Қазақстан тарихы билет жауаптары Дариға 1
Тәуелсіз Қазақстанның көппартиялық жүйесінің қалыптасу кезеңдері. Саяси партиялар мен қоғамдық қозғалыстар
жүктеу/скачать 430,63 Kb.
|
| 111. Тәуелсіз Қазақстанның көппартиялық жүйесінің қалыптасу кезеңдері. Саяси партиялар мен қоғамдық қозғалыстар.
Кез келген мемлекет үшін партиялық жүйенің нық болуы маңызды. Партиялық жүйенің қалыптасуы мен тұғырлы негізде жұмыс істеуі елдің дамуына тікелей үлес қосады. Бір партиямен күн кешкен мемлекеттердің басым бөлігі саяси бәсекелестік пен пікір алуандығының жоқтығынан шатқаяқтап, артта қалды. Кейбірі тіпті ыдырап кетті. Мысалы КСРО. Сондықтан партиялық жүйенің тарихын, қалыптасу кезеңдерін, ерекшелігін білу маңызды. Әсіресе тәуелсіз Қазақстан үшін. Қазіргі Қазақстанның партиялық-саяси жүйенің қалыптасуын келесі кезеңдерге бөлуге болады: Тәуелсіздіктің алғашқы онжылдығы – 1991 жылдан 2000 жылдардың басына дейін – партиялық өрістің құрылуы, оның аясында қоғамдық-саяси консенсус, сондай-ақ ел дамуының негізгі идеологиялық құрылымдары мен тұжырымдамалары әзірленді. Екінші онжылдық – 2000 жылдардың басынан 2010 жылға дейін – Парламент Мәжілісіне сайлаудың бастапқы мажоритарлықтан пропорционалды жүйесіне көшумен саяси партиялардың сапалы нығаюы. Үшінші онжылдық – 2011 жылдан бастап – басым саяси күшке ие көппартиялық жүйенің қалыптасуы. « Алаш» партиясы жөнінде ғалымдар арасында екі түрлі көзка-рас бар. Біреулері (В. Григорьев, П. Пахмурный, А. Сармурзин) бүрынғы коммунистік идеологияныңтұрғысынан оны «‘буржуа-зиялық-ұлтшыл» партия ретіндеқарайды. Екіншілері (М. Қозы-баев, М. Қойгелдиев) оны ұлттық-демократиялык партия деп санайды. Шынында да, алаштыктар капитализмді қүру немесе тек таза ұлттык мемлекетгі орнатуды өздеріне бағдарламалык мұрат етіп койған жоқ. Олар саяси еркіндікті аңсады, өркени-етгі адамгершілікті қоғам құрғылары келді. Бүл буржуазиялык-ұлтшылдык емес, жалпы демократиялық мақсатқа жатады. » Алаш» теориясы сияқты 1917 жылдың күзінде Қазакстанда «Үш жүз» деген партия кұрылды. Оның басшысы Қ. Тоғысов деген болатын. Ол большевиктерге бағдар ұстап, «Алаш» пар-тиясының басты оппоненті болды. 1918 жылы 1 каңтарда Семейде большевиктердің партия ұйымы құрылды. Ал Кеңес өкіметі кезінде, көпшілікке белгілі, жалғыз басқарушы партия СОКП болды. Қазакстан тарихында шүғыл бетбүрыс болып, өшпес із кал-дырған Алматыдағы 1986 жылғы желтоқсан оқиғасы. Ол жалғыз біздің елді ғана емес, бұрынғы Кеңес Одағына кірген елдердін. Барлығын дүр сілкіндірді. Қазақ жастары бірінші болып «орта-лықтың» отаршыл саясатымен әкімшіл-әміршіл жүйесіне ашык, қарсылық білдіріп, тайсалмастан, батыл шеруге шыкты. Бұл көтеріліс азаттықжолындағы күреске, жаңа саяси үйымдар мен қозғалыстардың пайда болуынатүрткі болды. 1987 жылы шілде-де СОКП Орталық Комитетінін казак халқын үлтшыл деп кінәлаған кдулысы жағдайды одан әрі асқындырып жіберді. Қазақтың үлтгықсанасын дамыту, езінін. Шыккдн тегіне бет бұру, ті лін, дінін, ұлтгык мәдениетін дамыту керектігін дәлелдеп, алға тартып бастамашы топтар пайда бола бастады. Осы мәселелерді бірінші болып көтерген «Желтоксан» қозғалысы дүниеге келді, кейін (1990 ж. Мамырда) соның негізінде осы атгас партия күрыл-ды. Республиканың саяси өмірінде «Қазак, ССР-індегі коғамдык бірлестіктертуралы» заны айтарлықтай рөл атқарды. Ол азамат-тарға қоғамдыкүйымдар қүруеркіндігіне кепілдікберді. Бирес-ми саяси партиялар мен бірлестіктер занды жүмыс істеуіне мәртебе алды. Олартіркеуден өткеннен кейін халықдепутатгығы-на талапкерлерді ұсынуға қүқылы. Республикадағы алғашқы коғамдық-саяси құрылымдар Ком-мунистік партияға оппозиция ретінде пайда болды. Кейінірек, тәуелсіздікті алып, жаңа конституцияға дайындыққа байланыс-ты саяси күрестін басты мәселелері болып азаматтық, мемле-кетгік тіл, жердің жеке меншікке сатылуы жәнет.