БИР ГҮЛ ҮЗДИМ ШЫРШЫҚ БОЙЫНАН…

58

 

 

 

Бәҳәр бунда ӛзбек қызына  

Берген ӛзиниң кӛркин, минезин. 

 

Күндиз бунда наўқан курт ӛрип  

Жасыл толқын ағып турғандай.  

Түнде кӛктен жулдызлар тегилип,  

Тал шақасына илинип қалғандай. 

 

Мәрғуланлы ӛзбек шайыға  

Кешки аспанның сүўретин ойған.  

Бунда езбек намаларына  

Бир әжайып сулыўлық қуйған. 

 

Бунда ӛскен адамның жаны  

Ферғананың жериндей геззал.  

Жети журттан келген мийманы  

Тағы айланып келиўге қумар. 

 

Биз ӛзбектиң мақтанышы деп,  

Бунда ақ алтын толқып жатады.  

Дәў трубалар бултларды иреп,  

Түтинлерин буўдақлатады. 

 

ГОЭЛРО—дан жайнаған нурлар  

Уласады таң сәўлесине.  

Сменаға аўмасып дәрҳал,  

Қуяш иске киристи мине... 

 

Ушырассам деп ашық ярына,  

Асыққан жас жигиттей болып, 

Мен дәрьяның зер кенарында  

Баратырман таң нурын шолып. 

 

Ҳа, әлбетте, ушырасаман мен  

Мине, ҳәзир сүйикли адамға;  

Мийнетинен бахыт ӛндирген  

59

 

 

 

Шыннан садық халыққа, Ўатанға. 

 

Шыршық бойынан үзген гүлимди  

Сол адамға берип айтаман:  

Ӛзбек достым, кӛрдим жериңди,  

Гүллентипсең, раҳмет саған! 

 

                                     1957-жыл. 

 

ГӨЗЗАЛ ЮПШАРА 

 

Абхазия таўларының ҳайран  қаларлық  сулыўлығын 

кӛргиси  келген  адам  Бзипи  қыснағында  қайыстай 

таўланып  жатырған  тас  жол  менен  машинада  Рица 

кӛлине  кетеди.  Капталда  бурқасынлаған  дәрьяның 

үстине  тӛнип  қараңғы  үңгирлер  қалады.  Бәлент  шың 

басынан  гүмис  жилўа  менен  таўланып  қуйып  турған 

мәрўерт сарқырамаларды кӛресең. Буннан алдын Бзипи 

кӛпириниң  қасында  әжайып  сулыў  ҳаўайы  кӛзлери 

менен  жолаўшылардың  кеўлин  аўлаған  арыў  қыздай 

атақли Кӛк кӛл қалады. Енди, мине, алдымыздан Гӛззал 

Юпшара  қыснағы  ашылды.  Юпшара  Кавказдағы  ең 

сулыў  қыснақлардан  бири  болып,  оның  еки  бойында 

бәлент 

жасыл 

таўлар 

ийин 

тиресип 

турады. 

Қайнаўытлап,  гүрилдеп,  астан-кестен  болып  атырған 

суў 

тасқынларына 

қарап 

баратырып, 

ишиңнен 

шайырдың қосықларын оқып гүбирленесең:  

 

Туў тӛменде мәўжирген тасқын,  

Қәҳәрленип салады шаўқым,   

Қулақ жарған даўысы мысал,  

Жүз ашыўлы үнге барабар... 

                                                                («Мцыри») 

 

Бул  жерде  ҳәрбир  тас,  ҳәрбир  дәрья  жолаўшы 

ядында қандай бир аңыз әңгимени оятады. Юпшара ҳәм 

60

 

 

 

Гего дәрьяларының кесисип ағыўы жӛнииде де бундағы 

елдиң  ертек  сӛзи  бар.  Юпшара  узақ  жыллар  мийнет 

етип, ӛзине түпсиз тереңнен жол салып алған. Қараңғы 

туннелден  ӛткен  соң  кӛп  узамай  бул  еки  дәрьяның 

қосылысып аққан жери кӛринеди... 

 

Альпинистлер соқпағы басланған жерде.  

О гӛззал Юпшара, кӛрдим мен сени.  

Мен Кавказ арқары болсам егерде,  

Қалар едим қасыңда питкенше демим. 

Қәўипли қыя майларға лып-лып секирип,  

Ойнап шығар едим сениң ӛриңе.  

Ол жерде Гего менен бир сайға кирип,  

Сүйисип атырғаның анық кӛринер. 

Сен бир поса берип, жырылып қушақтан,  

Қаштың сылқ-сылқ күлип, шүңгил сай қуўып,  

Гә таслар артына жасырынып шакқан,  

Гә самшит путағын толқынға жуўып. 

Ал Гего мәс болып шийрин посаға,  

Бираз есеңкиреп кӛзлерин ашса,  

Юпшара қушақтан қашшан босаған,  

Сӛйтип қашқан екен бул жерден қашшан. 

Гего албырақлап жалт-жулт қарады  

Оқырайған арқарға, үнсиз шыңларға.  

Арқар мүйизинде шапақ жанады,  

Демек, күн батыўға тақалып қалған. 

Ҳешкимнен Юпшарасын сорамады ол,  

Ӛжет Гего шапты бир сайды бойлап. 

Кӛксин путалардан жаралады ол,  

Сүйгенин тез қуўып жетиўди ойлап. 

Таўда жасырынбақ ойнаў қәтерли,  

Сен бийкарға қаштың, Юпшара тентек!  

Ақтарып сайларды кӛп ўақтан берли  

Бийшара Гего жүр таўда тентиреп. 

Гего жулқынады интизар, ҳайран,  

Қаўышыў тилеги жанар кеўлинде.  

61

 

 

 

Излер муҳаббетин терең сайлардан,  

Ал сен ӛз күлкиңе, ойынға бенде. 

Тек суўын ойыныңды тамаша кӛрип,  

Шабар тик жағанда, сен қайда шапсаң.  

Ол — ҳайўан, тек оның сыртында кӛриң,  

Тек ырғыўды билер, секирип шапшаң... 

Мен суўын болыўды әрман етпеймен,  

Айттым тек те сени сүйгенлигимнен;  

Абхаз тәбиятының ышқысында мен,  

Достым Гего яңлы күйгенлигимнен. 

 

                                         1955-жыл, Хоста. 

 

 

 

НОҒАЙЛАРҒА 

 

Бир шақадан бүртик жарған ағайин,  

Қуўан достым, бахытлы халық ноғайым.  

Қуўанайық, бизге Октябрь дем берди,  

Тӛбемизди аскар таўға тенгерди.  

Бизлер едик бир саҳраның сайғағы,  

Аңшы-тәғдир оққа талай байлады.  

Аўзы қанлы аш бӛридей аңсырап,  

Хан Жәнибек қанжығасы қансырап, 

Қуўғанында қаңбақ болып аўнадық,  

Кара қуйын сүргининде заўладық.  

«Кӛшеримиз желге мәлим» едик биз,  

«Қонарымыз сайға мәлим» дедик биз.  

Иштен шыққан жаўдан жаман зат бар ма?  

Ханлар бизди кӛп, қаптырды атларға,  

Бийлер бизге салды талай бүликти,  

Байларымыз сорды бизди сүликтей.  

Араладық Ақ едилдиң кайыңын,  

Паналадық уллы журттың Жайығын. 

Тентиредик ҳәр жылы бир орынға,  

62

 

 

 

Таўды аралап, тасты гездик Қырымда.  

Муңымызды шақтық Қара теңизге,   

Қасқыр шапса, бизлер қалдық ең изде. 

Қараңғыда биз ҳәр жаққа шығындық, 

Ҳәр қайсымыз бир қуўысқа тығылдық,  

Жаўлар бизге қурса да кӛп дузақлар,  

Биз кетпедик уллы журттан узақлап.  

Ол уллы журт - Россия жери еди, 

Сонда болды бахтымыздыи дәреги:  

Суўы дәрлан, тасы болды баспана,  

Жәрдемлести жол қйынын аспаға,  

Рус халкы - жүреги кең жаўынгер,  

Ғәриплерге болды әзелден қәўендер.  

