Резюме  В статье говорится об уровне жизни народа, значении и структуре.  Summary

ӘӚЖ 657.6 
ТУРИЗМ САЛАСЫНДА БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕП ӘДІСТЕРІН ҚОЛДАНУ 
ҚАЖЕТТІЛІГІ 
Аимова А. 
Аймақтық әлеуметтік-инновациялық университеті, Шымкент қ. 
 
Қазақстан  Республикасының  теңдесі  жоқ  табиғи  және  мәдени  әлеуетіне  негізделген  қазіргі 
заманғы  туристік  индустрия  туризмнің  туристік  қызмет  кӛрсетулердің  халықаралық  саудасы 
жҥйесіне  оралымды  кірігуінің  табиғи  жҥйе  жасаушы  факторы,  неғҧрлым  серпінді  дамушы  және 
ӛзінің  капитал  сыйымдылығына  қарамастан,  салынған  капиталға  қайтарымы  жӛнінен  тиімді 
салалардың  бірі  болып  табылады.  Қазақстан  Республикасы  Ҥкіметінің  туризм  саласындағы 
белгілеген барынша маңызды міндеттерінің бірі  - Қазақстанды орталық  азиялық  ӛңірдегі  туризм 
орталығына айналдыру. 
Қазақстандағы  қазіргі  заманғы  туризм  дамуының  деңгейі  қолда  бар  туристік  әлеуетті 
толығымен пайдалануға мҥмкіндік бермей отыр. Туристік сфера дамуының тӛмен деңгейі туризм 
сферасын  экономикалық  реформалау  жӛніндегі  ғылыми  ӛңдеулердің  тіптен  болмауына 
байланысты. Қазақстанда туризм сферасында тәжірибелік ҧсынуларды жасау ҥшін кешенді және 
жҥйелік  талдау  ӛткізетін  ғылыми-зерттеу  қҧрылымы  жоқ.  Сондықтан  қазіргі  заманғы    туризм 
дамуының экономикалық механизмін зерттеудің ӛзекті мәні бар. 
Туризм  Қазақстан  Республикасында  жылдан-жылға  дамып,  қызмет  аясын  кеңейтіп  келеді. 
Соның  арқасында  әлемнің  кӛптеген  елдері  қатысатын  Қазақстанның  ӛзіндік  туристік  нарығы 
қалыптасуда.  Оның  ары  қарай  дамуына  әсер  етуші  негізгі  факторлар  экономикалық  және 
әлеументтік болып табылады, бҧл ең алдымен негізгі қажеттіліктерді қанағаттандыру шектерінен 
азаматтардың (әлеуетті туристер) жеке табысының асуы. 
Елбасымыз  Н.Ә.  Назарбаев  туристік  индустрия  қызметінің  мемлекет  қазынасына 
айтарлықтай кіріс әкелуге қабілетті, болашағы зор экономика саласы ретінде кӛріне алатындығы 
жайлы ӛзінің стратегиялық  бағдарламасында атап ӛткен болатын. Сонымен қатар, дәстҥрге еніп, 
қалыптасып,  келе  жатқан  Елбасының  жыл  сайынғы  Жолдауларында  еліміздің  әлеументтік-
экономикалық  әлеуетін  дамыту  мақсатында  атқарылатын  істер  мен  алда  тҧрған  міндеттер 
анықталып  отырады.  Әрине,  халықтың  әл-ауқатының  артуы  мен  рухани  және  гармониялық 
жағынан дамуы, ӛмір сҥру жағдайларының сапалы тҥрде жақсаруы мәселелерін шешуге мҥмкіндік 
беретін, халық  тҧтынатын игіліктердің маңызды бӛлігін қҧрайтын демалыс және ойын-сауықтық 
бағдарламалармен қамтамасыз ету мен байланысты қызметтердің маңызы сӛзсіз. 
Бҥгінде  кӛптеген  адамдардың  кҥнделікті  тҧрмысынан  орын  алған  ―ХХІ  ғасыр  кӛрнісі‖ 
атанып  кеткен  туристік  қызмет  индустриясы  ӛзінің  мемлекеттік  қазынаға  қосқан  экономикалық 
салымы  бойынша  химиялық  ӛнеркәсіптен  алға  озып,  автокӛлік  саласымен  теңесті.  Ол  әлемдік 
жалпы ӛнімнің 12% ҥлесін ала отырып, ӛзіне жҧмыскерлердің алып армиясы мен ірі қаржыларды 
жҧмылдыруда. 
Еліміздің  туристік-рекреационды  әлеуетіне  негізделген  шаруашылық,  ӛндірістік  және 
әлеуметтік  қызметтердің  сан  қырлы,  кҥрделі  жҥйесін  білдіретін  туристік  қызмет  индустриясы 
адамдардың бос уақытын дҧрыс ҧйымдастыруға және демалу мен кӛңіл кӛтеруге деген сҧранымын 
жан-жақты  қанағаттандырып,  еңбек  ресурстарына  жҧмылдыруға  қабілеттілігімен  халықтың 
тҧрмыс  деңгейін  кӛтереді.  Мысалы:  негізінен  туристерді  қабылдауға  маманданған  елдерде 
туризмнің  дамуына  аса  кӛңіл  бӛлу  шет  елдік  валютаның  ағымын  кӛбейтуге  және  жаңа  жҧмыс 
орындарын қҧруға ҧмтылумен тҥсіндіріледі. 
Мемлекеттік  бағдарлама  республикада  қазіргі  заманғы  тиімділігі  жоғары  және  бәсекеге 
қабілетті  туристік  индустрия  қҧруға  және  экономиканың  сабақтас  секторларын  дамытуды 
қамтамасыз  етуге  мҥмкіндік  береді.  Ол  туризмді  дамыту  саласындағы  мемлекеттік  саясаттың 
стратегиясын,  негізгі  бағыттарын,  басымдықтарын,  міндеттері  мен  іске  асыру  тетіктерін 
айқындайды  және  туризм  инфрақҧрылымын  дамытуды,  осы  саланы  мемлекеттік  реттеу  мен 
қолдаудың  тиімді  тетігін  қҧрудың,  туристік  әлеуетті  арттырудың,  елдің  тартымды  туристік 
имиджін,  рекреациялық  шаруашылық  мамандануы  бар  аймақтар  қалыптастырудың  негізгі 

