Лекция №4 Ұлттық тағам атаулары шығу тарихы Тағам атауларының салт дәстүрлердегі көрінісі
жүктеу/скачать 101,91 Kb.
|
| Ұлттық тағам атаулары
Қазақ халқы асқа, тағамға үлкен мән берген. Халқымыз кәделі әрі орны бөлек тағамдарын ет пен сүттен жасаған. Қымыз, шұбат сияқты шипалы тағамдар батыс елдерінде мүлде жоқ. Бұл – біздің халқымыздың ерекшелігі. Ұлттық дастарқанымызға байланысты алуан түрлі терминдер бар және олар зерттеуді қажет етеді. Бұл терминдер – бай қазақ тілінің және ұлттық мәдениетіміздің ажырамас бір бөлшегі. Сондықтан біз оны білуіміз және сақтауымыз қажет. Тамақ (тағам) – ішіп-жейтін қоректік ас жиынтығы. Дастарқан – асқа жайылатын, матадан тігілетін, ас берекесін, ұғымын білдіретін кең жайма. Ақ – сүттен жасалатын тағамдар. Айран – сүттен ұйытылған қышқыл, дәмді тағам. Ақлақ – қой сүтінен жасалған, ірімшікке сары май қосылған жеңсік тағам. Ақтүймеш – қауын қағы мен талқанды келіге салып түйіп жасаған тағам. Ақсорпа – соғым сүйектерін қайта қайнатқанда шығатын сорпа. Бауырсақ – қамырды кесіп, майға пісірген нан. Балқаймақ – қайнатылған қаймақ. Бүрме – сүрленбес үшін мал терісін орап сақтаған ет. Бұқпа – қозының, лақтың етінен буға пісірілген тағам. Ботқа – ұнға су, ет қосып пісірілген қою тамақ. Бөртпе – талқанға сүт, май қосып пісірілген тағам. Быламық – тісі жоқ адамдарға арналған ботқа. Быршыма – қатты ашып кеткен айран. Жал – жылқының жалының майы. Жая – малдың жаясының еті, кәделі тағам. Жент – ірімшік, сөк, май, қант, мейіз қоспасынан әзірленетін тәтті, кәделі тағам. Жеңсік тағам – жент, ірімшік, ежігей сияқты сирек кездесетін тағамдар атауы. Жөргем – өрілген мал ішегі. Ет - қазақтың ең кәделі тағамы, еттен және сорпаға пісірілген қамырдан жасалып, үстіне тұздық құйылады. Ежігей – қой сүтінен жасалатын, құртқа ұқсас дәмді тағам. Кеспе – сорпаға ысылған нан салып пісірілген тағам. Келісөс – жаңа піскен тары сөгін келіге түйіп, сүт, қаймақ қосып жасайтын тәтті тағам. Көже – суға, сүтке тары, күріш қосып жасайтын тағам. Көк – жемістің, шөптің жалпы атауы. Ашыған көже – суды қайнатып, күріш, тары салып жасайтын, шөл басатын көже. Айрылысар көже (салт)– көшер кеде көршілердің бір-біріне беретін сыйлы тағамы. Күлше – табада пісірілетін нан. Қымыз – бие сүтінен жасалатын аса құнды, емдік тағам, оның түрлері: уыз қымыз – биені алғаш байлағандағы жаңа ашытылған қымыз; бал қымыз – сүр қаз қосып, әбден өлтіріліп пісірілген, бабы келген қымыз; тай қымыз – бір күн сақталған қымыз; құнан қымыз – екі түн сақталған қуатты қымыз; дөнен қымыз –үш түн сақталған күші мол қымыз; бесті қымыз –төрт түн сақталған сапалы қымыз; сары қымыз – шөп буыны қатып, күзде сауылған биенің маңызды қымызы; қысырдың қымызы – қыста құлынсыз сауылатын биенің дәмді, қуатты, шипалы қымызы; түнемел қымыз – көп тұрған немесе үстіне саумал қосылған сапасы төмен қымыз. Саумал – бие сүті. Қуырдақ – көбінесе мал сойылғанда өкпе, бауыр, жүрек, жұмсақ еттерді турап, майға қуырып әзірлеген дәмді тағам. Қиықша – ысылған қамырды қиықшалап кесіп, майға пісірген нан. Қаймақ – сүттен шығатын тағам. Қызыл – ет тағамдарының атауы. Қазы – жылқының қазы майы, кәделі тағам. Қарта – жылқының ішегі, кәделі тағам. Қатық – қой сүтінен ұйытылған тамақ. Құймақ – су араластырылған ұнға жұмыртқа қосып, майға сұйықтай құйып пісіретін дәмді, жұмсақ тағам. Қорықтық – қой сүтінен әдейі ысытылған түйір тастар салып пісіретін, қойшы, малшылар далада дайындайтын тәтті сүт тағамы. Құйыр-бауыр – құдаларға ұсынатын құйрық пен бауырдан жасалатын тағам. Құрт – мал сүтінен жасалатын ежелгі қазақ тағамы. Құрткөже – құрттан езіп әзірленетін ыстық, қуатты тағам. Қамыр – суға, сүтке илеген ұн. Қарма – кейде етін қуырып, балықтың сүйегін диірменге тартып жасайтын балық талқаны. Қаспақ – сүт қайнатқанда қазан түбіне жабысқан қалдық. Талқан – қуырылған бидайды, тарыны диірменге тартып әзірлейтін тағам. Тоқаш - ұннан жасалған нанның бір түрі. Томыртқа – жылқы етінің мұз салынған ыстық сорпасы. Төстік – қой, ешкі сойғанда төс етін тұздап, отқа қақтап пісірген тағам. Төп – талқаннан жасалатын ботқа. Торта – май қайнатқанда бөлінетін тұнба. Тұз – асты сақтайтын және дәмін келтіретін кристалл. Тұздық – астың дәмін келтіру үшін сорпаға пияз, көк қосылып қайнатылған тағам. Науат – қант тектес тәтті. Малта –езілген құрттың қалдығы. Май – қатықты күбіде піскен кезде шығатын тағам. Қаймақты шайқағанда да май шығады. Майсөк – майға бөктірген сөк. Мипалау – мидан жасалатын тағам. Меңіреу – қой сүтінен жасайтын дәмді қатық түрі. Мыжырма – майға езілген ыстық нан. Ұйқыашар – Наурыз, айт, мереке күндері қыздардың жігіттерге ұсынатын тағамы. С оғым – қыста әдейі сойылған ірі мал еті. Сөк – қауызы аршылған, піскен тары. Сусын – шөл басатын сұйық тағамдардың жалпы атауы. Сүр – қысқы соғымнан қалған ет. Сүзбе – айраннан сүзіліп алатын қышқыл тағам. Уыз төлдеген малдың алғашқы қою сүті. Уыз көже – уыздан пісірлген дәмді тағам. Шұбат – түйе сүті, дәмді, шипалы тағам. Шелпек – дөңгелектеп майға пісірген жұтқа нан. Шалап – айранға су қосылған сусын. Шұжық – етті ішекке салып жасайтын дәмді тағам. Шыртылдақ – тортасы айырылған сары майға жылқы майын, құмшекер қосып жасаған женттің бір түрі. Құмшекер – ұсақ қант. Ірімшік – сүттен жасалатын тәтті тағам. Ақ ірімшік – ақ күйінде алынған ірімшік. Қызыл ірімшік – әбден қайнатып, қызарған кезде алынған ірімшік. Іркіт – құрт қайнатуға әзірленген быршыма. Тосап – қой сүтіне мамыр айының майын, бал қосып қайнатып, суық тиген адамға берілетін тағам. Белкөтерер – қарт кісірлерге, аурудан тұрғандарға әдейі дайындалған қуатты, құнарлы тағамдар. Қалжа (салт, тағам)– жас босанған әйелдерге әдейі әзірленген (жас ет, тосап, қымыз, ірімшік т.б.) тамақ. Наурыз көже – Жаңа жылдың құрметіне жеті түрлі дәмнен жасалатын ұлттық тағам. жүктеу/скачать 101,91 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|