б. койылды. Қазіргі кездегі негізгі мәселе — республикамызда тәуелсіз әлеуметтік бағыт алған, демократиялық, қүкықтык мемлекет күру. Оған еліміздегі ешқандай партияның дауы, қарсылығы жоқ, бәрі де мойындайды. Әңгіме тек оны калай жүзеге асыру керек, ол жолда каңцай тәсілдер мен күралдарды пайдаланған жен: батыл, түбегейлі түрде ме әлде акырын, бірте-бірте ме не-месе тағы басқа ма? Сонымен қатар республикадағы барлык партиялар өздерінің бағдарламаларында демократиялык, күндылықтарды жақтайтындығын, нарықтық экономикаға тырысатындығын білдіріп, Казак.станда азаматтык келісім мен түрақтылық болғанын қалайды. Республикадағы партиялардың саны үнемі өсуде. Бірак көппартиялыктың қалыптасу процесі ақырын және күрделі өтуде. Күрделілігі сол — көптеген партиялардын. Мүше саны аз, олар саяси процеске шын мәнінде араласлайды, қоғаммен да-мыған байланыс жүйесі жок. Партиялар арасында әдеттегідей өркениетгі қатынастар мен байланыстар әлі орнамаған. Олар халықка онша таныс емес, көбіне формальды түрде есептеледі. Сондыктан Кдзақстанда калыптасқан көппартиялыіс туралы айту әлі ерте сиякты. Қазіргі кезде елімізде 12 саяси партия әрекет етеді. Олар – “Отан”, “Асар”, Азаматтық, Аграрлық, “Ауыл”, Патриоттар, “Әділет”, “Руханият”, “Ақ жол”, “Нағыз Ақ жол”, Коммунистік, Коммунистік халықтық партиялары. “Алға” партиясы тіркелу үдерісінен өтуде. Бірқатар қоғамдық қозғалыстар (“Ақорда”, “Табиғат” және басқалары) оқтын-оқтын партия болып құрыламыз деп мәлімдеумен келеді. Бұл партиялардағы мүшелерінің жалпы саны шамамен 1,3 млн. Адамға жетеді, яғни елдегі сайлаушылар санының 15,1%-ын құрайды. Ыңғайындағы партиялардың топтасушылығы – бұл оппозицияның алдына көлденең тартылған сынақ. Ол бәсекеге қабілетті және күшті болуы үшін байқалып отырған үрдісті дереу сезініп, өз жұмысын сапалық тұрғыда қайта құруы тиіс. Оппозицияның ішіндегі партияаралық өзара ықпалдастық күшеюі керек. Партиялық алаңда билік партиясы секілді жалпыұлттық стратегияны іске асыруға бағытталатын, алайда биліктің іс-әрекетін бақылаудың өзіндік тетігі ретінде әрекет ететін күшті де сындарлы оппозициялық партия пайда болуы тиіс. Мұндай жария оппозиция саяси жүйенің жүйелік элементі болып, Парламентте және биліктің басқа өкілетті органдарында жұмыс істей алар еді, Ұлыбританияның, Португалияның және басқа елдердің мысалынан байқап жүргеніміздей арнайы заңнын қорғауында бола алар еді. Жаңарған және елеулі түрде нығайған “Отан” партиясы Қазақстанда болашақта билікті ашық түрде өткізіп беру тұрғысынан саяси жүйенің тұрлаулылығын арттыруға қабілетті. “Отанның” негізінде билік ыңғайындағы партиялар бірігуінің алысты, соның ішінде елде кезекті Президент сайлауы өтетін 2012 жыл тұрғысын көздейтін нәтижелері болуы тиіс. Күшті президенттік республикаларда биліктің басқа қолға өту үдерісінде, әдетте, тұрақсыздық, элиталар арасындағы қатынастардың бұзылу, партиялық алаңдағы бәсекелестіктің қауырт өсу тәуекелдері болады. Осыған байланысты жалпыұлттық мүдделерді басты орынға қоятын доминант партия бүгінгі жүріп жатқан саяси бағыттың сабақтастығын қамтамасыз етуге көмектесе алады. Сондықтан да 4 шілдедегі оқиға – “Отан” және “Асар” партияларының бірігуі ел өміріндегі маңызды белес болып табылады. жүктеу/скачать 430,63 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|