Қушағында ерик қуяшын оятты,  

Зулымлықты ол аяўсыз қыйратты.  

Жетелеп тар кешиў, тайғақ жоллардан,  

Сол ғой бизди айдын жолға шығарған.  

Достым, енди бизлер мәңгиге азат,  

Жоқ енди тентиреў, қуллық, ғазаўат,  

Бир гезде бизге тар болған кең дала,  

Бүгин шалғын егис, ӛскен гүл-лала.  

Ӛсер ҳәмме жерде дослық гүллери,  

Жасар татыў, шадлы совет еллери.  

Биз ерке инилермиз, бизде кӛп ағай,  

Мен- азат қарқалпақ, сен - еркин ноғай. 

 

*      *      * 

 

Жүргенимде шалқып дослық таўында.  

«Еркин юрт» деп аталған бир аўылда  

Кӛрдим сени, ноғайллы дос баўырым,  

Гүлистанға дӛнген екен аўылың.  

Қамар буўып асқар таўдың себинен,  

Ләззетленип шын бахыттың лебинен,  

Шешек атар мол дәўлетли қонысың,  

Алтын буўдай масағындай толысып.  

63

 

 

 

Ол жерде мен жағаладым Кубанды,  

Буўдай теңизин кӛрип кеўлим қуўанды.  

Гуллер терип гездим ҳәрбир қойнаўда,  

Кеншеклерден

2

 қымыз иштим жайлаўда, 

- Келгин, туўған- дер мийман дос ағалар. 

- Ӛтпек

3

 же - деп кишелерим жағалар. 

Ғаррысында Жийреншениң ақылы, 

Нақыллары жаслай маныс нақылым. 

Онда қызлар еркин таңлайды ярын, 

Онда қызлар еркин тыңлайды ярын, 

Шадлы қосық – ол ноғайлардың дияры

4

, 

Шадлы дияр аўыл үстенде жаңласың,  

Дейди саған қарақалпақ қурдасың,  

Совет халқы мәңги шадды, ағайин,  

Ӛс советлик Ноғайстан, - ноғайым! 

 

                          1953-жыл, Арқа Кавказ. 

 

АЛАТАЎДАН САМАЛ 

 

(Аалы Тоқамбаевқа) 

 

Биринши косык 

 

Жамғыр шайған асфальт жолда жулдыздай ағып, 

Желдей жүйрик машина алып келеди мени...  

Сәлем саған, омыраўға тау ҳалқасын тағып,  

Жайқалған жел, қырғыз жери. Ала таў жери.  

Сәлем саған, бар шабысқа пәтин жиберип,  

Коммунизм шыңларына ӛрлеген үлке!  

Жырларына жас қыраннын пәрўазын берип,  

Тоқтағулдың қарт қыялын тербеген үлке! 

                                                 

2

 Кеншеклер – келиншеклер. 

3

 Ӛтпек – нан. 

4

 Дияр – қосық. И.Ю. 

64

 

 

 

 

Мине, шалқып киятырмыз жолында бүгин,  

Ала таўдан әтир шашып еседи самал.  

Куўанғаннан шофер достым Жомартты ҳәзир,  

Қушақлағым, сүйгим келер «тап — деймен — кәмал!  

Қарсымыздан қызыл туўдай кӛтерилди таң,  

Алтын менен жалатқандай таўлардың үсти.  

Әсирлер менен сырласқан таў ҳалқаларынан,  

Қырғыз жери, ӛткен дәўириң ойыма түсти:  

«Аш қасқырлар мал куўалап сайыңды таплап,  

Қоқан ханы талап сени қасқырдан жаман, 

Бүлген халық қарағайға найзасын саплап,  

Ат үстинде қалғып талай кешти тар заман.  

Ол жоқ енди. Уллы Октябрь қыйратқан оны,  

Бай, манаптың боз ордасын аўдарар ўақта.  

Маңлайынан сыйпап әдил Ленинниң қолы,  

Ақ қалпақлы қырғыз елин кӛтерди даңққа.  

Қобызыңнан жаңлар енди шадлықтың күйи,  

Мәнги дослық, рәҳәт ӛмир таў қушағында,  

Ильич нуры жанған ҳәрбир кырғыздың үйи,  

Мысалы таң жулдызындай жайнайды бунда.  

Коммунистлик күши менен тәғдирин жердиң  

Жасартқан мәрт қырғыз халқы жасайды сенде.  

Жаңа турмыс, мәденият ағысын кӛрдим  

Қызыл борбор

5

 Фрунзеңниң кӛшелеринде.  

Бунда қырғыз шахтерлары таў жүрегине  

Зәўлим жақты забойлардан жол салып барған.  

Шыра жағып жер астында түн түнегине,  

Халқы ушын қара алтыннан ғәзийне алған,…  

Усар мысал Суўсамырдың толқынларына  

Пада-пада мал байлығы сени жайлаған.  

«Келин бармақ» жүзимиңниң солқымлары да  

Сениң шийрин бахтыңды баянлар маған. 

 

                                                 

5

 Борбор – орай. 

65

 

 

 

 

Екинши қосық 

 

Тырна қатар ақ тереклер узатар бизди,  

Кӛз ушында асқар таўлар панорамасы  

Оң қол бетте Ақ суў ГЭС-и ақ қуўдай жүзди,  

Сол тәрепте қойыў түтин бултқа қарысып, —   

Бўйра жалын желкилдетип паровоз шабар,  

Қант заводы мойын созар таў қыснағынан. 

Бийик кӛпир қапталында қалды қос шынар,  

Мине жасыл Шуў алабы басланды буннан.  

Қалың ағаш, колхоз аўылы ҳәм саррас жоллар,  

Кең пахталық кернеп жатар алаплар жолын.  

Буўдай орып бир қапталда комбайн барар,  

Қызыл шалғыш кылаўланар үстинде оның.  

Бунда ҳәрбир қарапайым қырғыз қызының  

Ӛңиринде жулдыз жанар — ерлик нышаны.  

Бунда ҳәмме бирге татар ӛмир қызығын,  

Жүреклерде мийнет заўқы ҳәм де ўатаны.  

Қырық жылдай-ақ аз ўақытта кырғыздың аўылы  

Қылымларда

6

 кӛре алмаған дәўранын кӛрген.  

Шарўа, дийқан ӛзи бийлеп жер менен таўды,  

Москвадан ҳүрмет таўып, жай алды тӛрден. 

 

Үшинши қосық 

 

Жолдың бойы — таў бӛктери сыңсыған тоғай, 

Мӛлдир салқын суўлар бурқып сайларда шабар.  

Шың басында қанат қомлар бүркит қомағай,  

Ал, тӛменде орғый шаўып ӛтти ақ марал.  

Арша ағашлар салланысып кийинген жасыл,  

Қызғалдақлар байрам күнги қызлардай жайнар.  

«Тобылғы сай» қырғаўылға қайнап муддасыл,  

«Арашанда» айна кӛзли булақлар ойнар.  

                                                 

6

 Қылым – әсир. 

66

 

 

 

Жамғырдан соң маўжыраған жасыл жайлаўда,  

Таў бултындай ақтарылып падалар ӛрген.  

Батыр қырғыз шопанлары жайлаған таўда  

Жүрген жерден қозыларды ғозадай терген.  

Кӛл сыртында жер қайысқан үйирлер кӛрдим,  

Дүбирлиси таўды оятқан «Дон сулыўларыа. 

Аш бӛриге аңлытпастан сайгүликлерин,,  

Солдатлардай гүзетте жүр жылқыманлары.  

Дослар менен азанғы шай ишилди қоста.  

Жылқыманлар күндегише егленип тыста,  

«Правданың» жана келген санларын қарар...  

Хош айтысып кеттик алға оннан да ары,  

Бул үлкеде бәри әжайып кӛринди бизге.  

Туў алыста Тянь-Шанның алмас шыңлары  

Уллы дослық ҳәйкелиндей шалынды кӛзге. 

 

Тӛртинши қосық 

 

Күндей күлип, миймандослық қушағын ашып, 

«Қағылайын, аттан түс» деп шақырған үлке,  

Мәңги бахыт қушағында дәўлети тасып.  

Сарқымызын Ыссық кӛлдей сапырған үлке, —   

Пайтах жатқан кең ўатанның бир Гүлстаны, — 

Қырғызстан, дәўран саған, қулаш жай кеңнен!  

Бир қырғыздай сүйип сени, ынтығып жаны,  

Жолаўшыңман қарақалпақ жеринен келген.   

Кӛкте жанған жулдыз усап бахытың күледи,  

Таў үлкеси, сен туўысқан диярым хош қал!  

Сени желпип жана бәҳәр, дослықтың леби.  

Ессин шалқып Ала таўдан аңқыған самал! 

 

                                Фрунзе қаласы, 1954-жыл. 

 

 

 

 

67

 

 

 

 

АРАШАН 

 

Мениң елим кандай сулыў жерге бай! 

Кӛркин кӛрип кӛзиң тоймас қарасаң 

Соның бири: жасыл қыснақ, терең сай, 

Гүл тӛселген қырғыз жери – Арашан. 

 

Арашан, Арашан! 

Естен кетпес сенде кӛрген тамашам. 

 

Таңларыңда думанынды сүйгеним,  

Кешлеринде суў жағалап жүргеним.  

Кӛрдим сенде кӛзге тосын тауларды,  

Жатырқаған бир-де жанды кӛрмедим. 

 

Қарап турсам тас астында қайнаған,  

Ыссы суўлы, мӛлдир кӛзди булаққа,  

Яр жамалы кӛрингендей айнадан,  

Сыңқылдаған сести келди қулаққа.  

Гүллер мысал кесе тутқандай маған,  

Бала аўызын толтырып пал шарапқа,  

Сонда шайыр жүрегинде муҳаббет  

Кенарынан толып тасты сан ирет. 

 

Гүзеттеги жылқышыдай қунтыйып,  

Ақ қалпағын баса кийген шыңларың.  

Талай сапар етегинде ынтығып,  

Жас бүркиттиң шаңқылдысын тыңладым.  

«Қолларыңды тийгизейин жүлдызға, 

Ӛрмеле» деп сонда маған ымладың.  

Шың басына кеттим шығып, Арашан,  

Кӛринбедиң булт үстинен қарасам. 

 

Едирейип маялышлы жасқада  

Тур кийиктиң бир ший балтыр ылағы.  

68

 

 

 

Ақ думаны ийирилген аспадан  

Сарқырама шаўлап тӛмен қулады.  

Ал тӛменде ГЭС гүрилдеп тынымсыз,  

Жаңа ӛмирди жырлап ҳаллас урады.  

Сонда шайыр жүрегинде йош артып,  

Қырғыз жерин тәрийп етер қумартып. 

 

Арашан, Арашан, 

Естен кетпес сенде кӛрген тамашам! 

 

                                  1954-жыл, Арашан. 

 

СУЛЫЎ ЕКЕН АЛМА-АТАНЫҢ ҚЫЗЛАРЫ 

 

(Алма-Ата ҳәзили) 

 

Алтын жапырақ ақ балтырлы кайыңлар,  

Шарпыды ма қоныр гүздиң ызғары?  

Бул сӛзимди шаўлап кӛкке жайыңлар.  

Сулыў екен Алма-атанын қызлары. 

 

Алма кӛз, бота кӛз, қой кӛз, қара кӛз,  

Гейбир кыздың бет жүзиниң бәри кӛз.  

Мыйық тәртып айтса жалғыз жыллы-сӛз,  

Еригендей Алатаўдың музлары. 

 

Жолдан пош жигитлер, сизлик жоқ исим!  

Кӛше толы қыздың туттым бирисин.  

«Әпиў ет қарындас, қызлар шалғышын,  

Қайда сатар?» десем, сынын бузбады. 

 

Иске салдым қарақалпақша тилимди,  

Гейде билинбесе, гейде билинди.  

Оңлап тымсал бир сабаққа илинди, 

Кӛзим кӛк шалғышта, кеўлим қыздады. 

 

69

 

 

 

Айт қарыңдас кӛк шалғыштың дүканын,  

Тез барып алайын, тӛзбей тур жаным.  

Усындай бир шалғыш еди әрманым,  

Айып кӛрме жан ағаңның қызғанын. 

 

Гүлин кӛкше таўдан терген бе деймен,  

Саҳра қызғалдағын берген бе деймен,  

Жибин Баян сулыў ӛрген бе деймен,  

Абай емес пе екен нағыс сызғаны? 

 

Кӛгис гүли Буўрабайдың кӛлиндей,  

Сарғыш жийек тыңда пискен егиндей,  

Желбиреўи Курманғазы куйиндей,  

Кеўлимде кӛп ышқы дәртин қозғады... 

 

Кулди қыз: «Ағай сиз ақынсыз, билсем...  

Жамбылдан оңға тарт..., Дукен бар әсем…  

Несип болып шәли тапсаң, жеңешем,  

Бир куўанар» деди. Енди созбадым. 

 

Қулама сай шыққандай кең жазыққа,  

Бир аңқаў пил үңилгендей қазыққа,  

Кеўлим алып қашты яр жүрген жакка,  

Кӛзимди ашсам, кетип қалған қыздағы. 

 

Тек айнала зәўлим жайлар орап тур,  

Тек қайыңлар жапырағын борап тур,  

Бир топ адам «миниңиз» деп сорап тур,  

Троллейбустың дизгин сымы дызлады... 

 

Қазақ қызы, баўырым демей не дейин,  

Сенде мол қазақша гӛззаллық, зейин,  

«Жеңгем» деген пал аўызыңнан сүйейин,  

Ярды еске салдың, кеўлим азбады. 

 

Мениң ярым Әмиўдиң ақ маралы,  

70

 

 

 

Таўып апараман шын орамалын.  

Қайда журсем оған тартып қыялым,  

Оған баслар мени сағыныш гүзары. 

 

Азамат қайыңлар гүўам боларсыз,  

Шайырдың жаны пәк, тек тили арсыз.  

Яр сүйген кеўлимде сиз-де турарсыз,  

Алма-ата ҳәм Алма-атаның қызлары. 

 

                             1958-жыл, ноябрь. 

 

ӘЛЖИР ҚЫЗЫ ЖӘМИЙЛА 

 

Әлжирли  патриот  қыз  Жәмийла  Бухиред  француз 

колонизаторлары 

тәрепинен 

бигүна 

айыпланып, 

нәлетий  гильотина  машинасынан  ӛткизиў  арқалы 

қыйнап ӛлтириўге ҳүким етилген. Ер жүрекли қыз ярым 

жылдан берли тар қәпесте ӛз жәлладларын күтип атыр. 

                            («Литературная газета» ның хабарынан) 

 

 

Әлжир саҳрасында жуўырған жайран,  

Жығылды деседи орға, Жәмийла.  

Жүрегин жаралы, кӛзлериң ҳайран,  

Телмирип жатырсаң торда, Жәмийла. 

 

Шелиф дәрьясының жағаларынан,  

Тебес кәнлеринен, Нигер бағынан,  

Атлас таўларының арғы жағынан,  

Еситилди жалынлы үниң, Жәмийла. 

 

Сӛзлериң душпанға гезенген жайдай,  

Кӛзлериң кәпеске түскен қумайдай,  

Әлжир ақшамында туўылған айдай,  

Шықтың булт артынан жайнап, Жәмийла. 

 

71

 

 

 

Бағка уры түссе, басламай гүрес, —   

Бағ ийеси қалайынша үндемес?  

«Әлжир Париж ушын мәйхана емес,  

Шығың ўатанымнан!» дедиң, Жәмийла... 

 

Жанна д’Арктың сиңлилери қайдасыз!  

Улларыңыз ис қылып жүр пайдасыз. 

Кутыртпаң оларды басқа жайда сиз, —   

Деп сүрен таслаўда дүнья, Жәмийла. 

 

Мәрт Әбдил Қадирдиқ батыр урпағы,  

Қайдасаң, кек ушын кӛтерил тағы!  

Жәллад Гильотенниң қанлы пышағы,  

Ӛлтире алмайды сени, Жәмийла. 

 

Тахат шыңларындай мақсетиң бийик,  

Азатлық таңының сәўлесин сүйип,  

Әлжир — қәпестеги жаралы кийик,  

Саўалып, жақтыға шығар, Жәмийла. 

 

Еркин ӛмир сүргей елинде адам,  

Қус безсе-де, инсан безбес уядан.  

Жәллад, тарт балтаңды Әлжириядан,  

Саў болсын азатлық қызы Жәмийла! 

 

Декабрь, 1957-жыл. 

 

Ескертиўлер:  Жейран  —  кийиктиң  бир  түри  Тебес— 

гукирт  кәни;  Нигер—жағасында  қунарлы  жерлери  кӛп 

дәрья; мейхана—арақхана (вино ислеу бойынша Алжир 

буржуазиялық  еллердинг  ишинде  ушинши  орынды 

ийелейди);  олив  майы,  барбарис  —  сол  елден 

шығарылатуғын  продукциялардан;  Жанна  д  Арк  — 

французлардың  азатлығы  ушын  гурескен  легендарлық 

батыр  қызы;  Абдель  Қадир  —  (1808—1883)  Алжир 

халқының  француз  колонизаторларына  қарсы  миллий- 

72

 

 

 

азатлық  гуресин  басқарған  кӛсеми  ҳәм  шайыры; 

Гильотен  —  адамның  геллесин  кесетуғын  машинанынг 

авторы; Тахат—Алжириядағы енг бийик шың (И.Б.). 

 

БОЛГАР  Қ3ЫНА  XАТ 

 

Софиялы  кыз  Дина  Петровна  Конграт  жақтынг  бир 

қзына хат жазған. «Сзинг менен омир бойы байланыста 

болғым,  досласқым  келеди»  деп  жазыпты  Дина  қара- 

қалпақ қзына. 

              («Жас Ленинши» газетасынынг хабар ларынан.) 

 

Салем, достым, Дина, балкан жулдызы,  

Как сте—денинг сау, уақытынг қош-па?  

Саған узақтағы қарақалпақ қзы  

Дослық салем айтып, жоллайды почта. 

 

«Шамен ойпатына

7

» я тусип изим,  

Журмедим Дунайдынг жағаларында;  

Аралап коргеним жоқ будай тенгизин  

Алтын Добруджанынг далаларында. 

 

Брақ, сзинг жерди, Дина, билгенмен  

Ктаплардан, Ботевтинг қосықларынан;  

Нокистен Берлинге шекем жол журген  

Лейтенант ағамнынг айтқанларынан. 

 

Ағам айтқан талай: болгар топырағын  

Қайтип фашистлерден азат еткенин;  

Жауз қара куштинг сындырып сағын,  

Родопы тауына байрақ тиккенин...  

 

Дина, биз жаспыз-ғой, брақ тарихтан  

                                                 

7

 «Шамен ойпаты» («Долина роз») – Болгарияда бал 

кайнатылатуғын гүл алабы. 

73

 

 

 

Азлап оқығанбыз елинг туралы;  

Султанлар бес жузь жыл кескилеген ҳамь-  

Фашистлер ортеген жеринг туралы. 

 

Русь—славяннынг батыр перзенти,  

Дослыкка садық халқ, халқларға аға,—  

Ашып еки сапар азатлық дарбентии,  

Еки рет қол берди Болгарияға. 

 

Енди мангги азат болгар уатаны,  

Жоқ мешит айшығы—тымсалы туннинг.  

Жоқ фашист крести-олим ншаны,  

Чифликши

8

 суре алмас ҳамь-де ҳукимин. 

 

Гомер мақтап кеткен Фракиянынг 

Шын мақтаулы даури енди басланды.  

Суйикли Марицанынг тасқын суларын  

Еркин иемленип, халқ шоли қанды... 

 

Уйинге менинг хатым излеп барғанда  

Ал сен институтта журген боларсанг.  

Я гоззал Витоша булақларында  

Шашынгды самал желпип турған боларсанг 

 

Я жаслар союзынынг мажилисинде  

Ленин уасиятларын такрарлап турсанг...  

Мейли, қайда болма, барман есингде,  

Достым, сен-де мудам ядымда барсаит. 

 

*       *       * 

           

Сен ядымда барсанг. 

                   Қолымда сол хат.  

Уй иши уйқыда. 

                                                 

8

 Чифликши – болгар феодалы. И.Ю. 

74

 

 

 

                   Жатпаған—бир мен.  

Айнамнан сғалайды тунги Қонграт  

Ҳамь поезд, мнекей, қышқырды бирден. 

 

Мен сол поездбенен кетуим керек  

Азанда Москваға, —институтқа...  

Аҳ, почта келгенде еди ертерек,  

Не айтып жарисанг асығыс хатта? 

 

Брақ, қысқа болса-да хатым, албетте,  

Дослық муҳаббетим уғынылғай саған.  

(Адамлар бри-брин хатсыз-ақ ҳатте  

Тусинисип атырғой ҳазир, Динажан!) 

 

Апу ет, мен бзинг жаслар туралы  

Москвадан жазаман, асықпай айтып.  

Анам, қарапайым диқан ҳаялы,  

Озь бахытын коргенин қай уақта, қайтип. 

 

Акеси оны жаслай сатып қалынгға,  

Қорланғаны жонинде не айтса,—барин;  

Руслар октябрьдинг алтын тангында  

Анамды азатлыққа шғарғанларын... 

 

Мен—диқан қзыман. Коп туысқаным,  

Апа—синглим-де коп, коп иним, ағам...  

Амударья бойы бахытлы маканым,  

Қолхоз кушағында гулдей жайнаған. 

 

Мен бул гулистанда билмей қайғы, мунг,  

Остим қустай азат, кииктей еркин.  

Колхозшы ата-анамнынг, қурдасларымнынг  

Шадлы омирин кордим, бахытын кордим .. 

 

*       *       * 

 

75

 

 

 

Кшилеу той болды уйимизде бугин.  

Қонгсылар, мектеплес досларым келди.  

Маған ҳақ жол тлеп суйди муғаллим,  

Анам «жақсы бол» деп насиятлар берди 

 

Оқуға кететуғын алты қыз едик.  

Тойдан сонг алтауымыз шықтық сайранға.  

Колхоз палызынан қауын-да жедик,  

Бардық клубқа-да, бағқа, қырманға .. 

 

Миманға шақырды женггелеримиз,   

Брақ, бара алмадық. Уақыт тар еди.  

Хошласуды кутип туған жеримиз,  

Ҳарь уй, ҳарь тал бизди шақырар еди 

 

Бримиз Москваға, бримиз Нокиске  

Биз барып оқимыз, асығамыз соған.  

Брақ туған аул тускенде еске,  

Еле сағынамыз-ғой, кирпик болып ламь. 

 

Қалай козинг қияр кетуге таслап?  

Бунда ҳарбир соқпақ кеул жолындай  

Қалынг тал астында ҳарлап аққан жап

  

Бизди еркелеткен озь шабағындай. 

 

Бизлер косық айтып аулды гездик,  

Кундизгидей жақты еди колхоз кешеси.  

Озимизди ҳадден тыс бахтияр сездик,  

Кеулге унь қосқандай булбиллер сеси. 

 

Достым, аулымызда жазғы тунлердинг  

Сырлы сулулығын корсенг еди сен!  

Ақ шмылдық курып устине жердинг,  

Кокте ай ҳамь жулдыз базимге тускен. 

 

Бағлар маужырайды шыққа малынып,  

76

 

 

 

Ғазлар таранады ҳауиз бойында.  

Ғыр атирап уйқыда силтидей тнып,  

Алтын кол устинде куслар-да тынған. 

 

Раҳат дем алыска бас қояр колхоз,  

Тангда иске шғар сергек куш топлап.  

Батырлық минеттен бузаулаған боз  

Пахта ғозаларын гулге қундақлап. 

 

Пахта—зор мақтаныш қарақалпаққа,  

Оны бзинг жақта «ақ алтын» дейди.  

Себеби улкемиздинг ырысқысы пахта,  

Пахтадан киинеди ҳамь-де нан жейди... 

жүктеу/скачать 1,06 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: