  үêімíің  êөøірмåñіíå  àïåллÿциÿлûқ  ñàòû 

қàóлûñûíûң êөøірмåñі қоñà бåрілóгå òиіñ. Áір íåмå-

ñå  бірíåøå  ñоòòàлғàíäàрғà  қàòûñòû  àïåллÿциÿлûқ 

øàғûм íåмåñå íàрàзûлûқ êåлòірілгåí жàғäàйäà, åгåр 

оíûң êүøі жойûлмàñà, оñûíäàй іñ бойûíøà бàрлûқ 

ñоòòàлғàíäàрғà қàòûñòû үêім зàңäû êүøіíå åíåäі жәíå 

ҚÏÊ íормàлàрûíûң  òàлàïòàрûíà  ñәйêåñ орûíäàóғà 

бåрілåäі.

Áàñ  боñòàíäûғûíàí  àйûрó  орûíäàрûíäà  жàòқàí 

àäàмäàрғà  мåäициíàлûқ  ñиïàòòà  мәжбүрлåó  øà-

рàлàрû  қолäàíûлғàí  êåзäå  ñóäьÿлàрäûң  қойғàí 

қолäàрûмåí  жәíå  ñоòòûң  åлòàңбàлûқ  мөрімåí 

êóәлàíäûрûлғàí ñоò қàóлûñû мåí ñоò-ïñихиàòриÿлûқ 

ñàрàïòàмà  àêòіñіíің  êөøірмåñі    орûíäàó  үøіí  оñû 

àäàмäàр ұñòàлàòûí жåр бойûíøà бàñ боñòàíäûғûíàí 

àйûрó  орíûíà  жібåрілåäі.  Қàлғàí  бàрлûқ 

жàғäàйлàрäà  êөрñåòілгåí  құжàòòàр  орûíäàó 

үøіí äåíñàóлûқ ñàқòàó оргàíäàрûíà íåмåñå 

ñàрàïòàмà өòêізілгåííåí êåйіí íàóқàñ  болғàí 

ñол мåêåмåгå жібåрілåäі. Мåäициíàлûқ ñиïàò-

òà мәжбүрлåó øàрàлàрûí òàғàйûíäàó òóрàлû 

қàóлûғà оíûң жåêå бàñûí êóәлàíäûрàòûí құ-

жàò қоñà òірêåлåäі.

Êәмåлåòêå  òолмàғàíäàрäû  øàрòòû  ñоòòàóäûң, 

ñоíäàй-àқ, бàñ боñòàíäûғûíàí àйûрóмåí бàйлàíûñòû 

åмåñ жàзàлàó øàрàлàрûí қолäàíóäûң, åрåêøå ұñòàó 

рåжимімåí білім бåрó ұйûмûíà орíàлàñòûрóäûң íå 

òәрбиåліê ûқïàл åòóäің мәжбүрлåó øàрàлàрûí қолäà-

íóäûң бàрлûқ жàғäàйлàрûíäà үêімíің íåмåñå қàóлû-

íûң êөøірмåñі үêім, қàóлû зàңäû êүøіíå åíгåí êүííåí 

бàñòàï үø òәóліêòің іøіíäå ñоòòàлғàííûң òұрғûлûқòû 

жåріíäåгі    мàмàíäàíäûрûлғàí  мåмлåêåòòіê  оргàíғà 

жәíå  êәмåлåòêå  òолмàғàíäàрäûң  іñòåрі  жөíіíäåгі 

êомиññиÿғà жібåрілåäі. Òүзåó, қоғàмäûқ жұмûñòàрғà 

ñоòòàó, үêімíің орûíäàлóûí êåйіíгå қàлäûрó, бàñ боñ-

òàíäûғûí øåêòåó òóрàлû зàңäû êүøіíå åíгåí үêімäі 

орûíäàóғà  бåрó  үøіí  үêімíің  åêі  êөøірмåñі  жәíå 

үêімíің зàңäû êүøіíå åíóі òóрàлû àíûқòàмà ñоòòàлғàí-

íûң òұрғûлûқòû жåріíäåгі қûлмûñòûқ-àòқàрó иíñïåê-

циÿñûíà ñоòòàлғàííûң иíñïåêциÿғà êåлóі òóрàлû оíûң 

қолхàòû òірêåлå  оòûрûï  жібåрілåäі.Әñêåр  қàòàрûíà 

øàқûрûлғàí  жәíå  әñêåри  міíäåòòі  ñоòòàлғàíäàрғà 

қàòûñòû зàңäû êүøіíå åíгåí үêімäåр òóрàлû ñоò оòû-

рûñûíûң хàòøûñû үø êүí мåрзімäå ñоòòûң åлòàңбà-

лûқ мөрімåí біргå  ñóäьÿíûң қолû қойûлғàí хàòïåí 

ñоòòàлғàííûң òұрғûлûқòû жåріíäåгі қорғàíûñ іñòåрі 

жөíіíäåгі àóäàíäûқ (қàлàлûқ) бөлімäåргå хàбàрлàóғà 

міíäåòòі. Зåйíåòàқû àлàòûí жәíå бàñ боñòàíäûғûíàí 

àйûрóғà ñоòòàлғàí àäàмäàрғà қàòûñòû үêімíің êөøір-

мåñі мәлімåò үøіí зåйíåòàқû òөлåмäåріí жүзåгå àñû-

рàòûí оргàíäàрғà жібåрілåäі.

Åгåр үêімäå ñоòòàлғàíäû Қàзàқñòàí рåñïóблиêà-

ñûíûң  мåмлåêåòòіê  íàгрàäàñûíàí,  Қàзàқñòàí  рåñ-

ïóблиêàñûíûң Ïрåзиäåíòі бåргåí құрмåòòі, әñêåри, 

àрíàйû  íåмåñå  өзгå  àòàқòàí,  ñûíûïòûқ  øåííåí, 

äиï ломàòòûқ äәрåжåäåí íåмåñå біліêòіліê ñûíûбûíàí 

àйûрó  òóрàлû  мәñåлåíі  қою  қàжåòòігі  êөрñåòілñå, 

ñоòòàлғàíäû  мåмлåêåòòіê  íàгрàäàäàí,  êөрñåòілгåí 

àòàқòàрäàí,  ñûíûïòûқ  øåííåí,  äиïломàòòûқ  äәрå-

жåäåí íåмåñå біліêòіліê ñûíûбûíàí àйûрó òóрàлû үêім 

øûғàрғàí ñоòòûң ұñûíûмû үêімíің êөøірмåñімåí жәíå 

оíûң  зàңäû êүøіíå åíóі òóрàлû àíûқòàмàмåí  біргå 

Қàзàқñòàí рåñïóблиêàñû Ïрåзиäåíòіíің Әêімøілігіíå 

жібåрілåäі.ғûлûми äәрåжåñі жәíå àòàғû бàр àäàмäàр-

äûң ñоòòàлғàíû òóрàлû ñоò Қàзàқñòàí рåñïóблиêàñû 

Áілім жәíå ғûлûм миíиñòрлігіíің жàíûíäàғû Æоғàрû 

àòòåñòàциÿ êомиññиÿñûí хàбàрäàр åòåäі.

Ñоòòàлғàííûң бàñ боñòàíäûғûíàí àйûрóäûң өòåл-

мåгåí  мåрзімі  òүзåó  жұмûñòàрûмåí  àóûñòûрûлғàí 

жàғäàйäà  бàñ  боñòàíäûғûíàí  àйûрó  орûíäàрûíà 

қàóлûíûң үø êөøірмåñі (оíûң іøіíäå åêåóіí қûлмûñ-

òûқ  àòқàрó  иíñïåêциÿñûíà  êåйіííåí  жібåрó  үøіí) 

жібåрілåäі.  Áàñ  боñòàíäûғûíàí  àйûрóғà  ñоòòàлғàí 

àäàмäàрäû  ұñòàó  жàғäàйлàрûíûң  өзгåргåíі  òóрàлû 

іñòåр  бойûíøà ñоò  қàóлûлàрûíûң êөøірмåлåрі  жà-

зàíû өòåó óàқûòûíäà òүзåó мåêåмåñіíің әêімøілігіíå 

жібåрілåäі.

Æàзàäàí øàрòòû мåрзіміíåí бұрûí боñàòó òóрàлû, 

жàзàíû  жåңілірåгіíå  àóûñòûрó  òóрàлû,  бàñ  боñòàí-

äûғûíàí àйûрóғà ñоòòàлғàí àäàмäàрäû ұñòàó жàғäàй-

лàрûíûң өзгåрóі òóрàлû іñòåр бойûíøà жàзàíû өòåó 

óàқûòûíäà  қàóлûíûң  êөøірмåñі  òүзåó  мåêåмåñіíің 

әêімøілігіíå жібåрілåäі. Ñоò қàóлûлàрûíûң êөøірмå-

лåрі òүзåó мåêåмåñіíің әêімøілігіíå олàр зàңäû êүøіíå 

åíгåí êүííåí бàñòà үø êүíäіê мåрзімäå жібåрілåäі.

Ñоòòàлғàííûң  мүлêіí  òәрêілåó  жәíå  àйûïïұлäû 

мåмлåêåò òàбûñûíà өíäірó òóрàлû үêімäåр бойûíøà 

àòқàрó  құжàòû,  ñоò  àêòіñіíің  êөøірмåñі,  íå  ñоòòûң 

мөрімåí êóәлàíäûрûлғàí оäàí үзіíäі  êөøірмå жәíå 

мүліê  òізімäåмåñіíің  êөøірмåñі  орûíäàó  үøіí  òәр-

êілåóгå жàòàòûí мүліêòің орíàлàñқàí жåріíäåгі àòқà-

рóøûлûқ іñ жүргізó оргàíûíà жібåрілåäі. іñòå мүліêòің 

òізімäåмåñі  болмàғàí  êåзäå  àòқàрó  құжàòû  мүліê 

òізімäåмåñі жàñàлмàғàíû òóрàлû àíûқòàмàлàрäû қоñà 

òірêåй оòûрûï, ñоòòàлғàííûң ñоңғû òұрғàí жåріíå жі-

бåрілåäі. Åгåр іñòå мүліêòің жоқòûғû òóрàлû àêò болñà, 

оíäà àòқàрó құжàòûíà ñóäьÿ êóәлàíäûрғàí àíûқòàмà 

қоñà бåрілåäі.

Қûлмûñïåí  êåлòірілгåí  àзàмàòòûқ  òàлàï  àрûз 

қûлмûñòûқ  іñòі  øåøêåí  àóäàíäûқ  ñоò  қàрàóñûз 

қàлäûрғàí ñоң íåмåñå ҚÏÊ-íің 37-øі жәíå 38-бàï-

òàрûíäà  êөзäåлгåí  íåгізäåр  бойûíøà  қûлмûñòûқ 

іñòің қûñқàрòûлóûíà бàйлàíûñòû àзàмàòòûқ ñоò іñіí 

жүргізó  òәрòібімåí  қàрàлàòûí  жàғäàйлàрäà  àòқàрó 

құжàòûíà  àäàм  қûлмûñòûқ  жàóàïêåрøіліêêå  òàр-

òûлғàí  íåмåñå  ñоòòàлғàí  Қàзàқñòàí  рåñïóблиêàñû 

Қûлмûñòûқ  êоäåêñіíің  бàбû êөрñåòілгåí  бåлгі  қой-

ûлàäû. Æåêå àйûïòàó іñòåрі бойûíøà зàңäû êүøіíå 

åíгåí ñоòòûң àйûïòàó үêімі Қàзàқñòàí рåñïóблиêàñû 

Áàñ  ïроêóрàòóрàñûíûң  Құқûқòûқ  ñòàòиñòиêà  жәíå 

àрíàйû åñåïêå àлó êомиòåòіíå элåêòроíäûқ òүрäå 10 

êүí ñàйûí жібåрілåäі.

Ñоòòàлғàíғà  íåгізгі  жàзà  рåòіíäå  òàғàйûíäàлғàí 

бåлгілі  бір  лàóàзûммåí  àйíàлûñó  íåмåñå  бåлгілі 

қûзмåòïåí àйíàлûñó құқûғûíàí àйûрó òүріíäå, ñоí-

äàй-àқ,  íåгізгі  жàзàғà  қоñûмøà  рåòіíäå  àйûïïұл, 

òүзåó жұмûñòàрû, бàñ боñòàíäûғûí øåêòåó íåмåñå 

қоғàмäûқ  жұмûñòàрғà  òàрòó  òүріíäå  жàзàлàó  øà-

рàñû қолäàíûлғàí êåзäå, ñоíäàй-àқ, øàрòòû òүрäå 

ñоòòàғàí êåзäå үêімíің êөøірмåñі үêім зàңäû êүøіíå 

åíгåí êүííåí бàñòàï үø òәóліê іøіíäå ñоòòàлғàííûң 

òұрғûлûқòû жåріíäåгі қûлмûñòûқ àòқàрó иíñïåêциÿ-

ñûíà жібåрілóгå òиіñ.

Ì.ДИËЬДÅБАÅВА,

Øûғûñ Қàçàқñòàí îбëûñû №2 êәìåëåòêå 

òîëìàғàíäàð іñі жөíіíäåãі ìàìàíäàíäûðûëғàí 

àуäàíàðàëûқ ñîòûíûң бàñ ìàìàíû

Дерек пен дәйек

ÑÎÒ ÀÊÒіËÅрін ÎрынÄÀу ÑÎÒ 

ХÀÒØыËÀрынÀ ÆҮÊÒÅËГÅн

16

№116/1 (2894/1) 

20 қазан 2016

zangazet@mail.ru

алаң  жұрт

ол  –  барлық  мәселелерді  оңай  шешуші.  ТіршілікТің 

күреТамыры. сондықТан, арақаТынасТы жақсарТқысы, 

елдің байланысын нығайТқысы келген елдер жолдың 

сапасына көңіл бөледі. алайда, Тәуелсіздік алғалы 

бері жол құрылысын жөндеуге ынТа ТаныТып ықылас 

қойғанымызбен, дүниежүзілік экономикалық форум-

ның сарапшылары қазақсТанды әлемдегі жолдары ең 

нашар елдердің қаТарына жаТқызып оТыр. сТаТисТикаға 

сенсек, қазақсТан жол сапасы жөнінде 138 елдің ішін-

де зимбабве сияқТы елден (101-орын) де арТТа қалып, 

108-орынды алып оТыр. ал, әуе көлігі саласында қа-

зақсТан 90-орында болса, Теміржол сапасы жөнінен 

26-орында екен. 

ж

КөліК жүргізушілерінің 

талабын есКеретін Кез 

жетті

жалпы,  жолдарымызға  қатысты 

сынның айтылып жүргені бірінші рет 

емес. Осыған дейін де әлемнің 144 

еліне  жүргізілген  сараптама  нәти-

жесінде  еліміздің  жолдары  сапасы 

жағынан  117-орынды  иеленген  бо-

латын. Әлем елдерінің тас жолдарын 

салыстырып, баға берген Дүниежү-

зілік экономикалық форум  маманда-

ры ең сапалы жолға 7 балдық көрсет-

кіш берген. нәтижесінде біздің елдегі 

шұрық-тесік жолдарға берген бағасы 

2,7 балға әрең жеткен. 

Кең-байтақ  жеріміз  бен  бір-бірі-

нен шалғайда жатқан 14 облысымыз-

дың арасын жақындататын тақтайдай 

тегіс жол ғана екені сөзсіз. Әйтсе де 

қала, облыс, аудандарымыздағы ішкі 

көшелердің жолы тұрмақ, ірі қалала-

рымыздың арасын жалғайтын үлкен 

жолдарымызға  да  айтылар  сын  аз 

емес.

ал,  ең  үздік  жолдар  әлем  бой-

ынша  біріккен  араб  Әмірліктерінде 

екен, екінші орынды сингапур алса, 

үшінші орынды гонконг алыпты. үздік 

ондыққа нидерланд, жапония, Фран-

ция,  швейцария,  австрия,  Португа-

лия және Дания елдері кірген. ресей 

бұл  рейтинг  бойынша  128-орынды 

алып отыр. жол – әр елдің әлеумет-

тік  жағдайын  көрсететін  ең  бірінші 

стратегиялық нысан. соңғы 11 жылда 

бізде  автомобиль  жолдары  сала-

сын  дамытуға  1  263,1  млрд  теңге 

жұмсалыпты.  Әйтсе  де  өткен  жылы 

елбасының  өзі  «Әлемдік  рейтингте 

жол  сапасы  жөнінен  Қазақстан  140 

елдің  ішінде  117-орында  тұрғанын» 

атап  өтті.  жолдарымыздың  сапасы 

осы салаға бөлінген миллиардтардың 

шырайын  шығармай  тұр.  сапасыз 

жолдың  салдарынан  елімізде  тірке-

летін көлік апаттары да азаймай тұр.

Жолдың сапасыздығы 

апаттарды көбейтіп 

тұр

Мамандардың  пікіріне  сенсек, 

сапасыз  жолдар  көп  жағдайда  жол 

апаттарына  себепші  болып  жатады 

екен.  жолдың  шұңқырынан  қашып 

бетпе-бет  соғысатын  жүргізушілер 

жетерлік.  ресми  орындардың  мә-

ліметіне сәйкес, алматы қаласы жол 

апаты жиі орын алатын қала атанып 

отыр.  бұл  туралы  бас  прокурату-

раның  Құқықтық  статистика  және 

арнайы  есеп  комитетінің  баспасөз 

қызметі мәлімдеді. еліміздегі басты 

қала саналатын алматы қаласы жол-

дарының жергілікті тұрғындар өміріне 

қауіптілігі мамандарды да алаңдатып 

отыр. 2015 жылдың тек қаңтар айын-

да  ғана  Қазақстанда  жол  апатынан 

148  адам  ажал  құшқан.  статистика 

көрсеткендей,  жыл  сайын  айыппұл-

дарды барынша арттырып, жол-көлік 

оқиғаларының  барынша  алдын  алу 

мақсатында  жұмыстар  атқарылып 

жатқанымен,  ауыз  толтырып  айтар-

лықтай нәтиже байқалмайды. 

Көліктің саны да, 

салығы да өсті

жалпы,  елімізде  көлік  құралда-

ры жыл өткен сайын көбейіп келеді. 

2015 жылдың 11 айы ішінде респуб-

ликада  тіркелген  жеңіл  автокөлік-

тердің  саны  2014  жылдың  осы  ке-

зеңімен  салыстырғанда  15  пайызға 

көбейгенін статистика көрсетіп отыр. 

Қазіргі  таңда  елімізде  қолда  бар 

жеңіл  автокөліктер  саны  4  млн  бір-

лікке жуықтаған. Мамандар жол-көлік 

оқиғасының туындауы тек көлік жүр-

гізушісіне,  машинаның  техникалық 

жағдайына  ғана  емес,  жолдардың 

да сапасына байланысты дейді. Осы 

орайда,  еріксіз  жолдарымыз  заман 

талабына  қаншалықты  лайық  деген 

сауал туындайды. 

биылғы  жылы  Қазақстанда  кем 

дегенде 600 км автожол қайта жөн-

делмекші  екен.  ал,  шын  мәнінде 

жөндеуді  қажет  ететін  жолдардың 

саны бұдан әлдеқайда артық. соңғы 

бір жыл ішінде еліміздегі көліктердің 

салығын да, салынатын айыппұлдар-

дың  көлемін  де  барынша  көбейтіп 

тастадық.  Олардан  түсетін  салық 

көлемі мен айыппұлдардың бюджет 

қоржынын  қаншалықты  қомпайтып 

жатқаны да жиі айтылып жүр. алайда, 

еліміздегі жүргізушілерге сол деңгей-

де, сұранысына сай жол жасап бере 

алып  отырмыз  ба?  нашар  жолдар-

дан көлігіне зиян келіп, автобөлшегі 

сынып жатқан көлік жүргізушісі үшін 

тиісті  орындардан  өтемақы  талап 

ету заң жүзінде мүмкін болғанымен, 

оның машақаты көп. сондықтан, кө-

лік  жүргізушілері  сапасыз  жол  сал-

дарынан  келген  шығынын  есептеп 

соттаса да бермейді. 

айта кетер жайт, еліміздегі көлік 

жүргізушілері жолдардың сапасының 

нашарлығын, көпжолақты жолдардың 

аздығын,  қарама-қарсы  жолдар дың 

көбінесе ортасынан бөліне бермей-

тінін,  кейінгі  салынған  көпірлердің 

көлік  қозғалысына  кедергі  келті ре-

тінін айтып, жолдардың талап қа сай 

еместігіне қатысты наразылықтарын 

жиі  білдіріп  жатады.  ендеше,  көлік 

жүргізушілерінің  де  талабын  еске-

ретін  кез  жеткендей.  өйткені,  жыл 

өткен  сайын  көліктердің  cаны  да, 

салығы да өсе түсуде. жол жүру ере-

жесіне  қатысты  айыппұлдардың  да 

көлемі жыл сайын ұлғайтылып жатыр. 

тіпті,  көшелерде  бейнеқұрылғылар 

көбейгелі  бері  жергілікті  бюджетке 

айыппұлдан түсетін қаржы көлемі де 

бұрынғыдан  бірнеше  есе  көбейгені 

айтылуда. Көлік және коммуникация 

министрлігінің сайтындағы мәліметке 

сүйенсек, өткен жылы елімізде 4 млн 

66  мың  көлік  құралы,  оның  ішінде 

3  млн  553  мың  жеңіл  көлік  тіркел-

ген  екен.  Демек,  осынша  көлік  иесі 

еліміздің  бюджетіне  жыл  сайын  са-

лық, тәртіп бұзғандары үшін айыппұл 

төлеуде. 

базбір  мамандар  «Қазақстанның 

жер  көлемі  үлкен.  жолдарымыз  да 

ұзын. сол себепті жолдардың бәрін 

түгелдей жөндеуден өткізіп, жоғарғы 

сапаға  жеткізу  мүмкін  емес»  дейді. 

алайда, деректерге сүйенсек, еліміз-

дегі  жолдардың  жалпы  ұзындығы 

– 128 000 шақырым шамасында. ал, 

жер  көлемі  біздің  елден  әлдеқай-

да  кіші  жапонияда  тас  жолдардың 

ұзындығы – 1 210 251 км, Францияда 

– 951 000 км, Испанияда – 681 298 

км, германияда – 644 480 км. Яғни, 

жолдардың ұзындығы бойынша бір-

шама арттамыз. Демек, сапалы жол 

сала алмауымыздың себебін жолдың 

ұзындығынан іздеу қисынсыз. 

Автотұрақ мәселесі 

назардан тыс қалған

Мәселен,  жол  жүру  ережесіне 

қатысты  заңға  енгізілген  соңғы  өз-

гертулерге  сай,  ең  көп  кездесетін 

жылдамдықты  10-нан  20  шақырым-

ға  дейін  асыру,  рұқсат  етілмеген 

жерге тоқтау, белгіленбеген жерден 

бұрылу,  қиылыста  кептеліс  жасау 

сияқты  тәртіп  бұзушылықтар  бой-

ынша  айыппұл  көлемі  бұрынғыдан 

екі  есеге  артқан.  бұрын  мұндай 

тәртіп бұзушылық 5 аеК, яғни, 9260 

теңге  болса,  енді  10  аеК-ке  дейін 

(21 210 теңге) өскен. екінші қатарға 

көлік қою шыларға қатысты айыппұл 

мөлшері  бұрын  7  аеК  болса,  қазір 

20  аеК-ке  дейін  артқан.  Мегаполис 

саналғанымен,  алматыдай  үлкен 

қаланың  өзінде  көлік  тұрақтары 

жеткіліксіз.  Халық  еріксіз  көліктерін 

рұқсат  етілмеген  жерге,  екінші  қа-

тарларға  қоюға  мәжбүр.  Мәселен, 

алматыда халықтың 80 пайызын нан 

өнімімен  қамтамасыз  етіп  отырған, 

мыңнан астам жұмысшысы бар «ақ-

сай»  нан  зауытының  арнайы  көлік 

тұрағы  жоқ.  аталмыш  мекеменің 

жұмысшылары көліктерін зауыт орна-

ласқан Момышұлы көшесінің бойына 

қойып кетуге мәжбүр. Осыдан кейін 

өзі  тар  көшеде  күнұзақ  көлік  тығы-

ны пайда болады. Мұндай жағдайда 

екінші  қатарға  көлік  қоюшыларға 

қатысты тәртіпті қатайтқан да дұрыс 

делік.  бірақ,  көлік  жүргізушілерінің 

де  жағдайын  ескеру  керек  шығар. 

арнайы  көлік  тұрағы  болмаса,  ме-

кеменің алдындағы көшеге қойғаны 

үшін айыппұл салынатын болса, сон-

да жүргізушілер көлігін қайда қоюы 

керек? бұл арнайы көлік тұрағы жоқ 

«ақсай»  нан  зауытына  ғана  емес, 

еліміздегі көптеген мекемелерге қа-

тысты мәселе. Осы орайда, арнайы 

көлік тұрақтарымен қамтамасыз ет-

пей  жатып,  рұқсат  етілмеген  жерге 

қойылған көлікке айыппұлды екі есе-

леу қаншалықты дұрыс? 

айта  кетер  жайт,  көлік  тас  жол-

да  кенеттен  шұңқырдың  кесірінен 

бүлінген жағдайда доңғалағы немесе 

оның  астыңғы  жағы  бүлінсе  мате-

риалдық зиян келгені үшін өтемақы 

талап  етілуі  керек.  Қазақстандық 

стандартқа  байланысты  шұңқыр-

дың,  кедірдің,  арықтың  және  т.б. 

мөлшерлері ені бойынша 60 см-ден, 

ұзындығы 15 см-ден және тереңдігі 

5 см-ден аспауы тиіс. барлығы осы 

мөлшерге сай келсе – жолға жауап-

тылардың кінәларын дәлелдеуге бо-

лады екен. алайда, елімізде шұрық-

тесік жолдардан көлік құралына зиян 

келген жағдайда көлік жүргізушілері 

кінәлілерді іздеуге де талпынбайты-

нын білдік. «өйткені, шұрық-тесік жол 

түгіл,  ашық  қалған  кәріз  құдығына 

түсіп  кеткен  жағдайдың  өзінде  оны 

дәлелдеп  шығу  көп  уақыт  алады. 

сондықтан, сапасыз жолға «сот жоқ», 

– дейді біз сөзге тартқан көлік жүр-

гізушілері. рас та шығар...

жүктеу/скачать 10,23 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: