Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім минстрлігі
жүктеу/скачать 0,66 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
|
Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім минстрлігі Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті География және табиғатты пайдалану факультеті География, жерге орналастыру және кадастр кафедрасы КУРСТЫҚ ЖҰМЫС Мамандық бойынша - «6B05205-География» ТАҚЫРЫБЫ: Ақтөбе ОБЛЫСЫ Орындаған: 2 курс студенті Қазбекова Г.Е. Ғылыми жетекшісі: Мылқайдаров Ә.Т. Алматы, 2023 МАЗМҰНЫ Кіріспе.......................................................................................................................3 1. АЛМАТЫ ҚАЛАСЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУ ТАРИХЫ.....................................5 2. АЛМАТЫ ҚАЛАСЫНЫҢ ТАБИҒИ ЖАҒДАЙЛАРЫ МЕН БАЙЛЫҚТАРЫ.......................................................................................................7 3. АЛМАТЫ ҚАЛАСЫНЫҢ ӘКІМШІЛІК-АУМАҚТЫҚ БӨЛІНІСІ.............10 4. АЛМАТЫ ҚАЛАСЫНЫҢ ХАЛҚЫ................................................................13 5. АЛМАТЫ ҚАЛАСЫНЫҢ ШАРУАШЫЛЫҒЫ............................................16 5.1 Алматы қаласының өнеркәсіп орындары...........................................16 5.2 Ауыл шаруашылығы мен АӨК............................................................20 5.3 Алматы қаласының көлік кешені........................................................22 7. МӘДЕНИЕТ ЖӘНЕ ӨНЕР ОРТАЛЫҚТАРЫ...............................................26 7.1 Театрлар.................................................................................................26 7.2 Мұражайлар...........................................................................................27 7.3 Кітапханалар..........................................................................................28 7.4 Хайуанаттар бағы..................................................................................29 8. ЭКОЛОГИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ....................................................................30 Қорытынды............................................................................................................32Пайдаланған әдебиеттер.......................................................................................33 Кіріспе
Алматы қаласы Еуразия құрлығының орталығында, Қазақстан Республикасының оңтүстік-шығысында орналасқан. Географиялық координаттар: шығыс бойлық 77° градус және солтүстік ендік 43° градус. Алматы Гагра және Владивосток сияқты атақты қалалармен бір қатарда орналасқан.Алматы Іле Алатауының етегінде – Тянь-Шаньның ең солтүстік тау тізбегінде әдемі таралған. Демек, Алматы Душанбе немесе Ереван сияқты таулы қала. Қаланың жалпы ауданы 170 шаршы шақырымнан асады. Іле Алатауының мұздықтары мен тау шатқалдарынан ағатын Үлкен және Кіші Алматы өзендері мен олардың салаларының аңғарында орналасқан. Таулы өзендер мен көлдер Алматы қаласын сумен қамтамасыз етудің негізгі көзі болып табылады. Тау шатқалдарында көптеген сарқырамалар мен ыстық радон мен күкіртті бұлақтар жасырылған. Бұлақтардың айналасында көптеген бальнеологиялық курорттар құрылған. 1929 жылдан 1936 жылға дейін Алматы РКФСР құрамындағы Қазақ АССР-інің астанасы болды; 1936 жылдан 1991 жылға дейін – Қазақ КСР астанасы; 1991 жылдан 1997 жылға дейін – Қазақстан Республикасының бірінші астанасы. 1997 жылы астана Ақмолаға көшірілді (1998 жылдан – Астана) Алматыға жаңа мәртебе – «Қазақстанның оңтүстік астанасы» берілді. Саяси және әкімшілік функцияларын жоғалтқанына қарамастан, Алматы еліміздің мәдени, қаржылық және экономикалық орталығы болып қала береді. Сонымен қатар, 2017 жылға дейін Алматы Қазақстандағы жалғыз миллионер қала болып тіркелді, содан кейін Астана екінші миллонер қала болды. Алматы қаласы Қазақстанның экономикалық көшбасшыларының бірі екені сөзсіз. Қалада азық-түлік, жиһаз, резеңке және пластмасса бұйымдарының өндірісі жақсы дамыған. Қаладағы барлық кәсіпорындардың 70 пайыздан астамы осыған маманданған. Одан бөлек металлургия мен машина жасау дамып келеді. Электрмен жабдықтау, газбен, бумен және ауамен қамтамасыз ету жақсы жолға қойылған. Соңғы жылдардағы есептерге қарағанда, Алматының салық түсімдері бүкіл республикалық бюджеттің кем дегенде төрттен бірін құрайды. 1. АЛМАТЫ ҚАЛАСЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУ ТАРИХЫ Ақтөбе облысының табиғи ресурстары Ақтөбе облысы аумағының рельефі-жазық, аумағының көп бөлігі-таулы-ойпатты жазық. Солтүстігінде Орал тауларының оңтүстік сілемдері орналасқан. Орта бөлігінде Мұғалжар таулары (657 м) созылып жатыр. Батыс бөлігін оңтүстік-батыста Каспий маңы ойпатына өтетін Субураль үстірті алып жатыр. Оңтүстік-шығыста-бұдырлы құмдар массивтері: Арал маңындағы Қарақұм, Үлкен Борсық және Кіші Борсық. Солтүстік – шығыста-Торғай үстірті. Облыста солтүстігінде орманды дала, кең қауырсынды және жусанды дала кеңістігі, сондай-ақ оңтүстігінде жартылай шөлдер мен шөлдер бар, тиісті өсімдіктері бар: жапырақты және қайың тоғайларынан бұталар мен сексеуілге дейін. Облыстың солтүстік-батыс бөлігі-сортаң дақтары бар қара каштан топырақтарындағы қауырсынды-шөпті және жусанды-дәнді дала. Орталық және солтүстік-шығыс бөліктері Ашық каштан және күкіртті топырақтардағы дәнді-шөлді дала алып жатыр. Оңтүстігінде жусанды-сортаңды шөлдер мен шөлдер құмдар мен сортаңдар массивтері бар қоңыр сазды топырақтарда орналасқан. Аймақтағы Климат күрт континенталды. Қаңтардың орташа температурасы -15-тен -16-ға дейін, шілде - + 22-ден +25-ке дейін. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері-125-350 ММ. Ақтөбе облысының негізгі өзендері Сағыз (510 км), Қобда, Емба (712 км), Ұлқаяқ (349 км), Елек (623 км) болып табылады. Сондай-ақ облыс аумағы арқылы Торғай (825 км), Ойыл (800 км), Жем (712 км) ,ргыз (593 км), Ор (314 км) ірі өзендері ағып өтеді. Торғайды қоспағанда, өңірдің барлық ірі өзендері Ақтөбе облысының орталық бөлігіндегі Мұғалжар тауларының бұлақтарынан бастау алады. Негізінен өзендер жылдық ағынның 75-95% болған кезде көктемгі қардың еруі арқылы қоректенеді. Ақтөбе облысында 1700-ден астам көл бар, оның 227-сінің ауданы 1 шаршы км-ден асады, ал ең ірі көлдердің айна ауданы 10-нан 45 шаршы км-ге дейін (Жаркөл, Байтақкөл, Күрдімжәне т.б.). Көлдер көбінесе тұщы немесе әлсіз минералданған. Кіші көлдердің орташа тереңдігі 0,7-1,2 м, ірі – 4 м дейін. Облыста тұщы жер асты және минералды сулардың үлкен қоры бар. Жер үсті суларының ресурстары Су бойынша орташа көпжылдық жылы 3 610 млн. м3 суды, жер асты суларының ресурстары-653 млн. м3 суды құрайды. Ақтөбе облысының орман қорының жалпы ауданы 193 246 га немесе өңірдің жалпы аумағының 0,6% құрайды. Негізгі орман құраушы түрлері-қарағай, емен, қайың, Сексеуіл. Сондай-ақ, Көктерек, алдер және жайылмалы ормандар, талдар табиғи түрде өседі, Қарағаш, күл, үйеңкі, сорғыштың жасанды екпелері жасалады. Өңірде 7 мемлекеттік орман шаруашылығы мекемесі жұмыс істейді. Олардың әрқайсысының аумағы туризмнің дамуына алғышарттар жасайтын ерекше ландшафтпен сипатталады. Ақтөбе облысының аумағында Республикалық маңызы бар табиғи-қорық қорының объектілері орналасқан: Байпікөл, байтақкөл, Айке, Күрдім, Тобускен, Белкөпе, Қармақкөл, Айркөл, Құлыкөл, Қызылкөл, Малайдар көлдері, ерекше экологиялық, ғылыми, тарихи-мәдени және рекреациялық құндылығы бар 18 Жер қойнауы учаскесі. Ақтөбе облысының қазіргі фаунасында сүтқоректілердің 62 түрі (оның ішінде 35 – аңшылық-кәсіпшілік), құстардың 214 түрі (оның 80 – аңшылық-кәсіпшілік) ұсынылған. Қазақстанның Қызыл кітабына жануарлардың 10 түрі және құстардың 35 түрі енгізілген. Облыс аумағында республикада ақбөкендердің екі түрінің – Үстірт және Бетпақдала популяцияларының негізгі тіршілік ету ортасы орналасқан. Аймақтың су қоймаларында балықтың 27 түрі кездеседі. Жергілікті маңызы бар балық шаруашылығы су айдындарының тізбесіне салалары бар 10 ірі және орта өзендер, 86 көл, 13 су қоймасы және 29 тоған кіреді. Ақтөбе облысында бірегей минералды-шикізат базасы бар. Пайдалы қазбалардың негізгі түрлері: хром, мұнай, ілеспе мұнай газы, қоңыр көмір, никель, мәрмәр, мыс кендері, хромиттер, фосфориттер, құм-қиыршық тас қоспасы, кірпіш саздар, гипс, әктас. Шалқар ауданында Юбилейное кен орнында ашық әдіспен алтын өндіру жүргізілуде. Ақтөбе облысы хром қоры бойынша әлемде көшбасшы орын алады (Хромтау ауданы, Оңтүстік Кемпірсай кен ауданы) және Қазақстан Республикасында никель кен орындарын игеру жүргізілетін жалғыз өңір болып табылады (Кемпірсай тобы, Кендегі негізгі өнеркәсіптік компоненттер-никель және ілеспе кобальт). Ақтөбе облысының аумағында-Мұғалжар, Темір және Байғанин аудандарында Қазақстанның көмірсутек шикізатының болжамды қорларының шамамен 10% - ы және 30% - ы шоғырланған. Ең ірі кен орындары – Жаңажол және Кеңқияқ. Қарғалы ауданында шикізат пен энергия көздеріне ішкі қажеттіліктің басым бөлігін қамтамасыз ететін қоңыр көмір қоры бар. Өңірде кең таралған пайдалы қазбалардың жүзден астам кен орны барланды, олардың негізгі үлесі Хромтау (24%) және Мұғалжар (18%) аудандарында, сондай-ақ Ақтөбе қаласында (21%) орналасқан. Жер асты суларының 91 кен орны барланды, оның 3 - і бальнеотерапиялық қолдану үшін. 3. АЛМАТЫ ҚАЛАСЫНЫҢ ӘКІМШІЛІК-АУМАҚТЫҚ БӨЛІНІСІ Алматы қаласының аудандары – тиiстi аумақтардың тарихи-географиялық, қала құрылысы ерекшелiктерi, халықтың саны, инженерлiк инфрақұрылымның болуы, көлiк коммуникацияларының орналасуы және басқа да әлеуметтiк-тұрмыстық нысандары ескерiле отырып құрылған Алматы қаласының әкiмшiлiк-аумақтық бiрлiктерi. Қазіргі Алматы қаласы 8 ауданнан тұрады: Алатау, Алмалы, Әуезов, Бостандық, Жетісу, Медеу, Наурызбай, Түрксіб.Аудандар аумағында әкімшілік функцияларды қалалық әкімдікке (қалалық атқару комитетіне) бағынатын аудан әкімдігі (аудандық атқару комитеті) жүзеге асырады. Алатау ауданы Алмалы ауданы Әуезов ауданы Бостандық ауданы Медеу ауданы Наурызбай ауданы Түрксiб ауданы Жетiсу ауданы Сурет 1. Алматы қаласының әкімшілік-аумақтық бөлінісі [4]. Бірінші бесжылдық жылдарында қалада жеңіл және тамақ өнеркәсібінің көптеген кәсіпорындары іске қосылып, құрылыс және ауыр өнеркәсіп салалары дами бастады, қала аумағы кеңейіп, тұрғындар саны өсті. Осыған орай, қаланы басқаруды жақсарту және Кеңестерді халыққа жақындату қажеттілігі үшін Қазақ АКСР Орталық Атқару Комитеті Президиумы 1936 жылғы 12 қыркүйектегі шешімімен ауданда төрт округ құрылды. Пролетар (1957 жылдан Октябрь, қазіргі Түрксіб), Ленин (қазіргі Жетісу), Сталин (1957 ж. 10 наурыз, Кеңес, қазіргі Алмалы) және Фрунзе (қазіргі Медеу). Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Президиумының жарлығымен 1966 жылдан бастап Кеңес ауданының ыдырауына байланысты Калинин ауданы (қазіргі Бостандық), 1972 жылы Ленин және Калинин ауданы бөлінді [2]. Кесте 2. Алматы қаласының әкімшілік бөлінісі [4].
1980 жылдары Алматы адам танымастай өзгеріп, 1 миллионнан астам халқы бар өнеркәсіптің, ғылым мен мәдениеттің ірі орталықтарының біріне айналды. Осыны ескере отырып, Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Президиумының 1980 жылғы 17 қазандағы жарлығымен тағы екі жаңа аудан – Алатау (Калинин және Әуезов аудандарының бөлінуіне байланысты) және Мәскеу (Ленин, Октябрь аудандарының бөлінуіне байланысты) құрылды. 1982 жылдың басынан Алматыда 8 аудан болды: Алатау ауданы, Әуезов, Калинин, Ленин, Москва, Октябрь, Совет, Фрунзе. Кеңес өкіметі жылдарында округтердегі мемлекеттік билік органы халық депутаттарының аудандық Кеңестері болды [2]. 1993 жылы Алатау аймағы таратылып, Әуезов ауданына қосылды. 2008 жылы қаланың жаңа аумақтарында қайтадан Алатау ауданы құрылды. 2014 жылдың шілдесінде қаланың жаңа сегізінші ауданы – 18 ғасырда жоңғар басқыншыларына қарсы азаттық шайқастарға қатысқан қазақ батыры Наурызбайдың атымен Наурызбай ауданы құрылды [5]. 4. АЛМАТЫ ҚАЛАСЫНЫҢ ХАЛҚЫ 2023 жылғы 1 наурыздағы жағдай бойынша Алматы қаласы халқының саны 2170,9 мың адамды құрады. 2023 жылғы қаңтар-ақпандағы халықтың табиғи өсімі 3478 (өткен жылдың сәйкес кезеңінде – 2762) адамды құрады. 2023 жылғы қаңтар-ақпан 2022 жылғы қаңтар-ақпанмен салыстырғанда жаңа туған нәрестелер 4,4%-ға көп, өлім-жітім 19,5%-ға азайды. Көші-қон сальдосы 5696 адамды (2022 жылғы қаңтар-ақпанда – 5774 адам), оның ішінде сыртқы көші-қонда – 777 (40), ішкі – 4919 (5734) адамды құрады [6]. Алматы халқының үздіксіз өсу мен және демографиялық тенденциялардың айтарлықтай әртүрлілігімен ерекшеленді. Өзінің салыстырмалы түрде қысқа, әлемдік стандарттар бойынша, бір жарым ғасырлық тарихында қала шағын ауылдан 1,5 миллионнан астам тұрақты халқы бар үлкен мегаполиске жылдам жол жасады. Бұл көп жағдайда жаппай көші-қон процестерінің арқасында мүмкін болды, бұл қаланың 1927-1997 жылдары, яғни 70-ші жылдары Қазақ КСР, содан кейін егеменді Қазақстанның астанасының біршама беделді мәртебесіне ие болуымен түсіндірілді. Қазіргі уақытта Алматы Астанамен қатар республикалық маңызы бар қала мәртебесіне ие және республика халқының 8%-ға жуығы тұратын республиканың ең ірі қаласы болып қала береді. 20-ғасырдың ортасынан бастап Алматыдағы демографиялық процестерге тән қасиет оларға бірқатар гетерогенді этносаяси факторлардың күшті әсері болды. 20 ғасырдың ортасына дейін орыс этносының тұрақты басымдылығымен сипатталатын қаланың ұлттық құрамы 1970-2006 жылдар аралығында белсенді өтпелі кезеңде болды. Ал 2007 жылдан кейін этникалық қазақтардың басым болуымен сипатталады (2009 жылғы халық санағы бойынша 53,0%) Сондай-ақ, 1990 жылдардың аяғынан бастап қаланың тілдік ортасы дерлік тек орыс тілдіден қос тілділікке ауысты. Қала көпұлтты: қазақтар (61,45%), орыстар (24,31%), ұйғырлар (5,42%); корейлер (1,81%), татарлар (1,31%) және басқалар (5,71%) тұрады (2020 жылғы бағалау). Салыстырмалы түрде жас болғанына қарамастан, қаладағы демографиялық процестер күрделі және алуан түрлі, бұл көбінесе оның әртүрлі ұлттық құрамының көрінісі. Қазіргі қалаға тән қасиет – оның көптілділігі. Қалада орыс және қазақ тілдері кеңінен қолданылады [7]. Сурет 2. Алматы қаласының демографиялық пирамидасы, 2014 ж [8]. Қаланың ұлттық құрамы ежелден өзінің алуан түрлілігімен ерекшеленді. Қазақстандағы корейлер бұрыннан Алматыда шоғырланған. 1989-1999 жылдар аралығында Алматыдағы корейлер саны 27,9%-ға өсіп, 30 мыңға жақындады, бұл қаланы Қазақстанның Корея астанасына айналдырды. Мұнда олардың ең жоғары концентрациясы қазір байқалады (халықтың 1,9%). Қала өмірінде қазақтар мен орыстардан басқа Алматыдағы ұйғыр қауымы да маңызды рөл атқарады. Алматыдағы ұйғырлардың саны, 2019 жылдың басындағы мәліметтер бойынша, 100 933 7 адам немесе қала халқының 5,73% -ды құрайды [8]. Кесте 3. Алматы қаласының халқы [7].
1959 жылы Алматы халқының 73,1 пайызын орыстар, 8,6 пайызын қазақтар құрады. Кейіннен қазақтардың пайызы үнемі өсіп, 2000-шы жылдардың ортасында қазақтар қалада басымдыққа ие болды. Орыстар қазір қала халқының төрттен бір бөлігін ғана құрайды. Сурет 3. Алматы қаласының ұлттық құрамы [8]. Алматы қаласы ішкі көші-қон бойынша тағы да көш бастады. Бұл қалаға қоныс аударатындардың қатары кеміген емес. Мәселен 2022 жылы Алматы қаласына 35,3 мың адам көшіп келген. Астана қаласымен салыстырғанда 1,5 мыңға артық. Алматының көш бастауы жаңалық емес, əдетте қала бүл көрсеткіш бойша бəрібір алда келеді. Алайда 2021 жылы Астанаға көшендер қатар басым түскен еді. 2022 жылы оңтүстік қала бірінші орынға қайта шықты. 2021 жылғы деңгеймен салыстырғанда қоныс аударғандар саны 20,7 пайызға немесе 6 мың адамға өскен. Өсімді Алматы (30,4 мыңнан 36,6 мың адамға) және Жамбыл (6,5 мыңнан 7,6 мың адамға) облыстарынан көшіп келушілер қамтамассыз еткен [8]. 5. АЛМАТЫ ҚАЛАСЫНЫҢ ШАРУАШЫЛЫҒЫ 5.1 Алматы қаласының өнеркәсіп орындары Алматы – Қазақстан Республикасының оңтүстік-шығысында орналасқан ең ірі елді мекен. Қала бұдан былай еліміздің астанасы болмағанына қарамастан, ол қаржылық, мәдени және экономикалық бағыттағы Орталық Азияның маңызды бірлігі болып қала береді.2019 жылы Алматының жалпы өңірлік өнімі 13 триллион 459 миллион теңге құрады. Бұл елдегі жалпы ішкі өнімнің 20,9 пайызын құрайды. Адам басына шаққанда 6 миллион 913 мың теңге құрайды.Бұл көрсеткіш бойынша Алматы қаласы ел аумағында Батыс Қазақстан облысынан кейін екінші орында [14]. Алматы қаласының соңғы жылғы мәліметтер бойынша өнеркәсібі 1384 кәсіпорындар, оның 6,5%-ы ірі және орта болып жіктеледі. Олар өнеркәсіп өнімінің 77,5 пайызын өндіріп, қала өнеркәсібінің негізін құрайды. 2016 жылы өнеркәсіп өнімінің көлемі 772,1 млрд теңгеге жетіп, соңғы 3 жылда орташа жылдық номиналды өсім 7,1% құрады.2016 жылы кейінгі төмендеуімен (663,0 млрд. теңге) 2014-2016 жж. өңдеуші өнімдердің физикалық көлемі индексінің төмендеуі байқалады. Төмендеудің негізгі себептер өндірілген өнімге тапсырыс пен сұраныстың төмендеуі болып табылады. 6 кәсіпорын толық тоқтап тұрды, 8 кәсіпорын өндіріс көлемінің 50%-дан астам төмендеуіне жол берді. Кесте 4. Алматы қаласының сыртқы сауда айналымының көрсеткіштері [13].
Алматыда лак-бояу материалдарын, сумен жабдықтау жүйесіне арналған полиэтилен құбырларын, кәріз және кабельді қорғау, орау өнімдерін, термопленкаларды, орауыш қапшықтарды, азық-түлік және мұздатылған өнімдерге арналған қаптарды шығаратын бірқатар ірі және технологиялық дамыған химиялық өндіріс орындары бар. Қаладағы саланың негізгі проблемасы – еңбек өнімділігінің төмендігі, сонымен қатар саланың көрсеткіштерін жекелеген кәсіпорындардың іске қосылуына тәуелді ететін елеусіз көлемдер. Қалада өнеркәсіпті одан әрі дамытуға қолдау көрсету үшін «Алматы қаласы Алатау ауданында индустриялық аймақ құру» жобасы жүзеге асырылуда. Негізгі мақсат – экологиялық таза, оның ішінде экспортқа бағытталған, шикізаттық емес өнімдерді құруға және жаңа жұмыс орындарын ашуға қолдау көрсету. Осылайша, 6 өндірістік сектор анықталды: - тағам өнеркәсібі; - машина жасау; - құрылыс индустриясы; - фармацевтикалық өнеркәсіп; - химиялық өндіріс; - жеңіл өнеркәсіп. 2019 жылдың қаңтар-желтоқсанында Алматы қаласы мен ЕАЭО елдері арасындағы өзара сауда 5892,2 миллион АҚШ долларын құрады, оның ішінде экспорт – 855,8 миллион АҚШ долларын, импорт – 5036,4 миллион АҚШ долларын құрады. - Ресей Федерациясына экспорт 616,8 миллион АҚШ долларын, импорт 4804,7 миллион АҚШ долларынқұрады. - Беларусь Республикасына экспорт 10 млн АҚШ долларын, импорт 172,8 млн АҚШ долларынқұрады. - ҚырғызстанРеспубликасына экспорт 228,6 млн АҚШ долларын, импорт 53,2 млн АҚШ долларынқұрады. - Армения Республикасына экспорт 0,4 млн АҚШ долларын, импорт 5,7 млн АҚШ долларынқұрады [20]. Кесте 5. 2021 жылғы қаңтар-қазандағы экономикалық қызмет түрлері бойынша Алматы қаласының өнеркәсіп өндірісінің құрылымы [13].
Өнеркәсіп өнімдерінің жалпы қала бойынша өсуін өңдеу өнеркәсібінің кәсіпорындары қамтамасыз етеді. Осы сала бойынша өндірілген өнімнің көлемі есеп беру кезеңіне 156311,8 млн теңгеге жетті, физикалық көлемінің индексі 116,6% құрады, ал өндірілген өнімнің жалпы салмағынан үлесі 92,2% құрады. Тау-кен өнеркәсібінің үлесі - 0,1%, ал электр қуатын өндіру мен үйлестіру, газ және су үлесі −7,7%. Cурет 4. Өңдеу өнеркәсібінде өнім үлесі ең көп салалар. жүктеу/скачать 0,66 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|