аспектілерін  қамтиды.  Әлемдік  туризмнің  қарқынды  дамуына  байланысты  Қазақстанның 
жекелеген  аймақтарына  деген  сҧраныс  ӛсуде.  Еліміздің  жеке  ӛңірлері  туризмнің  қалыптасып 
тҧрақты  дамуына  мҥмкіндік  беретін  туристік-  рекреациялық  ресурстармен  қамтамасыз  етуші 
болып  табылса,  екінші  жағынан  туризм  арқылы  әлеуметтік-экономикалық  мәселелерін  шешу 
ӛңірдің  экономикасының  ӛркендеуіне  алғышарт  жасай  алатындай  мҥмкіндіктері  бар 
мультипликативті  нәтижеге  ие  болуымен  ерекшеленеді.  Соған  қарамастан,  туризмді  тҧрақты 
дамыту  тетіктері  біртҧтас  ашық  жҥйе  ретінде  қарастырылмағандықтан,  осы  саланың  дамуын 
қамтамасыз  ететін  барлық  тҥйінде  мәселелер  әлі  де  шешуін  тапқан  жоқ.  Қазіргі  таңда  басты 
мәселелердің  бірі  кіру  және  ішкі  туризмін  пайдаланып,  бәсекеге  қабілетті  туристік  индустрияны 
қалыптастыру,  халықты  жҧмыс  орындармен  қамтамасыз  ету,  мемлекеттің  және  халықтың 
табыстарын ӛсіру болып саналады. Бҧл мақсатқа жету ҥшін туризм саласында бухгалтерлік есеп 
пен аудиттің әдістері мен тәсілдерін қолдану қажеттілігі туып отыр. Туристік салада бухгалтерлік 
есеп  пен  аудиттің  технологияларын  қолдану  оның  бәсекеге  қабілеттілігін  жоғарылатуына,  ол 
саланы  ойдағыдай  дамытуға  әсерін  тигізеді.  Осы  мәселелердің  барлығын  кешенді  тҥрде  шешу 
қажет, ал ол кӛбінесе мемлекеттік қаражат пен мемлекеттік реттеуге байланысты болып отыр.  
Аталған мәселелерді шешуде нарықта әрекет етуші туристік фирмалардағы есеп пен аудитті 
жетілдірудің  маңызы  ӛте  зор.  Туризм  арқылы  кӛптеген  елдер  ӛздерінің  тӛлем  тепе-теңдігі 
мәселелерін  шешуге  тырысады.  Туризмнен  тҥсетін  табыстарға  шетелдік  туристердің  болған 
елдерінде ӛздеріне кӛрсетілген қызметтер мен тауарларға тӛлеген ақылары жатады, оған тек сол 
елде қосымша жҧмыс істегеніне алған ақысы және халықаралық кӛлік ақылары жатпайды. 
Туризмдергі  шығындарға  бір  елдің  тҧрғындарының  шетелде  кӛрсетілген  қызметтер  мен 
тауарларға, ӛнімдерге тӛлеген ақылары жатады. 
Әдетте, шетелдік турист бір елге келіп, одан қайта кетуіне шығаратын шығындарынан басқа, 
тамақтануға ӛз шығындарының 40%-ын, тҧрғын жайына - 30%, ел ішіндегі сапарларға - 8%, басқа 
шығындарға 22% жҧмсайды деп саналады. 
Шетелдік  туристердің  келген  елінде  шығарған  шығындары  нәтижесінде,  біріншіден, 
туристік  фирмалардың  табысы  артады,  бҧл  –  тура  эффект,  екіншіден,  жабдықтаушылардың 
тауарлары  мен  қызметтеріне  экономиканың  туристік  секторы  жағынан  сҧранысы  ӛседі,  ол 
кезегінде  ӛз  жабдықтаушыларының  тауарлары  мен  қызметтеріне  сҧранысын  кӛтереді,  осылайша 
барлық секторларда табыс артуына әкеледі, бҧл – жанама эффект, ҥшіншіден, туристік бизнеспен 
тура немесе жанама байланысты тҧрғындардың жеке табысы ӛседі, ол тҧтынушылық сҧраныстың 
ӛсуіне  себепші  болады,  бҧл  –  мәжбҥрлік  эффекті.  Жанама  және  мәжбҥрлік  эффекттері  бірге 
алғанда екінші қатардағы эффект деп аталады. 
Біріккен Ҧлттар Ҧйымының туризм және саяхат жӛніндегі конференциясында (Бҥкіләлемдік 
туристік  ҧйымның  ҧсынуларын  есепке  ала  отырып)  елдердің  туризмдегі  табыстары  мен 
шығыстары  есебінің  методикасы  жасалды  және  қабылданды.  Халықаралық  валюталық  қордың 
ҧсынуына сәйкес ―Туризм‖ бабының тӛлем балансының активіне келесі табыстар кіреді: 
- келуші және ішкі туристерге сатылған тауарлар мен туристік қызмет кӛрсетулерден тҥскен 
табыстар; 
-  туристік  сҧраныс  тауарларын  және  туристік  ӛндіріске  қажетті  қҧрылғыларды 
экспорттаудан тҥскен табыстар; 
-  басқа  қызметтерді  сатудан  тҥскен  табыстар  (кадрларды  даярлау,  ел  мамандарының 
шетелдік серіктестіктеріне қызмет кӛрсетуі); 
-  келуші  туристердің  ішкі  және  халықаралық  кӛліктерге  келген  елінде  жҧмсайтын 
шығындары; 
- отандық туризм индустриясына шетелдік капиталдың инвестициялануы; 
-  басқа  елдерге  туризмді  дамыту  ҧшін  берілген  несиелерден  тҥскен  табыс  (капиталдың 
пайызы мен қайтарымы (ӛтелуі)). 
―Туризм‖ бабының тӛлем тепе-теңдігінің пассивтеріне келесі шығындар енгізіледі: 
-  шығушы  туристердің  барған  елдерінде  алған  туристік  тауарлары  мен  қызметтеріне 
жҧмсалған шығындар; 
- келуші туристерге қызмет кӛрсетуге қажетті тауарлар импортына жҧмсалатын шығындар; 

