Дәріс тезистері 1-дәріс. Атомның ядролық моделі

1.1-сурет
1.2-сурет
1.3-сурет
ДӘРІС ТЕЗИСТЕРІ
1-дәріс. Атомның ядролық моделі
. Резерфорд тәжірибелері. Резерфорд
формуласы. Атомның планетарлық моделінің классикалық физика
көріністерімен үйлеспеуі.
Атомның ядролық моделі
ХХ ғасырдың бас кезінде атомның шын бар екендігі еш
қандай күмәнсіз жалпылай мойындалды. Атомдар реттік шам
асы 
10
−
10
м
болатын электрлік жүйе құрайтындығы тағайын
далды. Енді күн тәртібіне атом құрылымы қандай деген мәсел
е қойылды. Атом құрылысы туралы бірқатар пікірлер айтылд
ы; атомның модельдері ұсынылды.
Томсон моделі. 
Осы модельге сәйкес атомның оң заряд
ы сфера тәрізді атомды біркелкі толтырып тұруға тиіс, ал оны
ң ішінде нүктелік теріс зарядтар – электрондар атом бүтіндей
бейтарап болатындай мөлшерде сфераның әр жеріне орналасқан болады.
1.2. Резерфорд тәжірибелері
Томсон моделіндегі қайшылықтарды атом қойнауын әйтеуір бір амалмен тіке
лей барлап қарау арқылы шешуге болатын еді. Міне осындай тәжірибені ағылшын
физигі Э.Резерфорд (1871-1937) және оның шәкірттері Г.Гейгер, Э.Марсден жүргізд
і (1909-1910 ж.ж). Тәжірибелер Томсо
н моделінің келісімсіздігін көрсетті. О
сы тәжірибелер нәтижелеріне сүйеніп
Э.Резерфорд атомның жаңа ядролық м
оделін ұсынды (1911). Атомның бұл м
оделінің шығуы 

-бөлшектері көмегім
ен жүргізілген мынадай тәжірибелерге
негізделген болатын.

-бөлшектердің басым көпшіліг
і фольгадан негізінен бос кеңістіктен ө
ткендей түзу сызықты жолынан ауытқымай өтетіндігі байқалған. Мәселен, қалыңд
ығы
4
⋅
10
−
7
м
алтын фольгадан өткенде

-бөлшектердің көпшілігі түзу сызықты
жолдан 
1
0
−
2
0
-тан аспайтын 

бұрыштарға ауытқыған. Бастапқы қозғалыс бағыт
ынан ауытқыған 

-бөлшектерге келсек, өте үлкен бұрыштарға, кейде 
180
0
-қа дей
інгі бұрышқа аздаған ғана

-бөлшектер шашырайды. 8000

-бөлшектің біреуі
180
0
-қа бұрылып, кері серпілген. Ре
зерфордтың пікірі бойынша бұл оң за
рядталған

-бөлшектер кеңістіктің өт
е кішкентай аймағында шоғырланған
ауыр оң зарядтың тебуіне душар болға
н жағдайда ғана мүмкін болады (1.3-с
урет).