№1 Дәріс Көптеген қатты немесе сұйық заттар, мысалы, шыны, су сырт көзге бірыңғай құрылымды болып көрінеді. Олар өздерінен ештеңе өткізбейтін, сығылмайтын заттар болып табылады. Осындай сырт көзге көрінбейтін ұсақ бөлшектер арасындағы қуыстар, зат құрамының бірыңғайлы еместігі, әдетте, көптеген қатты және сұйық заттар өздері орналасқан кеңістікті бірыңғай үздіксіз толтырып тұр деген жаңсақ пікір туғызады. Шын мәнінде бұл олай емес. Егер біз газдарды қарастырсақ, оған көзіміз анық жетеді. Газдар өздерінің қасиеттері, құрылымы бойынша қатты денелерден айырықша. Оларды сығуға болады және газдар кез келген көлемге бірыңғай тез тарала алады. Бұл жағдай газдардың бір-бірінен белгілі қашықтықта орналасқан ұсақ бөлшектерден тұратынын көрсетеді. Ал егер қатты немесе сұйық заттардың да белгілі температуралық жағдайларда газға айналатынын ескерсек, бұл ұғымның оларға да қатысы бар екенін аңғару қиынға соқпайды.
1
2
№2 Дәріс
Негізгі ұғымдар: Идеал және нақты газдар; абсолютті температура; броундық қозғалыс; флуктуация Біз әуелі газдардың “шартты” моделін яғни идеал газды қарастырамыз. Бұл жерде мынадай екі негізгі мәселені жуықтап ескермеуге болады. Біріншіден, ретсіз қозғалып жүрген газ молекулаларының ара қашықтарының едәуір үлкен болуына байланысты олардың өз мөлшерін ескермейміз. Екіншіден, осы жағдайға байланысты молекулалар арасындағы әрекеттесуден туған потенциалдық энергияның аздығына байланысты оны есепке алмауға болады. Молекулалардың өзара соқтығысуын абсолютті серпімді шарлардың соқтығысу заңдылығы тұрғысынан қарастырамыз. Сонымен, идеал газдың толық энергиясы оның барлық молекулаларының кинетикалық энергияларының қосындысына тең болады.
Кезінде броундық қозғалыстың теориясын жасаған Эйнштейн көрсетуі бойынша қозғалыстың (оның проекциясының) орташа квадраттық мәні броундық бөлшекті қоршаған сұйық молекулаларының жылдамдығының (жылдамдық проекциясының) флуктуациясы-мен анықталады. Бұл теория бойынша ауытқудың орташа квадраты, мысалы, координатының осі үшін былай анықталады:
мұндағы сұйықтың тұтқырлығы; бөлшектің радиусы; бөлшек жылдамдығының орташаквадраты; оның массасы; бақылау уақыты.
Осындай өрнекті басқа да остер үшін алуға болатынын және бөлшек қозғалысының ретсіздігін ескеріп, былай жазуға болады:
(бөлшектің орнын ауыстыруы - ауытқуы). Сонымен, мынаны аламыз
Броундық бөлшектер қозғалысын тәжірибе жүзінде зерттеу Больцман және Авогадро тұрақтыларын анықтауға мүмкіндік береді, бұл жөнінде біз ілгеріде тоқталамыз.