-  басқа  қызметтерді  алуға  жҧмсалатын  шығындар  (кадрларды  шетелде  даярлау,  туризм 
сферасында қызмет етуші шетелдік жҧмысшылар мен мамандардың еңбекақысы); 
- шығушы туристердің шетелдік кӛлік компанияларына тӛлейтін шығындары; 
- басқа елдердің туризмін дамытуға инвестициялар салу; 
- отандық туризмді дамытуға  салынған ҧзақ мерзімді несиелер (капитал пайызы мен ӛтелуі). 
Бҥкіләлемдік туристік ҧйым сарапшыларының болжамы бойынша, әлемдік туризм ӛнеркәсібі 
қазір  саяхат  пен  экскурсияның  кӛлемі  ҥнемі  артуы,  аймақтар  мен  келу  елдерінің  арасындағы 
бәсекенің  ҥнемі  кҥшеюі  кезеңінде  тҧр.  Сонымен  бірге,  ҧсынылған  турдың  сапасы  мен 
қауіпсіздігіне  баса  назар  аударушы  жақсы  ақпарат  алған  туристік  қызметтерді  тҧтынушылардың 
қатары  ӛсуде.  Туристік  нарықтың  одан  ары  дамуы  жаңашыл  ақпараттық  технологиялармен 
анықталуда. 
 
Резюме 
В этой статье рассматривается необходимость применения методов бухгалтерских отчетов в 
области туризма. 
Summary 
The necessity of using of methods of bookkeeping accountance in the brand of tourism is 
considered in this article.   
 
Әдебиеттер: 
1.
 
Сейдахметова Ф.С. Қазіргі заманғы бухгалтерлік есеп Алматы 2008 ж. 
2.
 
Абдушукуров, Р.С. Теория и практика бухгалтерского учета.- Алматы, 2007 
 
 
 
ӘОЖ  004.7(07.5) 
ЕКІ ӚЛШЕМДІ КЕРІ ГИПЕРГЕОМЕТРИКАЛЫҚ ҤЛЕСТІРУ ЗАҢЫНЫҢ 
АСИМПТОТИКАЛЫҚ ҚАСИЕТТЕРІ 
Бурлибаев Б.C., Искакова А.И. 
Аймақтық әлеуметтік - инновациялық университеті 
Шымкент қаласы 
 
Екі ӛлшемді кері гипергеометрикалық үлестіру 
 
 
     
x
F
x
U
x
c
U
x
b
U
x
a
LU
n
i
x
i
n
i
n
i
x
x
ij
i
j
i









1
1
1
        (1) 
 
n
 тәуелсіз  айнымалыларға  байланысты  анықталған  екінші  ретті  дербес  туындылы 
сызықты 
дифференциалдық 
теңдеуді 
қарастырайық. 
Мҧндағы 


2
,
...,
,
2
1




n
R
G
x
x
x
x
n
n
,    коэффициенттер 
     
x
c
x
b
x
a
i
ij
,
,
 және 
 
x
F
 
функциясы 
G
 облысында  анықталған  ӛте  тегіс  функциялар.     
G
 облысының  
 
n
j
i
x
a
ij

,
,
 коэффициеттері  нӛлге  айналатын  нҥктелерінде  (1)  теңдеуі  бірінші 
ретті  теңдеуге  айналады.  Алдағы  уақытта  біз 
G
 облысының  барлық  нҥктелерінде 
теңдеудің реті екіге тең деп ҧйғарамыз, яғни 
 
x
a
ij
 коэффиценттері 
G
 облысында бір 
уақытта барлығы нӛлге тең бола алмайды. Сонымен қатар 
   
x
a
x
a
ji
ij

 болсын. 
 
(1) теңдеуінің типін анықтау ҥшін тӛмендегідей қадамдар жасаймыз:  

1-  қадам.   
G
 облысынан  кез  келген,  бірақ  бекітілген 
 
 


0
0
1
0
,...,
n
x
x
x

 нҥктесін 
таңдап аламыз  
2-  қадам.  Тәуелсіз  айнымалылардың  санына  байланысты  анықталатын 
i

 
айнымалыларына  катысты  (2)    теңдеуіне  сәйкес  келетін  квадраттық  форманы 
қҧрамыз:  


 




n
i
n
j
j
i
ij
n
x
a
Q
1
1
0
2
1
,...,
,





           
(2) 
3-  қадам. (2)  квадраттық  формасын  ерекше  емес  сызықты тҥрлендіру  арқылы 
канондық тҥрге келтіруге болатындығы алгебра курсынан белгілі. Осы тҥрлендіруді 
қҧрамыз: 
 
,
0
...
...
...
...
..........
..........
..........
..........
...
...
2
1
2
22
21
1
12
11
2
2
1
1
2
2
22
1
21
2
1
2
12
1
11
1






















nn
n
n
n
n
n
nn
n
n
n
n
n
n
n
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
с
с
с












          (3) 
 
мҧндағы 
n
i
i
,
1
,


 жаңа айнымалылар.  
4-  қадам.    (3)  ерекше  емес  сызықты  тҥрлендіру  кӛмегімен  (2)  квадраттық 
формасын канондық тҥрге келтіреміз: 
 




1
,
0
,
1
,
...,
,
,
2
1
2
1





i
i
n
i
i
n
Q






                   (4) 
Инерция  заңы  бойынша  (4)  формасының  теріс,  оң  және  нӛлге  тең  болатын 
коэффициентерінің саны ерекше емес, сызықты тҥрлендірулер кезінде ӛзгермейді. 
 
1 – мысал. 
n
R
 кеңістігінің барлық нҥктелерінде анықталған 
 







n
i
x
x
x
x
x
x
x
x
i
i
n
n
U
U
U
U
1
0
...
2
2
1
1
         
 (5) 
 
n
 - ӛлшемді Лаплас теңдеуін қарастырайық.  
 (5) теңдеуіне сәйкес келетін квадраттық форманы қҧрайық:  





n
i
i
n
Q
1
2
2
1
,...,
,




. 
 






j
i
егер
j
i
егер
x
a
ij
,
0
,
1
 
болғандықтан,    барлық   
n
i
i
,
1
,
1



.  Сондықтан 
n
 ӛлшемді  Лаплас  теңдеуі 
n
R
 
кеңістігінің барлық нҥктелерінде эллиптикалық типті теңдеу болады. 
2 – мысал. 
1
,

n
t
x
R
 кеңістігінде анықталған  
          




n
i
x
x
tt
i
i
U
a
U
1
2
0
            
 
 
           (6) 

n
  - ӛлшемді толқын теңдеуін қарастырайық. 
Шешуі: Алдымен (6) теңдеуге сәйкес келетін квадраттық форманы қҧрамыз  
   


 











n
i
n
i
i
n
i
n
n
n
a
a
Q
1
1
2
2
1
2
2
2
1
1
,
2
1
,...,
,








         (7) 
Содан кейін ерекше емес сызықты тҥрлендіру  қҧрамыз: 
  
0
1
0
...
0
0
0
...
0
0
...
..........
0
0
...
0
0
0
...
0
,
1
...
0
0
.........
..........
..........
..........
0
...
0
0
...
0
2
1
1
1
2
1
2
1
2
1
1




























n
n
n
n
n
a
a
a
a
a
a












 
 
Жоғарыдағы ерекше емес сызықты тҥрлендіру кӛмегімен (7) квадраттық формасын 
тӛмендегідей канондық тҥрге келтіреміз  
 
    








n
i
i
n
n
Q
1
2
2
1
1
2
1
...,
,
,





.       
             (8) 
 
(8) квадраттың формасында бір коэффициент оң, ал қалған барлық коэффициенттер 
теріс.  Сондықтан  (3)  –  анықтамасы  бойынша 
n
-  ӛлшемді  толқын  теңдеуі 
1
,

n
t
x
R
 
кеңістігінде гиперболалық типті теңдеу болады.  
   
     Екі ӛлшемді кері гипергеометрикалық үлестіру заңының асимптотикалық 
қасиеттерін  зерттеу  
 
 Негізгі анықтамалар мен түсініктер 
     
 
 
     
x
F
x
U
x
c
U
x
b
U
x
a
LU
n
i
x
i
n
i
n
i
x
x
ij
i
j
i









1
1
1
    (9) 
n
 тәуелсіз  айнымалыларға  байланысты  анықталған  екінші  ретті  дербес  туындылы 
сызықты 
дифференциалдық 
теңдеуді 
қарастырайық. 
Мҧндағы 


2
,
...,
,
2
1




n
R
G
x
x
x
x
n
n
,    коэффициенттер 
     
x
c
x
b
x
a
i
ij
,
,
 және 
 
x
F
 
функциясы 
G
 облысында  анықталған  ӛте  тегіс  функциялар.     
G
 облысының  
 
n
j
i
x
a
ij

,
,
 коэффициеттері  нӛлге  айналатын  нҥктелерінде  (1)  теңдеуі  бірінші 
ретті  теңдеуге  айналады.  Алдағы  уақытта  біз 
G
 облысының  барлық  нҥктелерінде 
теңдеудің реті екіге тең деп ҧйғарамыз, яғни 
 
x
a
ij
 коэффиценттері 
G
 облысында бір 
уақытта барлығы нӛлге тең бола алмайды. Сонымен қатар 
   
x
a
x
a
ji
ij

 болсын. 
 
(9) теңдеуінің типін анықтау ҥшін тӛмендегідей қадамдар жасаймыз:  
1-  қадам.   
G
 облысынан  кез  келген,  бірақ  бекітілген 
 
 


0
0
1
0
,...,
n
x
x
x

 нҥктесін 
таңдап аламыз  

2-  қадам.  Тәуелсіз  айнымалылардың  санына  байланысты  анықталатын 
i

 
айнымалыларына  катысты  (9)    теңдеуіне  сәйкес  келетін  квадраттық  форманы 
қҧрамыз:  


 




n
i
n
j
j
i
ij
n
x
a
Q
1
1
0
2
1
,...,
,





           
(10) 
3- қадам. (10) квадраттық формасын ерекше емес сызықты тҥрлендіру арқылы 
канондық тҥрге келтіруге болатындығы алгебра курсынан белгілі. Осы тҥрлендіруді 
қҧрамыз: 
 
,
0
...
...
...
...
..........
..........
..........
..........
...
...
2
1
2
22
21
1
12
11
2
2
1
1
2
2
22
1
21
2
1
2
12
1
11
1






















nn
n
n
n
n
n
nn
n
n
n
n
n
n
n
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
с
с
с












          (11) 
 
мҧндағы 
n
i
i
,
1
,


 жаңа айнымалылар.  
4-  қадам.    (11)  ерекше  емес  сызықты  тҥрлендіру  кӛмегімен  (12)  квадраттық 
формасын канондық тҥрге келтіреміз: 
 




1
,
0
,
1
,
...,
,
,
2
1
2
1





i
i
n
i
i
n
Q






                   (12) 
Инерция  заңы  бойынша  (12)  формасының  теріс,  оң  және  нӛлге  тең  болатын 
коэффициентерінің саны ерекше емес, сызықты тҥрлендірулер кезінде ӛзгермейді. 
 

жүктеу/скачать 3,54 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: