К. Жаңабеков Г. К. Жаңабекова Жануарлар морфологиясы жəне латын терминологиясы
— сурет. Жабынды эпителий ұлпалары (Александровская бойынша). I —
жүктеу/скачать 3,09 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Бірқабатты призма тəрізді жиекті (көбелі) эпителий
- Бірқабатты көпқатарлы призма тəрізді кірпікшелі эпителий
- Ендірме эпителиоциттер
| 43 — сурет. Жабынды эпителий ұлпалары (Александровская бойынша). I —
бірқабатты эпителий ұлпалары, II — көпқабатты эпителий ұлпалары. а - бірқабатты жалпақ эпителий, б - бірқабатты текше (куб) тəрізді эпителий, в - бірқабатты призма тəрізді эпителий, г — бірқабатты көпқатарлы кірпікшелі эпителий (1 - кірпікшелі эпителиоцит, 2 — кірпікшелер, 3 ~ ендірме эпителиоцит), д - көпқабатты жалпақ мүйізделмейтін эпителий (1- базальды қабаттың эпителиоциттері, 2 —қылтанақты қабаттың эпителиоциттері, 3 - беткей қабаттың жалпақ эпителиоциттері), е - көпқабатты жалпақ, мүйізделе тін эпителий (а - базальды қабат, б - қылтанақты қабат, в - дəншелі 100
базальды қабат эпителиоциттері, б - аралық қабат эпителиоциттері, в — жабынды қабат эпителиоциттері) з — борпылдақ дəнекер ұлпасы, и құты тəрізді жасуша. Бірқабатты призма тəрізді жиекті (көбелі) эпителий ащы жəне жуан ішектердің, өт қабының, бауыр мен ұйқы безі өзектерінің кілегейлі қабыктарын астарлайды. Эпителиоциттерінің апикальды ұшында copy процесіне маманданған, микробүрлерден құралған жиегі (көбесі) болады. Сондықтан жиекті эпителий — деп аталады. Əр бір эпителиоциттің апикальды ұшында мыңдаған микробүрлер орналасып, эпителиоциттер плазмолеммасының copy ауданының көлемін 30 -дан астам есе ұлғайтады. Эпителиоциттер қабатында пішіні құтыға (бокалға) ұқсаған жекеленген бір жасушалы бездер (құты тəрізді жасуша) кездеседі. Құты тəрізді жасушалар эпителиоциттердің ішкі бетін сылап, оларды механикалық жəне химиялык факторлар əсерлерінен қорғайтын кілегей бөледі. Бірқабатты призма тəрізді эпителий энтодермадан дамиды. Бірқабатты көпқатарлы призма тəрізді кірпікшелі эпителий тыныс жолдары (мұрын қуысы, аңқа, көмекей, кеңірдек, өкпе бронхтары— ауа тамырлары), ен қосымшасы мен жұмыртқа жолы (жатыр түтігі) кілегейлі қабықтарын астарлайды. Бірқабатты көпқатарлы призма тəрізді кірпікшелі эпителийдің эпителиоциттері негіздік жарғақта бір қабатта орналасады. Бірақ, эпителийді пішіні, құрылысы жəне қызметі əр түрлі эпителиоциттер құрайды. Бірқабатты көп қатарлы призма тəрізді кірпікшелі эпителий ұлпасын құрайтын эпителиоциттер төрт түрлі болады. Оларға: кірпікшелі эпителиоцитер, ендірме эпителиоциттер (діңгекті, орынбасу жасушалары), құты тəрізді эпителиоциттер (бір жасушалы без) жəне базальды эпителиоциттер (эндокриноциттер). Бұл эпителийдің маманданған негізгі жасушалары — пішіні цилиндр тəрізді биік, апикальды бөлігі жуандау, базальды бөлігі жіңішкелеу болып келетін — кірпікшелі эпителиоциттер. Олар қызмет атқаруға маманданып толық жетілгендіктен, бөлініп көбеймейді. Сопақ келген ядролары жасуша цитоплазмасының ортасында, жоғарғы қатарда орналасады. Əр бір эпителиоциттің апикальды ұшында ұзындығы 6-10 мкм, ені 200 нм 300 -дей кірпікшелер орналасады. Кірпікшелер плазмолеммамен қапталған аксонемалардан тұрады. Аксонемаларды базальды денешіктерден басталатын, ортадағы бір жұп жəне шеңбер бойымен орналасқан шеткі тоғыз жұп (дублеттер) микротүтікшелер құрайды. Базальды денешіктің құрылысы центриольдің құрылысындай. Барлық кірпікшелі эпителиоциттердің базальды денешіктері бір деңгейде орналасқандықтан, кірпікшелер де бірдей деңгейде жəне биіктікте орналасып, тұрақты қозғалыста болады. Ендірме эпителиоциттер биіктігі əр түрлі (биік, орташа, аласа) кірпікшесіз жасушалар. Олардың төменгі базальды бөлігі жуан, апикальды ұшы сүйірлеу болып келеді. Ендірме жасушалар кірпікшелі эпителиоциттердің аралықтарында орналасады. Биік ендірме жасушалардың сопақ келген
эпителиоциттер цитоплазмасының ортасында, ал биіктігі орташа жəне аласа ендірме 101
сəйкес, негіздік жарғаққа жақындау орналасады. Ендірме эпителиоциттер зақымдалған кірпікшелі эпителиоциттердің орнын басатын, камбильды діңгекті жасушалар. Эпителиоциттер қабатында кұты (бокал) төрізді жүктеу/скачать 3,09 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|