Гуманитарлық жоғарғы мектебі Оқу сауаттлығы функционалдық сауаттылықтың бір түрі Орындағандар: ҚТӘ-27 тобы

жүктеу/скачать 29,04 Kb.

бет	1/2
Дата	29.11.2022
өлшемі	29,04 Kb.
	#53592

1 2

Павлодар педагогикалық университеті
Гуманитарлық жоғарғы мектебі

Оқу сауаттлығы функционалдық сауаттылықтың бір түрі
Орындағандар: ҚТӘ-27 тобы.
Дисупова Дария, Касенова Мерей,
Қайрақан Аружан, Қамза Дәмежан
Тексерген: Сарыбаева Баян Жумашевна

Тақырыбы: Оқу сауаттылығы функционалдық сауаттылықтың бір түрі
Мақсаты: Адамдарды барынша сауаттандыру. Халықты оқытуға жарайтын маман кадрларын тәрбиелеу; Адамдардың дүниетанымдарын кеңейту, тіл байлығын, сөздік қорларын молайту, логикалық ойлау қабілеттері мен шығармашылық қиялын дамыту. оқушылардың алдына қойған мақсатын, табиғи дарынын, қабілетін жетілдіруде талаптана білуге үйрету.
Міндеті: Оқушылардың оқу сауаттылығын қалыптастыру үшін оларға мыналарды оқытуға бағытталған арнайы оқу тапсырмаларын ұсыну қажет: 1) мәтіннен ақпаратты табу және шығару; 2) оқылғанды біріктіру (байланыстыру) және интерпретациялау (интерпретациялау) қабілеті; 3) оқылғанды түсініп, бағалай білу.

«Бұл мейірімді адамдар оқуды үйрену үшін қанша еңбек пен уақыт қажет екеніне күмәнданбайды.
Мен бұған 80 жыл жұмсадым және мақсатқа толық жеттім деп айта алмаймын ».
Иоганн Гете

Оқушылардың функционалдық сауаттылығын қалыптастыру қазіргі білім берудің негізгі міндеттерінің бірі болып табылады. Функционалдық сауаттылықтың қалыптасу деңгейі – мектептен мемлекетке дейінгі ауқымдағы білім сапасының көрсеткіші.

Функционалдық сауаттылықтың үш анықтамасы:
Функционалдық сауаттылық – күнделікті өмірде қолдануға және күнделікті мәселелерді шешуге арналған оқу және жазу дағдыларының жиынтығы.
Функционалдық сауаттылық – адамның қоршаған ортамен қарым-қатынасқа түсу және оған тез бейімделу және қызмет ету қабілеті.
Функционалдық сауаттылық – адамның өмір бойы алған білімін адам қызметінің, қарым-қатынас пен қоғамдық қатынастардың әртүрлі салаларында кең ауқымды өмірлік міндеттерді шешу үшін пайдалана білуі.
Функционалдық сауаттылықтың алты құрамдас бөлігінің бірі – бірінші орында тұрған оқу. Оқу сауаттылығы – оқу мәтіндерін оқу және түсіну, мәтіннен ақпаратты алу, түсіндіру, оқу, оқу-тәжірибелік мәселелерді шешуде және күнделікті өмірде қолдана білу. Оқу сауаттылығы – функционалдық сауаттылықтың негізгі дағдысы.
Кітап оқу – өнер, маңызды әрі қиын өнер. Гетенің сөзі шындыққа айналды: «Бұл мейірімді адамдар оқуды үйрену үшін қанша еңбек пен уақыт қажет екеніне күмәнданбайды. Мен өзім осыған 80 жыл жұмсадым және мақсатқа толық жеттім деп айта алмаймын.
Бүгінгі таңда жеке тұлғаның кітап оқу мәдениетін әлемдік қауымдастық жоғары бағалайды: 2003-2013 жылдарды Біріккен Ұлттар Ұйымы сауат ашудың онжылдығы деп жариялады. Дегенмен, әлемнің көптеген елдеріндегі сияқты Ресейде де халықтың кітап оқу мәдениеті деңгейінің төмендеуі байқалды. Соңғы жиырма жыл ішінде қоғам өміріндегі орасан зор өзгерістердің нәтижесінде кітап оқудың мәртебесі, оның рөлі, оған деген көзқарас түбегейлі өзгерді. Кітап оқу мәселесі әлі де ерекше назарда. Кітап оқуға деген қызығушылықты жоғалту мәселесінің өзектілігі елде реакция тудырды. Ресей кітап одағы кітап оқудың қоғам дамуындағы рөлін түсіну негізінде кітап оқуға деген қызығушылықтың төмендеуіне қарсы тұру мақсатында 14 жылға есептелген «Кітап оқуды қолдау мен дамытудың ұлттық бағдарламасын» әзірлеп, жүзеге асырды. . Бірақ кітап оқу мәселесі бүгінгі күні өзекті болып қала береді.
PISA зерттеуінде оқу сауаттылығы – «адамның жазбаша мәтіндерді түсіну және пайдалану, олар туралы ой елегінен өткізу және өз мақсаттарына жету, білімі мен мүмкіндіктерін кеңейту, қоғамдық өмірге қатысу үшін оқумен айналысу қабілеті»
Кез келген сабақта біз мәтін түрінде жиі берілетін ақпаратпен жұмыс істейміз.
Жалпы білім берудің Федералдық мемлекеттік білім беру стандарттарында оқырманның сауаттылығы немесе семантикалық оқу мета-пәнді оқытудың ең маңызды нәтижесі болып табылады. Оқулықтың әрбір параграфы студент үшін жаңа мәтін болып табылады, оған мұғалім әртүрлі дағдыларды қалыптастыратын сұрақтар, күрделілік деңгейіндегі тапсырмалар тобын құруы керек, мысалы:
мәтіннен ақпаратты табу және шығару мүмкіндігі;
оқылған мәтінді түсіну, ондағы ақпаратты бағалау және сыни тұрғыдан талдау қабілеті;
алынған ақпаратты кез келген типтегі есептерді шешу үшін пайдалану мүмкіндігі - оқудан практикалық, өмірге дейін;
Алынған ақпараттан тиісті қорытынды жасай білу.
Бастауыш мектептен негізгі мектепке көшуде оқуды үйрену аяқталып, оқу үшін оқу басталады. Бұл оқушылар саналы, мәнді оқуды меңгеруі керек деген сөз. Олар салыстыруды, салыстыруды, ойлауды, түсіндіруді, кезең-кезеңімен ойлауды, есептерді шешу стратегиясын құруды үйренуі керек. Балалар тек орыс тілі мен әдебиеті сабақтарында ғана оқымауы керек. Әр заттың кітабы бар.
Соңғы кезге дейін біздің арамызда кітап пен оқудың құндылығы даусыз еді. 1970-1980 жылдары Ресей туралы миф пайда болды және оны «әлемдегі ең көп кітап оқитын ел» ретінде бөлісті. Қоғамдағы кітап оқудың жоғары беделі, әсіресе «байыпты» әдебиеттер, классиктер, «қалың журналдардағы шығармалар», кітап жинау, өз кітапханаларын құру – осының барлығы кітап оқуға ықпал етті және кітап оқитын ел ретінде өзіміз туралы ойымызды шындап бекітті. Бірақ бүгінгі жағдай басқаша. Жаппай оқудың суреті, оның беделі, оқырманның қалауы мен әдеті айтарлықтай өзгерді. Теледидар, компьютерлер мен бейне ойындар үстемдік ететін ғылыми-техникалық прогрестің қазіргі дәуірінде балалардың кітап оқуға деген қызығушылығы жоғалып кетті.
Жасыратыны жоқ, қазіргі балалар – прогресс балалары, жаңа техникалық жаңалықтардың балалары. Олар ұялы телефондарды, компьютерлерді, Интернетті оңай түсінеді, олар өздерінің қарым-қатынасын ең сенімді досы - кітаппен алмастырды. Ал кітапқа деген сүйіспеншілікті қалай ояту керек, баланы қалай оқуға тәрбиелеу керек – бұл сұрақтар мұғалімдер мен ата-аналардың өздері арасында жиі көтерілуде. Өйткені, тәжірибе көрсеткендей, нашар және аз оқитын студенттер жай ғана жазаланады
Леонтьев А.А.: «Функционалды сауатты адам бәрін пайдалана алатын адам өмір бойы үздіксіз білім алу, шешу дағдылары мен дағдылары әр түрлі өмірлік міндеттердің кең ауқымы адам қызметінің сфералары, қарым-қатынас және әлеуметтік қатынастар»
Білім беру жүйесі – ең тұрақты және күрделі жүйелердің бірі. «Функционалдық сауаттылық» термині алғаш рет 1957 жылы «сауаттылық» және «минималды сауаттылық» ұғымдарымен қатар ЮНЕСКО құжаттарында пайда болды. 1958 жылы оныншы Бас сессиясында ЮНЕСКО халықтың сауаттылығын анықтау үшін санақ жүргізбек болды және мәтінді түсініп оқыған, өздері туралы шағын мәтін құра алған адамды ғана сауатты деп санады. Жартылай сауатты адамға тек оқи алатын азаматтарды жатқызды. 1965 жылы Тегеранда өткен сауатсыздықты жоюға бағытталған Дүниежүзілік министрлер конгресінде бұл терминді ұсынды. Көп ұзамай функционалдық сауаттылық тұлғаның білім деңгейінің көрсеткіші және оқу мен жазуды игеру процесі еңбек өнімділігі, өмір сүру жағдайларының жақсаруы және білім беру сапасының артуымен байланысты деген тұжырымдама қалыптасты. Ал 1978 жылы ЮНЕСКО ұсынған білім саласындағы өзгерістерге бағытталған ұсыныстар қайта қаралды. «Сауаттылық» – оқу-жазу, есеп және құжаттармен жұмыс жүргізе алу дағдысы. Ал «минималды сауаттылық» – қарапайым оқу-жазу қабілеті. Функционалдық сауаттылықтың түрлері: жалпы сауаттылық, компьютерлік сауаттылық, ақпараттық сауаттылық, коммуникативті сауаттылық, шет тілдерін меңгерудегі сауаттылық, тұрмыстық сауаттылық, төтенше жағдайда өзін ұстау сауаттылығы, әлеуметтік-саяси сауаттылық. Сауаттылық – адамның одан әрі дамуын құруға негіз болатын іргетас. Сауаттылық ауызша және жазбаша сөйлеу дағдыларын меңгерудің белгілі бір дәрежесі ретінде халықтың мәдени деңгейінің маңызды көрсеткіштерінің бірі болып табылады.
«Оқу» ұғымының «функционалдық оқу» ұғымынан айырмашылығы неде? Оқу – бұл интеллектуалдық даму технологиясы, мәдениетті қалыптастыру тәсілі, қарым-қатынастағы делдал, өмірлік мәселелерді шешу құралы. Оқусыз өмір бойы жалғасып келе жатқан зияткерлік даму мен өздігінен білім алу мүмкін емес. Мәтіннің мазмұны әрқашанда әртүрлі дәрежелеріне ие: әртүрлі адамдар өзінің жеке ерекшеліктері мен өмірлік тәжірибесіне қарай бірдей мәтінді әр түрлі түсінеді.
Оқу процесі үш фазадан тұрады:Біріншісі – мәтінді қабылдау, оның мазмұнын ашу, жеке сөйлемдерден жалпы мазмұн құру. Сұрақтағы негізгі сөздер мен жауап мәтініндегі негізгі сөздер негізінде сәйкес келеді. Сұрақ пен жауап мазмұнының маңызды синонимикалық түрлендірулері талап етілмейді. Бұл сұраққа жауап беру үшін оның мағынасын түсіну міндетті емес (мысалы, сұрақта қолданылған сөздер мен терминдердің мағынасын түсіну). Түйінді сөздерді мәтіннен орынды оқшаулау жеткілікті. Сұраққа объективті жауап беретін мәтіннің фрагментін түсіну міндетті емес.Сұрақтың жауабы мәтіннің бір абзацында ықшам орналасады. Сұраққа жауап беру үшін мәтіннің әртүрлі бөліктерінде орналасқан бірнеше ақпарат бірліктерін алудың қажеті жоқ. Басқаша айтқанда, сұраққа жауап іздеудің формальды тәсілдерін үйренуге болады (негізгі сөздер бойынша іздеу). Кейбір жағдайларда осындай жолмен алынған сұраққа жауап формальды түрде дұрыс болуы мүмкін, бірақ оқушы сұрақты түсінгенін және жауапқа қатысты өз ойын түсіндіре алатынын куәландырмайды. Оқудың бірінші фазасында репродуктивті оқиды, фактілер мен фабуланы мамұндай алады. Алайда, бүгінгі күні оқу процесінде алынған ақпаратты түсінуді, оны түсіндіруді, бағалауды және өзіндік ойдың қалыптасуын талап ететін шығармашылық оқу бірінші орынға ұсынылады. Василий Александрович Сухомлинский былай деді: «Оқу – бұл балалар әлемді көріп, білетін терезе». Екінші – мәтінді түсіндіру: салыстыру және талдау, жалпылау, өз тәжірибесімен байланыстыру, контекст пен тұжырымдарға мән беру. Мәтіннің ішкі мағынасын түсіну үшін оның жекелеген хабарламаларын бір-бірімен байланыстырып, түсіндіру қажет. Түсіндіру мәтіннен тікелей хабарланбайтын ақпаратты алуды көздейді. Кейде ол үшін жасырын байланыс орнату керек, кейде тұспалданатын хабарды түсіну керек. Сұраққа жауап беру үшін оқушылар кейде мәтін хабарламасынан қорытынды жасауға, басты және екінші дәрежелі мәтін бөліктерін ажыратуға, негізгі ой-пікірлерді қысқаша тұжырымдауға немесе мәтінде айтылғанның негізінде алдыңғы оқиға туралы пікір айтуға тура келеді. Оқу процесінде ақпаратты байланыстыру мен түсіндіру арасында тығыз екіжақты қарым-қатынас орнайды. Ақпарат бірліктерін белгілі бір тұтастыққа байланыстырудың алдында әрбір құрама бірліктердің мәнін түсіндіру актісі әрдайым орын алады. Үшінші – бұл жаңа мағынаны құру, яғни, жеке білім ретінде алынған жаңа білімді қабылдау. Оқуға гипотезалар, болжамдар ұсыну, модельдеу және жинақтау, өмірде, оқуда, кәсіби қызметте, практикада қолдану кіреді. Оқығанда оқырманда сезім, ой, бейнелер пайда болады. Бұл көптеген мәселелер бойынша әртүрлі көзқарастар бар екендігін түсіндіреді. Мәтінде айтылған ақпарат туралы ой оқырман мен мәтіннің авторы арасындағы диалогты білдіреді. Авторлық ұстанымды түсіне отырып, оқырман өзінің жеке тәжірибесіне немесе мәтінде қамтылмаған білімге негізделе отырып, онымен келісе алады немесе келіспейді. PISA-2009 тестілеуі мәтіндегі ақпарат туралы ой-өрісін ой елегінен өткізіп, оқырманның мәтіннен тыс білімін пайдалануын қарастырады. Оқу процесі өзара байланысты. Ақпарат бірліктері өзара байланысты болғанша және түсіндірілгенше мәтіннің хабарламасын түсіну және бағалау мүмкін емес. Дегенмен, оқу сауаттылығының диагностикасының міндеттері үшін PISA тестінің сұрақтары үш оқырман біліктерінің басым сипаттамаларына біріне байланысты. Оқу сауаттылығының деңгейіне қарамастан, кез келген оқушы оқу сауаттылығын меңгерудің белгілі бір деңгейін көрсете алады.
Қазір Қазақстан бүкіл әлемдік білім кеңестігіне ену табалдырығында. Сондықтан жастарды жаңа кезеңнің талаптарына сай тəрбиелеу үшін оларға жаңа, мазмұны жоғары деңгейде білім беру қажет. Қазақстан алғаш рет оқушылардың сауаттылық білімін анықтайтын халықаралық бағдарламаны 2009 жылы, содан кейін 2012 жылы қабылдады. ҚР Үкіметінің 2012 жылғы 25 маусымдағы №832 қаулысымен бекітілген «Оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі 2012-2016 жылдарға арналған ұлттық іс-қимыл жоспары» Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың 2012 жылғы 27 қаңтардағы «Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының басты бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауы мен Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы негізінде қабылданды. Жолдауда білім беру ұйымдары жастарға жалаң білім беріп қана қоймай алған білімдерін өмірдің түрлі жағдайларында пайдалана алуды үйретуі керек екендігін баса айтып, үкіметке оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамытудың бес жылға арналған Ұлттық шаралар жоспарын дайындау жөнінде нақты тапсырма берген еді. Бүгін Қазақстан мектептерінде тұлғаның тұтас дамуы жаңа білім беру стандартында белгіленген басым бағыт болып табылады. Ол, ең алдымен, жеке тұлғаның жаңа білімді, шеберлікті және құзыреттілікті өз бетінше меңгеруіне мүмкіндік беретін әмбебап оқу іс-әрекеттерін қалыптастыру, оның ішінде меңгеруді ұйымдастыру, яғни оқу іскерліктері арқылы қамтамасыз етіледі. Функционалдық сауаттылықты дамытудың жалпы бағдары Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында анық көрсетілген. Ондағы басты мақсат жалпы білім беретін мектептерде Қазақстан Республикасының зияткерлік, дене және рухани тұрғысынан дамыған азаматын қалыптастыру, оның физикалық құбылмалы әлемде әлеуметтік бейімделуін қамтамасыз ететін білім алудағы қажеттіліктерін қанағаттандыру болып табылады.
Функционалдық сауаттылықты дамытуда қазақ тілінің функционалдық-коммуникативтік тұрғыдан меңгертілуі басты орында болуы керек. Қазіргі қазақ мектептеріндегі қазақ тілі әлі де болса, формалдық грамматика логикасы негізінде оқытылып келеді. Оның салдары – меңгертілетін таза грамматикалық ережелер мен сабақта, сабақтан тыс орындалатын жаттығулардағы тілдік талдаулардың оқушылардың күнделікті өмірінде қажетін атқара алмауына әкеліп отыр. Қазақ тілін функционалдық-коммуникативтік бағдарда оқытуда «тілден – тілдік форма мен тілдің функциясына» және «тілдің функциясынан - тілге» қарай жүру логикасы ұсталынады. Тіл жүйесіндегі тіл бірліктерінің қызметі - өзінен жоғары тұрған тіл бірлігін құруға қатысуы, сөйтіп адам сөйлеуінде барлық тіл бірліктерінің қызметінің көрініс табуы – тілдің функционалдық ерекшелігі болып табылады. Осы ретте Ахмет Байтұрсынұлының «Тіл құралы» мен Құдайберген Жұбановтың «5-класқа арналған қазақ тілі грамматикасы» оқулығындағы тілдің кіші бірліктерінің кірпіш ретінде сипатталып, ең кіші кірпіш – дыбыс делініп, одан буын, олардан сөз құралатыны айтылуы қазақ функционалдық грамматикасының бастау көздерінің қалыптасуы екенін көреміз .
Қазақ тілінің коммуникативтік қызметі дегенде, жай сөйлемнің, құрмалас сөйлемнің, мәтіннің адам ойын білдірудегі құрылымдық-жүйелік, мағыналық ерекшеліктері басты назарда болуы туралы айтылып отырғаны белгілі. Сөйлемнің коммуникативтік типі дегеніміз – коммуникациялық актідегі сөйлем шегіндегі айтылымның функционалдық қолданыс мақсатын анықтайтын категория. Сөйлемнің ең басты қызметі де, белгісі де - коммуникация бірлігі ретіндегі болмысы. Сондықтан да сөйлемнің басты жіктемесі дәстүрлі тіл білімінде «коммуникацияның мақсаты» леп аталатын коммуникативтік ұстанымға негізделеді. Бұл ретте қазақ тілін қазақ мектебінде оқытудағы және қазақ тілін екінші тіл ретінде оқытудағы құзыреттердің басым орны танылады. Қазақ тілін оқытудың басты мақсаты - қазақ тілінің төменде көрсетілген басты қызметтерін теориялық және практикалық тұрғыдан меңгерту, өмірлік жағдаяттарда еркін әрі сауатты қолдануға дағдыландыру:

қазақ тілінің қатынас құралы ретіндегі қызметін ұғындыру және меңгерту.
қазақ тілінің адамның сезімді білдіру қызметі ерекшелігін меңгерту.
қазақ тілінің танымдық қызметін меңгерту.
қазақ тілінің адам ойын білдіру қызметін меңгерту.
қазақ тілінің кумулятивтік, яғни қазақ халқының тарихы мен мәдениетін жинақтаушы қызметін меңгерту. Қазақ тілі жүйесінің барлық ішкі элементтері мен категорияларының қызметі, түптеп келгенде, қазақ тіліндегі мәтінді құруға бағытталады, соған арналады. Қазақ тілінің иегері болып табылатын әрбір адамның танымдық үдерісін санасына тіл арқылы таңбалауы, ішкі сезімін тіл көмегімен сыртқа шығаруы, басқа адаммен тілдік қарым-қатынасқа түсуі – қазақ тілі жүйесіндегі кішісінен бастап ең ірісіне дейінгі элементтердің түрлі грамматикалық байланыстарға түсуі арқылы сөйлеуші адамды «коммуникантға» айналдыру қызметі деп түсініледі. Қазақша сөйлеуші адамның толыққанды коммуникантқа айналуы үшін оның тек сөздің тура мағынасын біліп қоюы, сол тура мағынадағы сөздерді ғана грамматикалық байланыстар мен қатынастар арқылы сөйлем етіп құра алуы - тым жеткіліксіз. Бұл мәселе – тек қазақ тілін үйренуші өзгетілді адамдарға ғана байланысты деп ойламауымыз керек. Қазақ мектебіндегі, қазақы ортадағы қазақтарға да қазақ тілін коммуникативтік бағдарда оқытудың маңызы – тіл дәрежесінің биіктігін ойы мен сана биіктігіне теңдестіре алатындай жүйе жасау және тәжірибеде қолдану болып табылады.

Білім берудің әрбір сатысында түлек оқу және жеке міндетті тапсырмаларды оқи отырып орындай алу тиіс. Яғни оқу сауаттылығы – оқушылардың мәтін мазмұнын түсіне білу және оларға ой жүгірте білу, мәтін мазмұнын өз мақсаттарына жету үшін пайдалана білу, қоғам өмірінде белсенділік таныту мақсатында білімдері мен мүмкіндіктерін дамыту қабілеттері. Оқу сауаттылығы ұғымын оқушылардың жазбаша мәтіндерді ұғына оқу қабілеттілігі және оларға рефлексия, олардың мазмұнын өз мақсаттарына қол жеткізу үшін қолдануы, білімдері мен дағдыларын қоғамның белсенді өміріне араласуы үшін дамытуы деп түсінуге болады. Оқу сауаттылығын тексеру оқу техникасы немесе мәтіннің мазмұнын нақты түсінуін бағалау емес, оқу барысында меңгерген білімдері мен дағдыларын өмірлік жағдайларда қолдана білу ептіліктерін бағалауға бағытталған. Ресми дерек бойынша, мектеп жасындағы балалардың 40% әдеби мәтінді түсінуге қиналатындығы дәлелденген. Бұлар мектептен білім алса да, қызмет жасауға келгенде қарапайым жазу үлгісін білмейтіндігін көрсеткен. Тіпті олар әр түрлі жағдайда кездескен бланкіні толтыра алмай, ондағы ақпараттың мәнісін түсіне алмапты. Оқу сауаттылығы осындай олқылықтардың орнын басады.

жүктеу/скачать 29,04 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2