Қазақстан республикасы 45minut kz – 45minut org Ұстаздарға арналған басылым редакциясы

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ
45minut.kz – 45minut.org 
Ұстаздарға арналған басылым редакциясы
«БІЛІМ БОЛАШАҚҚА 
ЖЕТКІЗЕТІН НҰРЛЫ ЖОЛ» 
Х  ЖИНАҚ
Шығармашылық еңбектердің 
іс-тәжірибелік жинағы
Редактор: Нағиев Ізгілік 
Байдрахманұлы
Алматы, 2015

УДК 37.1 (072)
ББК 74.204
Б    94
     
БІЛІМ БОЛАШАҚҚА ЖЕТКІЗЕТІН НҰРЛЫ ЖОЛ:IХ-жинақ. Ұстаз  
               шығармашылығы 45minut.org топтамасы. Шығармашылық  
               еңбектердің іс-тәжірибелік жинағы /Редактор І.Б. Нағиев – Алматы,
                2015. – 198 б.
Б   94 
ISBN   978-601-7579-15-9
«Нұрлы жол»  - «Мәңгілік елге» бастау алған сара жол, болашақтың басты бағдары,
жаңа   істер   бастамасы.   Бұл   тіркестің   өзінде   терең   ассоциациялық   мән   бар.   Бұл   —
дағдарыс кезеңінен шығу жолы, инфрақұрылымдардың дамуы, жаңа жолдардың салынуы,
экономикалық серпілістің жалғасы, әлеуметтік әл-қуаттың артуы. 
Жер   бетінде   қанша   ел   болса,   әр   елдің   мәдениеті,   салт   -   дәстүрі   мен   білім   беру
жүйесі   болады.   Біздің   мемлекетіміздің   де   білім   беру   саласына   көптеген   өзгерістер
енгізілуде.   Жаңа   заман   –   қай   кәсіпте   болмасын   жаңашылдықты   талап   етеді.   Басты
мақсат – жас ұрпақтың сапалы білімді игеруі. Оқушыларды таңдандыру, қызықтыру үшін
әрбір сабақ жаңалық болуы керек. Сондықтан, мұғалім үнемі ізденісте, жаңашыл және
әрқашан білімін жетілдіріп, жаңа әдіс – тәсілдерді меңгеруге тиіс.
Білім   саласы   мен   кәсіпорын   мамандары   арасындағы   байланыс   ғылым,   білім   және
өндіріс   ықпалдастығының   арта   түсуіне   қызмет   етеді.   Ал   басты   басымдылық   ретінде
адам   капиталы,   тәжірибелік   білім   мен   біліктілікке   инвестиция   салынатын   болады.
Өйткені, заманауи маманға оның білімі, кәсібилігі, оқып-білуге деген қабілеттілігі құнды
қасиетке баланады.
УДК 37.1 (072)
ББК 74.204
ISBN  978-601-7579-15-9
© Нагиев И.Б., 2015
2

ВКЛАД КАЗАХСТАНЦЕВ В ВЕЛИКУЮ ПОБЕДУ
Мухтасырова Зинагуль Зулкаровна
Учитель истории СШ № 16 с.Междуреченское, Илийского района
« И не зря слышна издалека, Песня про казахского бойца,
Что прикрыл однажды камни. Грудью от фашистского свинца»  А.Дуйсенбиев.
Главной особенностью 2015 года является, пожалуй, юбилейная дата – 70-летие Великой Победы. Победа в Великой
Отечественной войне 1941-1945 гг., является,   бесспорно, фактом общей истории народов , воевавших в составе единого
государства СССР. Вторая мировая война была самой кровопролитной из всех войн, когда- либо пережитых человечеством.
Это была война двух разных экономических, политических систем, идеологии, культуры. Заплатив страшную цену – более
27 миллионов жизней – советские люди отстояли в ней свою свободу и независимость.
Великая Отечественная война явилась величайшим испытанием для всего Советского Союза. Навязанная фашистской
Германией трагедия еще больше сплотила советский народ. Пример тому – вклад казахстанцев в Великую Победу. Это
формирование воинских соединений, помощь эвакуированным, сбор средств, одежды для фронтовиков – это далеко не все,
что было сделано казахстанцами в годы Великой Отечественной войны.
Сухие цифры статистики говорят об 1  млн. 200 тыс. казахстанцах, призванных на фронт. Если взять во внимание данные
переписи 1939 года, то получается, что на фронт ушел каждый пятый казахстанец. В течение первых месяцев войны на
территории   Казахстана   было  сформировано   более   двадцати   стрелковых   и   кавалерийских   дивизий   и  бригад,   несколько
артиллерийских и авиационных полков, десятки батальонов разных родов войск. Формировавшиеся воинские соединения и
части   по   своему   составу   были   многонациональными.   За   боевые   заслуги   сотни   тысяч   казахстанцев   были   награждены
орденами и медалями, около 500 (по некоторым уточненным данным – 497) человек стали Героями Советского Союза.,
среди которых -   2 женщины – Алия Молдагулова и Маншук Маметова. Четыре  казахстанца стали дважды Героями –
Т.Бегельдинов, С.Луганский, И.Павлов и Л.Беда. 
Казахстанцы   участвовали   во   всех   крупных   сражениях   Великой   Отечественной   войны:   битва   под   Москвой,   оборона
Ленинграда, Сталинградская битва, Курская битва…
Казахстанцы   героически   сражались   и   в   партизанских   отрядах   Белоруссии   и   Украины,   в   рядах   Сопротивления   во
Франции,   Италии.,   воевали   рука   об   руку   с   патриотами   Югославии,   Польши,   Чехословакии.   В   историю   украинского
партизанского движения вписаны имена   Касыма Кайсенова, командира отряда, форсировавшего 20 сентября 1943 года
Днепр,   занявшего   плацдарм   на   правом   берегу   и   удерживавшего   его   до   прихода   частей     Красной   Армии.,   известного
казахского поэта-воина Ж.Саина, самоотверженно сражавшихся среди киевских партизан Р.Ибрагимова, Д.Байдаулетова,
М.Кульсеитова, воевавших в отряде имени Чапаева А.Жумагалиева, Х.Казыбаева, С.Мусаханова, а также многих – многих
других,   награжденных   орденами  и  медалями   казахстанцев.   Подвиг   К.Кайсенова   чтут   не   только  в   Казахстане,   но  и  на
постсоветском   пространстве.   Потверждение   тому   –   четырехсерийный   художественный   фильм   «Касым»,   снятый
совместными усилиями Казахстана, России и Украины.
Параллельно с героическими подвигами наших земляков на фронте самоотверженно трудились на благо общей победы
труженики   тыла   .Казахстан   должен   был   в   соответствии   с   решениями   правительства   уже   с   первых   дней   войны
переориентировать свою экономику на обеспечение нужд фронта: освоить и расширить производство оборонной продукции
и стратегического сырья, широко развернуть промышленное строительство, принять массу перемещаемых из прифронтовой
полосы предприятий и   ускорить ввод их   в действие на новых местах. В Казахстан было перебазировано 220 заводов и
фабрик.
В авангарде перевода основных отраслей экономики Казахстана на решение военно-хозяйственных задач находились
шахтеры Караганды, металлурги Балхаша, медеплавильщики Джезказгана, свинцовые производства Чимкента, нефтяники
Эмбы, железнодорожники Туркестано-Сибирской и  Карагандинской железных дорог.
Как отметил Президент Н.Назарбаев в своем выступлении 7 мая 2010г. в Астане:
«В тылу, каким тогда стал Казахстан, все от мала до велика – колхозники, рабочие, служащие, резервисты, женщины,
старики   и   дети   –   участвовали   в   мощном   движении   к   нашей   общей   Победе.   Девять   из   десяти   пуль   были   отлиты   из
казахстанского свинца».
Фронт   требовал   не   только   первоклассной,   боевой   техники,   боеприпасов   и   продовольствия,   но   и   обмундирования,
снаряжения. В короткие сроки в Казахстане был налажен выпуск шинелей, гимнастерок, валенок, обуви, телогреек.
Труженики тыла делали все возможное, чтобы дать стране и фронту все больше сельхозпродукции – зерна, хлопка, табака,
мяса, молока, шерсти, коней и другого сырья для промышленности. Высоких показателей по производству проса в годы
войны добился Ш.Берсиев, по рису – И.Жакаев, Ким Ман Сан. Найболее  выдающиеся успехи казахстанских колхозников
отмечало Советское информбюро в своих сообщениях:»В суровое время Советская страна и Красная Армия не испытывала
серьезной нехватки в продовольствии, отмечала газета «Правда», - в этом большая заслуга сибирских и казахстанских
колхозников и советских организаций».
Казахстан также стал родным домом для эвакуированных. В первые месяцы войны в Казахстан было эвакуировано свыше 2
млн.40 тыс. человек., из них свыше 136 тыс. дети. К концу 1942 года Казахстан принял еще более 530 тыс. человек. С
Поволжья и Кавказа  прибыло 500 тыс. переселенцев. Таким образом, в годы войны в Казахстане нашли приют миллионы
людей. Все они были приняты с большой теплотой. Никогда не забудут на Украине и в Белоруссии., в русских городах и
селах сердечное гостеприимство, с которым в тяжелую военную пору встретил казахский народ эвакуированных, разделив с
ними свой кров и хлеб, дав место у очага. С чувством глубокой благодарности к казахскому народу описывает те годы
летчик-космонавт СССР, дважды Герой Советского Союза, генерал-лейтенант В.А.Шаталов: - «…по существу, вся моя
жизнь неразрывно связана с казахстанской землей… Казахстанцы в трудные годы войны, когда я и моя мать с последним
эшелоном вырвались из окруженного фашистами Ленинграда, заботились обо мне, как о своем сыне. На казахстанской
земле я стал летчиком. Отсюда стартовая мой космический корабль, и приземлился я тоже на этой земле. Как же мне не
любить вас, как же мне не гордиться вами, дорогие мои казахстанцы».
3

В годы войны в Казахстане жили и работали выдающиеся деятели культуры и искусства., такие как писатели и поэты
А.Толстой,   Ф.Панферов,   К.Паустовский,   М.Зощенко,   С.Маршак,   С.Михалков;   композиторы,   артисты,   художники,
музыканты: М.Завадский, К.Мордвинов, Г.Уланова, В.Марецкая и др.
Велик вклад казахстанцев по развитию движения по добровольному оказанию помощи фронту в виде создания фонда
обороны страны. Всего за годы войны от казахстанцев в фонд поступило деньгами и ценностями более одного миллиарда
рублей.
По инициативе молодежи были собраны средства на создание танковой колонны «Комсомолец Казахстана», на постройку
самолета для знаменитого земляка С.Луганского. Всего за годы войны на создание боевой техники казахстанцы внесли 723
млн.рублей.
Таким образом, обрушившаяся на страну агрессия объединила людей. В этом проявились и общность исторических судеб, и
преданность земле предков, осознание угрозы потери национальной государственности.
На  саммите,  посвященном  празднованию  70  летия  Победы  в  Великой Отечественной  войне,  Н.А.Назарбаев  сказал:»…
Казахстан внес весомый вклад в Великую Победу. Фактически, 20% населения страны того периода, полтора миллиона
человек, ушло на поля сражения, из которых вернулось только половина. Более 500 человек были удостоены звания Героев
Советского   Союза.   Как   и   другие   страны,   Казахстан   стал   надежным   тылом   для   Вооруженных   Сил.   Эта   Победа
знаменательна для всех: и для ветеранов, и для молодежи».
******
Алматы облысы, Іле ауданы, Междуреченск ауылы
"Ю.А. Гагарин атындағы №16 орта мектебі мектепке дейінгі шағын орталығымен"
Математика пәнінің мұғалімі Арғымбаева Г.Р. 
Алгебра
7- сынып
Сабақтың тақырыбы:
Бірмүше және оның стандарт түрі. Бірмүшелерді көбейту және 
дәрежеге шығару тақырыптарына есептер шығарту.
Сілтеме:
Жоспар (күнтізбелік жоспар)
Жалпы мақсаты:
Оқушыларға бірмүше, бірмүшенің стандарт түрі, бірмүшелерді 
көбейту және бірмүшелерді дәрежеге шығару амалдарын практикада 
дұрыс қолдана білуге үйрету.
Ізденімпаздық дағдыларын, ақпаратты іздеу, байқағыштық,салыстыру,
қорытынды шығара алу қабілеттерін дамыту. Оқушының білімге деген
қызығушылығын тудыру, қабілетін анықтау, жүйелі білім алудың 
қажеттілігін ұғындыру.Өз мүмкіндігіне сенетін жеке тұлға ретінде 
қалыптасуына бағыт беру.
Оқыту нәтижесі:
Тақырыпқа байланысты есептерді  шығара білетін , терең ойлы, өзіне 
деген сенімі мол тұлға қалыптасады.
Түйінді идеялар:
Оқушылардың  қызығушылығын ояту, өз ойын қорытындылай білуге  
қалыптастыру.
Сабақ барысы:
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушылардың іс-әрекеттері
І.Ұйымдастыру
Оқушылармен сәлемдесу, сыныптың  
тазалығына көңіл бөлу, оқушылардың зейінін 
сабаққа аудару,  бірігіп шешетін жағдай 
тудырып, оны бірлесе шешуді ұйымдастыру 
мақсатында оқушыларды  2топқа бөлу.
Сәлемдеседі, кезекші сыныптағы оқушылар туралы  мәлімет береді. 
Оқу құралдарын дайындап, зейіндерін  сабаққа аударады.
ІІ.Үй тапсырмасын тексеру
Мұғалім оқушыларға бір-бірінің үй 
тапсырмасын тексеріп шығуын тапсырады.
Топтағы оқушылар бір-бірінің үй тапсырмасын тексеріп шығады.
ІІІ.  Негізгі тақырыпты ашу жұмыс жүйесі.
Бүгінгі сабағымыздың тақырыбын және сабаққа қажетті 
ұғымдарды анаграмма шешу арқылы табайық.
Анаграмма шешу:
1.ШЕБІМРҮ;2.РЕЖӘДЕ; 3.ЦИФОНКЭФТЕИ; 
4.САТНАДРТ  РҮТІ; 5.ӨКЕБЙТУ
4.Стандарт түрі
1.Ой қозғау.
-  Қандай өрнекті бірмүше деп атайды?
-  Бірмүшенің стандарт түрі қалай жазылады?
-  Стандарт түрдегі бірмүшенің коэффициенті деп нені 
айтады?
-  Бірмүшенің дәрежесі қалай анықталады?
-  Бірмүшелер қалай көбейтіледі?
-  Бірмүшелерді дәрежеге қалай шығарады?
2. Қызығушылықты ояту
Оқушылар топпен ақылдаса отырып жауап береді.
Оқушылар топпен ақылдаса отырып жауап береді.
4

Интерактивті тақтамен жұмыс
1.Тақтаға жазылған өрнектерді пайдаланып кестені 
толтырыңдар
3. «Құпияны ашу» жұптық жұмыс
4.  «Қатесін тап» жеке жұмыс.
ІҮ. Әр топқа оқулық бойынша тапсырмалар беріледі.
І топ: №
ІІ топ: №
Ү. Тақырыпты практикалық бекіту. Тест жұмысы
ҮІ. Рефлексия
Оқушылардың сабақтың соңындағы көңіл-күйін қадағалау.
ҮІІ. Үйге тапсырма: №
ҮІІІ. Бағалау
Оқушылар бірін-бірі бағалайды
- 5x
2
7yx; 16xy(-0,25)y
3
; 1,2abc ∙5a; 6c
2
(-0,8)ac;

* m∙ 2х=4mх

х
5
у ∙ ху
3
 * = х
6
у
4
z

(-0,3 *) ∙ (-5 *) = 1,5 mn

1,2хуz ∙ 5* = 6х
2
уz
Жауаптары:1. 2m∙ 2х=4mх
2.х
5
у ∙ ху
3
z= х
6
у
4
z
3.(-0,3 m) ∙ (-5 n) = 1,5 mn
4.1,2хуz ∙ 5х = 6х
2
уz
Әрбір теңдіктің тұсына дұрыс, бұрысын   +;  -белгісін 
қоюларыңыз керек.
1.(5а
3
 ) 
2
 =25 а
6
2. (3а 
2
х) 
3
 =27а 
4
 х
3
3. (13x 
2
) 
3
 =39x
6
4.(-3х
2
)
2
 = -9х
4
5.(-2а
4
в
2
)
3
= -8а
12
в
6
6.(0,5а
2
х)
2
 = 0,25а
4
х
2
Әр топтан  бір-бір оқушыдан тақтада  есеп шығару 
жолдарын көрсетеді.
1)Өрнекті ықшамдаңдар: (0,2m
2
n)
3
∙1000m
4
n
7
А) 8m
10
n
10
В) 200m
10
n
10
C)0,008m
9
n
10
Д) 8m
12
n
12
2)Бірмүшені стандарт түрге келтіріңдер: -7c
8
∙(-0,4c
3
)
2
А) 2,8с
13
  В) -2,8с
13
C)1,12с
14
Д) -1,12с
14
3)Бірмүшенің мәнін табыңдар: 5х
3
 , х=2
А) 30  В) 40C)20   Д)50
4) Бірмүшенің квадраты түрінде өрнектеңдер: 144a
4
y
2
А) (12а
2
у
2
)
2
  В) (-12а
2
у
2
)
2
C) (12ау
2
)
2
Д) (12а
2
у)
2
5) Өрнекті стандарт түрдегі бірмүшеге келтіріңдер:0,2a
2
b
3
∙ 
(-5a
3
b)
2
А) 5а
8
в
5
В) -5а
8
в
5
C) -5а
5
в
8
Д) 5а
5
в
5
Жауаптары: 1.А
2.Д
3.В
4.Д
5.А
Сабақ ұнады ма? Неліктен?
Сабақтан өзіңе қандай жаңалық алдың?
Бағалау парағы
Оқушының аты-жөні:
№
Сабақ кезеңдері
Бағасы
1
Үй тапсырмасы
2
Ой қозғау
3
Қызығушылықты ояту (интерактивті тақтадағы тапсырманы орындау)
4
«Құпияны ашу» жұптық жұмыс
5
«Қатесін тап» жеке жұмыс
6
Оқулықпен жұмыс
7
Тест жұмысы
8
Қорытынды баға
5

АҒАШТАРДЫ КӨРКЕМДЕП ӨҢДЕУ, БАЛАЛАР ОРЫНДЫҒЫН ЖАСАУ
Қарағанды облысы, Жаңаарқа  ауданы «№132  жалпы  орта  білім  беретін  мектебі»  КММ
технология пәнінің мұғалімі Бекежанов  Уалихан  Тулепбекович
Сабақтың тақырыбы: Ағаштарды көркемдеп өңдеу, балалар орындығын жасау.
Сабақтың білімділік мақсаты: ағаш қалдықтарын тиімді пайдалануға, құрал-жабдықтармен дұрыс жұмыс істеуге және
сыйлыққа арналған бұйымдарды дайындауға үйрету.
Дамытушылық мақсаты: шығармашылық жобалар жасауға үйрету, күрделі бұйымдарды дайындату арқылы ой -
өрісін дамыту. Өз беттерінше ізденуге қалыптастыру.
Тәрбиелік мақсаты: оқушылраға эстетикалық ақыл – ой және еңбек тәрбиесін беру.
Сабақтың көрнекілігі: қолдан дайындалған нұсқау карта, орындықтың дайын үлгісі, құрал – жабдықтар, құм қағаз, лак.
Пәнаралық байланыс: сызу, бейнелеу өнері.   Сабақтың түрі: ашық сабақ.
Ұйымдастыру кезеңі.
Оқушылардың   сабаққа   дайындығын   тексеріп,   шеберхана   тазалығына   назар   аударамын.   Кезекші   құрал-саймандарды
таратып берген соң, құралдардың жұмысқа жарамдылығын тексеріп шығамын.
Жаңа сабақты түсіндіру. 
Күнделікті   тұрмыста   ағаш   бұйымдарын   көптеп   кездестіресіндер.   Көптеген   үйде   кездесетін   сандық,   кебеже,   келі,   күбі
сияқты бұйымдардың барлығы жиде, қарағаш, тораңғыл, көк тал, т.б. ағаштардан жасалған. Міне, осы ағаш қалдықтарының
өзінен-ақ сәнді сыйлық заттар жасауға болады. 
Бүгінгі   жасайтын   бұйымымыз   балалар   орындығы.   Бұл   орындық   балалардың   қызығушылығын   арттырады,   өзім   де
құрастырсам деген ойға итермелейді. 
Сарамандық   жұмыс.  Оқушылар   жұмысты   топ   болып   орындайды.   Сызбада   көрсетілген   өлшемде   30х15   см   орындық
беттерін дайындап аламыз.
а) Аяқтары 17 х14 см, ұзындығы екі дана кесіп аламыз. Табанын үшбұрышты формада 7 см ұзындықта  кесіп аламыз.
Оларды құм қағазбен тазалап болған соң, ортасынан 6 мм етіп өткерме тесіктер тесеміз.
б) Орындықтың екі жанына 30х8 см 25х8 см ұзындықта тіреуіш рейкалар құрастырылады. 6 мм болатын өткерме тесіктер
аяқтары мен бел ағаштарын құрастырып болған соң, бетіне қойып тұрып белгіленеді. Бел ағаштарын аяқтарға бекітерде
өткерме тесіктерді тесу және құрастыру (тойтарып шегелеу) құрастыру сызбасына қарай отырып орындалады. 
Сабақты   қорытындылау.  Оқушылардың   топ   бойынша   жасаған   бұйымдарының   сапасын   тексеріп,   жұмыстарының
нәтижесін, кемшіліктерін көрсетіп шығамын.
1.
Міне оқушылар, туған жердің сұлу ағаштарының қалдықтарының өзінен-ақ қандай әсем бұйым жасауға болады.
Туған жер табиғатын аялап, күтуге үйреніңдер. Табиғат біздің ұлттық байлығымыз. Ағашты дұрыс өңдеп, небір әсем бұйым
жасауға болатынына көздерің жетті. Енді өздерің ізденіп көрулерің керек. 
Үйге тапсырма: ағашты көркемдеп өңдеу тақырыбы бойынша асханалық тақтайшаның, сыйлыққа арналған жобасын жасап
келіңдер.
Жұмысының орындалу тәртібі
Сызбасы
Қажетті құралдар
30х15 см  көрсетілгендей орындық бетін дайындап аламыз
Ара, сүргі, құм қағаз
Аяқтары   17   х14   см,   ұзындығы   екі   дана   кесіп   аламыз.
Табанын   үшбұрышты   формада   7   см   ұзындықта   кесіп
аламыз.   Оларды   құм   қағазбен   тазалап   болған   соң,
ортасынан 6 мм етіп өткерме тесіктер тесеміз.
Ара, сүргі, құм қағаз
Орындықтың   екі   жанына   30х8   см   25х8   см   ұзындықта
тіреуіш   рейкалар   құрастырылады.   6   мм   болатын   өткерме
тесіктер   аяқтары   мен   бел   ағаштарын   құрастырып   болған
соң,   бетіне   қойып   тұрып   белгіленеді.   Бел   ағаштарын
аяқтарға бекітерде өткерме тесіктерді тесу және құрастыру
(тойтарып   шегелеу)   құрастыру   сызбасына   қарай   отырып
орындалады. 
Ара,   сүргі,   құм   қағаз,   бұрағыш
(отвертка)
Қарағанды облысы, Жаңаарқа  ауданы
«№132  жалпы  орта  білім  беретін  мектебі»  КММ
химия пәнінің мұғалімі Мурзаканова  Багдат  Муслимовна
Тақырыбы: Химиялық элементтердің  тірі және өлі табиғатта таралуы. Адам организмдегі химиялық  
элементтердің биологиялық рөлі
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Д.И.Менделеев жасаған элементтердің  периодтық заңы мен периодтық жүйесі туралы білімдерді қайталау,  
химиялық элементтердің адам организмдегі билогиялық рөлімен таныстыру
Дамытушылық:  Химиялық элементтер  арасындағы байланысты көрсету, элементтердің периодтық жүйедегі орны 
бойынша сипаттама беруді  жалғастыру
Тәрбиелік: оқулықпен, қосымша материалдармен, интерактивті тақтамен жұмыс істеуді, пәнге деген қызығушылығын 
тәрбиелеу.
Сабақтын типі: аралас сабақ
Сабақтың әдістері: сұрақ-жауап, өзіндік жұмыс, интерактивті тақтамен жұмыс, денгейлік тапсырмалар
«Көру және түсіну қуанышы – табиғаттың ең тамаша сыйы» А.Энштейн
6

Сабақтың барысы:
Пиктограмма –анаграмма «Химиялық элементтер»
Торкөздерге тігінен 11 химиялық элементті дұрыс орналастырып шықса, айрықша көрсетілген жолдан атақты орыс 
химигінің аты жөнін оқуға болады.
     Химиялық құрамсөздер.
1.Алғашқы буыным  тасқын су, мал құлағындағы белгісі. Екеу бірігіп химиялық элементті құрайды.  
(Сел+ен = Селен)
 2.Антониміне «көп» сөзінің  
«Тілсіз»жауды тіркесең,
Қажетті тынайтқышқа айналып,
Көз алдында өзгерермін.                                  
 (Азот)
3.Өзім темір, өзім шалбар, 
Егер теріс оқысаң,
Болармын бірі – қазба байлықтын, 
Айтшы мен сонда кіммін.
(Мыс)
Химиялық жұмбақтар:
1.Исі, дәмі де жоқ ұсталмайды,
Ол болмаса, тіршілік өмірде жоқ.
Ол болмаса, отын да тұтанбайды,
Қалады   қарауытып көмір боп шоқ.
(Оттек)
2.Табылса бұрын там-тұмнан                                                                      Қазыр көп әрбір өлкеде                                                     
Қымбат болды алтыннан                                                                         Қандай металл ертеде
(Алюминий)
3.Элементтің орны екенін                                                                            Көрсетеді қашанда.
(Ядро)
Мақалды жалғастырындар:
Арпа бидай ас екен......                                                                                Көп сөз көмір........                                                               
Өшпейтін өмір  жоқ ......(сынбайтын темір жоқ)
 Жаңа сабақ:
Оқушылар өздігінен тақырыпқа сай баяндама жасайды.                             
   1 – оқушы. Д.И. Менделеев жасаған  химиялық элементтердің периодтық жүйесінде 109 элемент бар. Олардың барлығы 
тірі және өлі табиғатта кездеседі.  Кейбір элементтер табиғатта бос күйінде, яғни жай зат түрінде кездеседі, сондықтан 
адамдар оларды ерте кезден білген және қолданған. Химиялық элементтенрдің манызды сипаттамаларының бірі – олардың 
таралуы болып табылады.Элементтердің жер қауызында таралуының мәліметтері бойынша жер қыртысының 50% массасын
– оттек, кремний – 25%, алюминий , темір, кальций, натрий , калий, магний, сутек тағы балсқалары құрайды. Ғарышта аса 
женіл элементтер – сутек  және гелий таралған.
 2-оқушы: Д.И.Менделеев атап көрсеткендей, табиғатта ең көп таралған элементтердің атомдық массалары үлкен емес, ал 
адам организмдегі, негізінен, ең женіл элементтер (H, C, N, O) болады.      Адам ағзасына кіретін элементтерді екі топқа 
бөлінеді: макроэлементтер – оттек, сутек, азот, фосфор, күкірт, калий, магний, натрий, хлор; микроэлементтер – иод, мыс, 
мышьяк, фтор, бром, стронций, барий, радий.
   3 – оқушы: Адам ағзасында натрий 0,08%, К -0,23%, Li – 0,0001% адам және жануарлар ұлпаларында көп таралған сілтілік
микроэлементтер болады. Литий – адам ағзасында 70 мг. Жоғары сатыдағы жануарлардың бауырында, бүйрегінде, қанында,
сүтінде, өтінде көп болады. Литийдің кейбір қосылыстары депрессия ауруына оңтайлы әсер етеді. Натрий – адам салмағы 70
кг болса, 60 г натрий болады. 44% жасушадан тыс сұйық  ретінде, ал 9% жасушаның ішінде таралады. Натрий адам 
ағзасынын миында, сүйегінде, бүйрегінде, ас қорыту солінде, жұлын сұйықтарында, көз шырынында, қан түйіршектерінде 
болады. Натрий иондары адам ағзасының ішкі ортасының қалыпты болуы үшін үлкен рөл атқарады. Әр күні адам ағзасына 
1 г натрий қажет, оны ас түзы ретінде қабылдайды.       
 Сұрақ: Литий мен натрий қандай металдарға жатады?
    4- оқушы. Калий – адам ағзасының 70 кг салмағында 160 г болуы тиіс. Ол жасуша ішіндегі негізгі катиондарының 
белсендісі. Ағзаның барлық бөліктерінде кездеседі. Калий иондары  жүрек соғысын қалыптастырады, зат алмасуына  әсер 
7
Cs
3
           Hg        Ti
7
        Cl           
10
Eu   
    
1
Fe
5
6
2
4
8
9
11
Ra      
Fm
Ni             In
O

етеді,  бұлшықеттердің жиырылуына көмектеседі, жасуша ішіндегі ферменттерді белсенділендіреді. Ересек адамдар күніне 
2-3 г калий қажет етеді.      Магний – микроэлементтер қатарына енеді, ағзадағы мөлшері 20 г. Адам ағзасында тіс 
кіреукесінде, сүйек ұлпаларында, ми, бауыр, бұлшықет, бүйрек, ұйқы безінде кездеседі.  Ересек адамдарға магнийдің  
қажеттілігі 0,7 г.         
Сұрақ: Калийдің реттік нөмірі қандай?                                                                
     5-оқушы. Кальций – макроэлементтер қатары жатады. Ағзада 1,4%  болады. Тіс ұлпасында, жүрек, бауыр, бүйрек, сүйек 
ұлпаларында кездеседі. Орта есеппен ересек адамға күніне 1 г кальций қажет.Тамақ  құрамынын келген кальцийдің 50% 
ішек жолдарында,   ионды концентрациясы гормондардың түзілуіне әсер етеді. Қанның ұю механизмі иондалған кальцийдің
берілуіне байланысты.                  
     Темір – биогенді   элемент, өсімдіктер мен жануарлардың ұлпаларында кездеседі. Ересек адамдардың ағзасында 5 г 
мөлшерінде болады. Гемоглобин – темір құрайтын ақуыз. Ағзада темір жетіспеуі қан аздыққа (железнодефицитная анемия) 
душар етеді.                                                        
         Мыс –тірі ағзаға қажетті элемент.Мыс өсімдіктер мен жануарлардың ұлпаларында кездеседі. Күнделікті ағзаға 
қажеттілігі 2,5 – 5,0 мг. Мыс жетіспесе , мыс жеткіліксіз (медьдифицитная анемия) ауруы пайда болады.  
     Сұрақ: Кальций нешінше периодта орналасқан?         
          6 – оқушы: Көміртек – ағза құрамында 21,15% құрайтын макроэлемент. Ол барлық  ұлпалардың  ақуыз, май, көмірсу, 
дәрумен, гормондар құрамына кіреді.                                                     
         Кремний – кремнийдің алмасуы бұзылса – гипертония, ревматизм ауруларына душар етеді. Медициналық практикада 
кремний пломбалау, пластикалық протездер дайындауға қолданылады.      
     Сұрақ: Көміртек пен кремний нешінші топта орналасқан?        
         7- оқушы: Азот – адам ағзасында 3,1% кездеседі, макроэлемент. Бұл   элемент аминқышқылдары – ақуыз, дәрумендер 
құрам бөлігі. Биосферада азот айналымы үздіксіз жүріп отырады.                                 Фосфор макроэлемент түрінде адам 
ағзасынын 0,95% болады. Ол органогенді элемент, зат алмасуда басты рөл атқарады. Тірі ағзалар фосфорсыз дами алмайды. 
Дәрілік преператтар жасауға пайдаланады.        
           8- оқушы: Оттегі – жер қыртысында ең көп таралган элемент. Көптеген органикалық заттардың құрамына кіреді. 
Оттексіз тіршілік жоқ. Адам өмірінде сағатына  0,5 м.куб  ауа жұтады. Ал тәулігіне 0,1 м.куб оттек жұмсайды. 
Күкірт – адам ағзасында (0,16%  массалық үлесте) кездесетін макроэлемент. Ересек адамның тәуліктік қажеттілігі 4-5 г. Ол 
көптеген биомолекулалар – ақуыз, амин қышқылдары , гормондар (инсулин, дәрумен В
1
) құрамына кіреді. Шашатың 
каротинінде, сүйекте, жүйке ұлпаларында көптеп кезедеседі.
Денгейлік тапсырмалар: 
1 денгей:                                  І - нұсқа
1.Д.И.Мендеевтің периодтық заңы нешінші жылы ашылды:
А) 1869 ж        В) 1879 3ж     С) 1875ж    Д) 1968 ж     Е) 861 ж
2.Период нөмірі сәйкес келеді: 
А) протон санына                                                                                                В) сыртқы қабаттағы электрон санына                      
С) нейтрон санына                                                                                            Д) электрон кабаттарының санына                              
Е) электрондарының жалпы санына                                                             3. Кай металл сілтілікке жатады:                                    
А)Ca            B) Fe                 C) Ni               D) Na               E) Cu                  4. Периодтық жүйенің 7-ге тең горизонтальды 
жолдар аталады:             А) периодтар     В) топтар     С) қатарлар  Д) Жолдар    Е) топшалар       5. Кремний атомындағы 
электрон қабаттарының саны:                            А) 1               В) 2                 С) 3                        Д) 4            Е) 5                    6. 
Темір атомының ядросындағы протондар саны:                                  А) 20          В) 55              С) 30              Д) 8              Е) 26   
7) 2,  8,  5 сандар қатарына электрондарының энергетикалық денгейлері сәйкес келетін атом                                                        
А)  Al          B)  N               C)  P             D) Cl              E) S                          8) Топ нөміріне сәйкес келеді:                                         
А) сыртқы қабаттағы электрондар санына                                                В) протондар санына                                                          
С) нейтрондар санына                                                                                Д) Электрондардың жалпы санына                                    
Е) Электрондар қабаттарының санына                                                         9. Атом ядросындағы нейтрон санын қалай табады:   
А) реттік нөмірімен                                                                                           В) период нөмірімен                                                     
С) массасы бойынша                                                                                    Д) электрон саны + протон саны                                      
Е) Атомдық масса   -   протон саны                                                            10. Бұл қатардың   Li      Be       B        C      O    F  
металдық қасиеттері қалай өзгереді:                                                                                             А) күшейеді                                      
В) әлсәрейді                                                                                                 С) өзгермейді                                                                        
Д)  периодты күшейеді                                                                                  Е) периодты әлсәрейді
                  2 денгей
1 нұсқа                                                                                                        Реттік нөмірлері 6 , 8,  13 элементтерге жоспар бойынша
сипаттама беріндер
2 нұсқа                                                                                                    Реттік нөмірлері  11,   14,  15 элементтерге жоспар 
бойынша сипаттама  беріндер
                3 денгей
1 нұсқа                                                                                                       1 есеп: Зат мөлшері 2 моль темірдің массасын табындар. 
2 есеп: Массасы 6,4 г мыстын атом санын табындар.
 2 нұсқа                                                                                                         1 есеп: Зат мөлшері 3 моль магнийдің  атом санын 
табындар.                 2 есеп:  Атом саны  12 * 10
23
   тен  кальцийдің массасын  табындар.
Қорытынды: 
Мен білемін.
Білдім.
Білгім келеді.
Үй тапсырмасы: Параграф 52,56-59. Реттік нөмері 3,4,5,6 элементтердің сипаттамаларын жазыңдар.
8

Қарағанды  облысы, Жаңаарақа  ауданы
«№132 жалпы  орта  білім  беретін  мектебі» КММ
математика  пәнінің мұғалімі Бекежанова  Саягуль Уалихановна
 Сынып: 10
Пән: Алгебра және анализ бастамалары
Сабақтың тақырыбы: Тригонометриялық функциялардың туындылары.
Сабақтың мақсаты: 
1. Білімділік: Тригонометриялық функциялардың туындыларының формулаларын пайдаланып есептер шығару, 
машықтандыру, алған білімдерін тереңдету, жинақтау, жүйелеу.
2. Дамытушылық : Шығармашылық іскерлігін, шапшаң ойлау қабілетін, белсенділігін арттыра отырып, пәнге 
қызығушылығын арттыру, теориялық білімін практикада  қолдана білу дағдысын қалыптастыру.
3. Тәрбиелік: Жылдам ойлап, тез қорытуға, жауапкершілікке, өз бетінше білім алуға баулу, ұжымшылдыққа тәрбиелеу.
Сабақтың көрнекілігі: Интерактивті тақта, үлестірмелі материал.
Сабақтың түрі: Бекіту сабағы
Әдіс - тәсілдері: Дамыта оқыту
Қолданылатын құрал - жабдықтар: Интерактивті тақта, үлестірмелі материал.
Сабақ барысы:
I Ұйымдастыру кезеңі: Сәлемдесу, сыныптың сабаққа дайындығын қадағалау, оқушыларды түгелдеу, сабақтың мақсатын
түсіндіру. 
II Үй тапсырмасын тексеру кезеңі: №229, №230 есептерді интерактивті тақтада тексеру.
№229
 
0

x
f
 теңдеуін шешіңдер:
а) 
 
x
x
x
f
2
3
cos 

;         б) 
 
2
sin
x
x
x
f


;
в) 
 
tgx
x
x
f


3
;            г) 
 
x
ctgx
x
f


.
Шешуі:
а) 
0
2
3
cos
'










x
x
x
; 
0
2
3
sin



x
; 
2
3
sin 
x
; 
 
k
x
k






3
1
, 
Z
k 
;
б) 
0
2
sin
'








x
x
x
; 
0
2
1
cos


x
; 
2
1
cos 
x
; 
k
x


2
3



, 
Z
k 
в) 


0
3
'


x
tgx
x
; 
0
cos
1
3
2


x
; 
3
cos
1
2

x
; 
3
1
cos
2

x
; 
3
1
2
2
cos
1


x
; 
3
2
2
cos
1


x
;
3
3
2
1
3
2
2
cos




x
;
k
x

2
3
3
2
arccos
2




; 
k
x













3
3
2
arccos
2
1
; 
Z
k 
;
г)  


0
'


x
x
ctgx
;  
 
0
1
sin
1
2



x
;  
1
sin
2

x
;  
1
sin 
x
;  
1
1
2
2
k
x




;  
1
sin


x
;  
2
2
2
2
k
x





;
Z
k 
1
; 
Z
k 
2
. 
k
x 

, 
Z
k 
.
№230
0
x
 нүктесінде 
 
x
f
 функциясының графигіне жанаманың теңдеуін жазыңдар:
а) 
 
x
x
f
cos

; 
3
2
0


x
;                 б) 
 
x
x
f
2
sin

; 
4
0


x
.
Шешуі:
9

а)
 
 
x
x
f
cos

;
 

3
2
0

x
;
 

































2
1
6
sin
3
cos
3
1
cos
3
2
cos
3
2
0






y
;




x
x
y
x
sin
cos
'
'
0



;
 










































2
3
6
cos
3
sin
3
1
sin
3
2
sin
3
2
'
'
0






x
y
;


0
'
0
0
x
x
y
y
y



; 



















3
2
2
3
2
1
x
y
; 
2
1
3
3
2
3













x
y
;
б)
 
x
x
f
2
sin

;
4
0


x
;
 
2
1
2
2
4
sin
4
2
2
0



















y
;
 


x
x
x
x
y
2
sin
cos
sin
2
sin
'
2
'
0




;
1
2
sin
4
'
0










y
; 


0
'
0
0
x
x
y
y
y



; 










4
1
2
1

x
y
; 
4
2
1 



x
y
.
III. Жаңғырту кезеңі: 
1-
Негізгі неше тригонометриялық функция бар? Жауабы: 
x
sin
, 
x
cos
, 
tgx
, 
ctgx
. 
2-
x
sin
 функциясының туындысы неге тең? Жауабы: 


x
x
cos
sin


 
3-
x
cos
 функциясының туындысы неге тең? Жауабы: 


x
x
sin
cos



4-
tgx
 функциясының туындысы неге тең? Жауабы: 


x
tgx
2
cos
1


5-
ctgx
 функциясының туындысы неге тең? Жауабы: 


x
ctgx
2
sin
1



IV Есептер шығару кезеңі: (Оқушыларды 2 топқа бөлемін).
№232. Тригонометриялық функцияның туындысын табыңдар.
а) 
 


1
cos
sin



x
x
x
f
;             б) 
 
ctgx
x
x
f


2
;
в) 
 


x
x
x
f
sin
1
cos


;               г) 
 
tgx
x
x
f


3
.
Шешуі:
а) 




0
1
cos
sin
'


x
x
x
; 




x
x
x
x
sin
sin
1
cos
cos



;
б) 


0
'
2


x
ctgx
x
; 
x
x
ctgx
x
2
2
sin
1
2




;
в) 





 

x
x
x
x
x
x
x
cos
cos
sin
1
sin
sin
1
cos
'







;
г) 


x
x
tgx
x
tgx
x
x
2
3
2
'
3
cos
1
3




.
№238. 
 
x
f
 функциясының туындысының 
0
x
 нүктесіндегі мәнін табыңдар:
а) 
 









4
sin
3

x
x
x
f
;          б) 
 








6
2

x
tg
x
f
.
Шешуі:
а) 



























4
cos
1
3
4
sin
3
2
'
3


x
x
x
x
x
x
; 
 
2
2
0
'

x
y
;
б) 






















6
cos
1
2
6
2
2
'
2


x
x
x
tg
x
; 
 
0
0
'

x
y
.
V.   Анимациялар   сөйлейді.  (Әр   топ   өз   бетінше   есеп   шығарады,   интерактивті   тақтада   тексеріледі,   авторлық   орындық
арқылы оқушылар бір біріне түсіндіреді).
1-тапсырма. Функцияның туындысының берілген нүктедегі мәнін табыңдар.
1) 
 
1
cos 

x
x
f
, 
3


x
;     2) 
 
2


tgx
x
f
, 
3


x
. 
10

Шешуі:
1) 
 
1
cos 

x
x
f
, 
3


x
  

x
x
x
f
sin
1
cos







;
2
3
3
sin
3













f
;
2) 
 
2


tgx
x
f
, 
3


x
 
  

x
tgx
x
f
2
cos
1
2 





;
4
4
1
1
2
1
1
3
cos
1
3
2
2

























f
.
2-тапсырма.
 теңдеуін шешіңдер.
1) 
 
1
sin 


x
x
f
;                        2) 
 
1
4
cos


x
x
f
              
 Шешуі:
1) 
 
1
sin 


x
x
f
  

x
x
x
f
cos
1
sin








; 
0
cos 

x
  /
1

 санына теңдеудің екі жағын көбейтіп жібереміз.
Сонда мындай теңдеуді аламыз:
0
cos 
x
k
x




2
, 
Z
k 
.
2) 
 
1
4
cos


x
x
f
  

 
x
x
x
x
x
f
4
sin
4
4
4
sin
1
4
cos











;
0
4
sin
4


x
 /
4

 санына теңдеудің екі жағын көбейтіп жібереміз.
Сонда мындай теңдеуді аламыз:
0
4
sin

x
k
x 

4
, 
Z
k 
4
k
x


, 
Z
k 
3-тапсырма. 
 
x
f
 функциясына 
0
x
 нүктесінде жүргізілген жанаманың теңдеуін жазыңдар.
1) 
 
x
x
f
sin

, 
3
2
0


x
;                 2) 
 
tgx
x
f

, 
4
0


x
.
Шешуі:
1) 
 
x
x
f
sin

, 
3
2
0


x
              
 
  

0
0
'
0
x
x
x
f
x
f
y




 жанаманың теңдеуін пайдаланамыз.
 
2
3
3
sin
3
sin
3
2
sin
0















x
f
;
  

x
x
x
f
cos
sin
'
'


.
2
1
3
cos
3
cos
3
2
cos
3
2
'






















f
11

3
2
1
2
3
3
2
2
1
2
3














x
x
y
.
2) 
 
tgx
x
f

, 
4
0


x
 
  

0
0
'
0
x
x
x
f
x
f
y




 жанаманың теңдеуін пайдаланамыз.
 
1
4
0



tg
x
f
  

x
tgx
x
f
2
'
'
cos
1


;
2
2
1
1
2
2
1
4
cos
1
4
2
2
'


























f
;
2
1
2
4
2
2
1
4
2
1



















x
x
x
y
;
VI.
Тест сұрақтары. (Барлық оқушылардың білімін анықтауға мүмкіндік береді, және ойлау, есте сақтау қабілетін 
дамытады, тапқырлыққа дағдыландырады).
VII. Сергіту сәті (Логикалық сұрақтар, есептер)
2.
2 адам шахматты 2 сағатта ойнаса, 1 адам неше сағатта ойнайды? 
(2 сағат)
3.
Бұтақта 50 қияр бар. Бір бұтақта 5 қиярдан өсіп тұр. Екі бұтақта қанша қияр өсіп тұр? 
(Бұтақта қияр өспеді)
4.
Аулада 7 шымшық отыр еді, оған тағы да бесеуі қосылады. Бір мысық жайлап келіп 1 шымшықты ұстап алды. 
Сонда қанша шымшық қалды?
(Мысық ұстап алған 1 шымшық қалды. Басқа шымшықтар ұшып кетті).
5.
Аңшы орманға келіп, бұтақта қонып тұрған торғайды атқан екен, бірақ қарға құлапты. Бұл қалай болғаны?
(Торғай қарға келіп құлайды, өйткені қыс мезгілі еді).
VIII. Қорыту (Оқушылар тілме қағаздарға сабақты қалай түсінгенін және Сабақта ең оңай және қызықты болған есепті 
жазады).
IX. Үй тапсырмасы: №233, №234, №235, №236, №237
Х. Бағалау (Сабаққа жалпы шолу жасап, оқушыларды бағалау).
******
Алматинская область  Илийский район  село Акший 
ГКУ средняя школа № 8 
Учитель начальных классов Наталья Сергеевна Мальсагова
Предмет
Русский язык
Класс 3
у