Лекция. Тақырып: Өнер философиясы
жүктеу/скачать 36,93 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 1. Философия мен өнердің өзара байланысы. Эстетика философиялық білім саласы ретінде.
|
№11 лекция. Тақырып: Өнер философиясы. 1. Философия мен өнердің өзара байланысы. Эстетика философиялық білім саласы ретінде. 2. Антикалық эстетикалық ойлардың тарихы (софистер, Сократ, Платон, Аристотель және т.б). 3. Ортағасырлық христиандықтың көркемдік-эстетикалық әлемі (А. Августин, И. Дамаскин). 4. Араб-мұсылмандық эстетика (Омар Хайям, әл-Фараби, Ибн Рушд, Ибн Араби, Руми). 5. Қайта өрлеу дәуірінің эстетикасы (Л. Б. Альберти, Леонардо да Винчи, А. Дюрер, М. Монтень, Эразм Роттердамский). 6. XVII-XVIII ғасырлардағы Жаңа заман эстетикасы және көркемдік практикасы (Дж. Локк, Р. Декарт, Вольтер, Д. Дидро, Ж. Руссо). 7. Классикалық эстетиканың негіздері (И. Кант, Г. Гегель, Ф. Шеллинг). XIX-XX ғасырдың екінші жартысындағы классикалық емес эстетика (Ф. Дьюи, Ж. П.Сартр, М. Хайдеггер). 1. Философия мен өнердің өзара байланысы. Эстетика философиялық білім саласы ретінде. Өнер – көркем мәдениеттің орталық буыны болып табылады және б.з.д 35-10 мың жыл кейінгі палеолит дәуірінде өз бастауын алады. Өнердің анықтамасы философияда үш мағынада түсіндіріледі: - көркем образдарда шындықты көрсететін қоғамдық сананың және адами қызметтің спецификалық түрі; - эстетикалық құндылықтарды игеруге және жасауға бағытталған адамның тәжірибелік қызметі; - жоғары шеберлік дәрежесі. Өнер ұғымын талдай отырып, өнер адамның көркем шығармашылығында көрінетін ерекше қызметі ретінде әрекет ететінін, қоршаған ортаны, қоғамды қабылдаудағы тұлғаның уайымымен және эмоцияларымен және өз мінезін түсінумен байланысты екенін атап өту қажет. Өнер – өнер туындысын жасаған адам бастан кешкен сезімді сезінуге қабілетті адамның эмоционалдық қабылдауына бағытталған шындықты субъективті жаңғырту. Өнердің маңызды құрамдас элементі – эстетикалық көрініс. Өнер, әдетте, белгілі бір эстетикалық заңдар бойынша жасалған және танымдық, эстетикалық және адамгершілік құндылықтарға ие авторлық шығармалар түрінде өзін көрсетеді. Өнер адамның шығармашылық қызметінің түрі ретінде оның дін, мораль, саясат, техника, бұқаралық ақпарат құралдары сияқты басқа көріністерімен тығыз байланысты. Өнер ұғымын адамзат ғасырлар бойы қарастырып келді. Антикалық әлемде ол мейірімділік пен сұлулық бірлігін жүзеге асырған идеал ретінде түсінілді. Орта ғасырларда ол тек діни сезімдерді қозғап, тәрбиелеуге және сенімнің көзі мен құралы болуға шақырды. Қайта өрлеу дәуірінде өнер ләззат ретінде, ал ағарту дәуірінде ақыл – ой өрнегі ретінде түсінілді. XIX-XX ғасырларда, табиғи және нақты ғылымдардың дамуымен бірнеше өнер теориялары пайда болды: суретшінің тұлғасымен байланысты субъективті, және сыртқы, оған қатысты мән-жайларды көрсететін объективті. А.Шопенгауер: «Философия ғылымының кемшіліктері – оның ғылым жолымен дамуында, ал шынында философия көркемөнердің бір түрі ғана», деген пікір айтқан болатын.Егер біз философияны көркемөнер саласымен салыстыратын болсақ, онда біз олардың бір-бірімен біршама көп ұұсас жақтарын ашуымызға болады. Менің ойымша философияға қанша тұлға атсалысса, соншалықты философияның түрлері бар. Өнер саласындағы туындылар да бір-бірін қайталамайды, ол жерде өнерпаздың дүниеге деген тұлғалық, сезімдік қарым-қатынасы өзгеше болып көрәнәп тұрады. Шынайы философиялық шығармалар көркемөнердегі ұлы туындылар сияқты, адамның жүрегінде, ой өрісінде өшпес із қалдырады,оның жан дүниесін ұлылық, құлаштап жетпес биіктік, әсемдік, гармониялық сезім билейді. Филослфияны өнерге жақындататын келесі мәселе – Дүниенің біртұтастығын көрсету, ішке және сыртқа қарай шексіз Дүниенің суретін жасау – философия саласындағы ең қиын істің бірі. Өйткені Дүние жөніндегі ғылыми деректер әр уақытта өзінше шектелген. Олай болса, тек қана ғылыми жолмен шексіз Дүниені шектелген білім арқылы біртұтас ретінде суреттеу мүмкін емес.Ал, бірақ адамның жүрегінде Дүниені толығынан түсіну ұмтылысы ешұашанда бітпес іңкәр болып қала береді де, әртүрлі Дүние суре-тін тудырады. Ол үшін философ өзінің Дүниесуретін ғылыми деректер деректер жетіспеген жағдайда қиял арұылы толыұтырады, сезім толқындарымен бояйды. Олай болса, философия өзін тудырған мифологиядан толығынан бөліне алмайды. Философия мен көркемөнердің бір-біріне жақындығын, бір-біріне өтіп жатқанын айқын көрсететін нәрсе – тарихтағы ұлы тұлғалардың шығармалары. Оған Платонның «Диалогтарын», нақыл сөздерін, Ницшенің афоризмдерін, Камюдің эсселерін жатқызуға болады, өйткені олардың философиялық мазмұны көркем сөзбен берілген. Ал Абайдың өлеңдері мен Әуезовтың романдарында Достаевский, Толстой сияқты орыстың ғұлама жазушыларының шығармаларында терең философиялық сыр жатыр. Сонымен, философияда өнер көркем образдар жүйесі арқылы адамның дүниетанымын, ішкі сезімін, жан дүниесіндегі құбылыстарды бейнелейтін қоғамдық сана мен адам танымының формасы. Өнер өмірде болған оқиғаларды қаз-қалпында алмай, өзгертіп, түрлендіріп, көркем образдарды типтендіру арқылы сомдайтын эстетикалық құбылыс. Бірақ, қалай дегенде де, философияның әртүрлі жақтарын бір-бірінен ажыратып бөлек алуға болмайды. Эстетика - сезімталдыққа ие. Алғаш рет философияның жаңа бөлімін анықтау үшін неміс философы Анри Баумгартен қолданған. Эстетика-шындықты эмоционалды-сезімдік қабылдауды, сұлулық идеясы мен оның нәтижелеріне негізделген іс-әрекетті, атап айтқанда өнерді зерттейтін білім саласы, өнер дамуының жалпы заңдылықтарын және адамның әлемге эстетикалық қатынасының әртүрлілігін зерттейді (табиғат, қоғам, адам және оның барлық салалардағы қызметі: кәсіби-өндірістік, ғылыми-танымдық, қоғамдық-саяси, отбасылық-тұрмыстық, бос уақыт). Эстетикаоның негізгі тұжырымдамасы ретінде шындықтың әртүрлі эстетикалық объектілеріне тән сапаның жалпы сипаттамаларын талдайды.Құбылыстардың, процестердің, заттардың эстетикалық қасиеттерімен адам үнемі кездеседі. Бұл сәулет құрылыстары мен техникалық объектілер, ландшафтық-саябақ аймақтары, үй-жайлардың интерьерлері, жеке адамның сәнді киімдері, адамның еңбегімен жасалған өнер туындылары, адамның ізгілікті әрекеттері және т.б.. Философ Александр Баумгартен "сенсорлық қабылдау теориясы" бөлімін қысқаша "Эстетика"деп атады. Бірте-бірте эстетика ұғымы философиялық терминологияға тереңдепеніп кетті. Эстетикалық қабылдау тек утилитарлық позициялардан ғана емес, сонымен қатар эстетикалық сезімдерді, тәжірибелерді, ләззат алуды және т. б. тудырады.Эстетика заттардың, шындық құбылыстарының эстетикалық өзара әрекеті. Сыртқы әлеммен эстетикалық өзара әрекеттесу адамның құбылыстың, процестің, объектінің және құралдардың, әдістердің, олардың өзгеруінің, шығармашылық нәтижелерінің ерекше және сұлулығына деген қажеттілігі мен қабілетін анықтайды, іс-әрекет процесінің өзінен эстетикалық ләззат алады. Эстетика тек суретшіге ғана емес, өнер зиялыларына да қажет, өйткені шығармашылық іс-әрекеттің дүниетанымының негізі кез-келген маманға қажет. Эстетиканы зерттеу болашақ маманның эстетикалық санасын қалыптастырады және идеяны, қиялды, көркем-бейнелі ойлауды, сұлулықты қабылдау және одан ләззат алу қажеттілігін, өнерді игеруге, бағалауға және түсінуге деген ұмтылысты дамытады, оны әдемі басқарады. Эстетика пәні - табиғаттың, қоғамның, адамның және оның барлық салалардағы іс-әрекетінің айналасындағы шындықты сезімдік тану. Құбылыстар мен заттардың эстетикалық қасиеттерімен біз гүлденген бақтарды, қазіргі немесе ежелгі сәулет құрылыстарын, адам еңбегімен жасалған техникалық нысандарды, адамдардың жоғары адамгершілік іс-әрекеттерін, жоғары көркем өнер туындыларын мақтан тұтқан кезде кездестіреміз. Сұлулыққа сезімтал адамдар эстетикалық инстинктке ие. Эстетикалық сезімдер, тәжірибелер, эстетикалық ләззат шындық объектілеріне немесе құбылыстарына эстетикалық көзқарастың көрінісі ретінде әрекет етеді. Адамның, әлеуметтік қоғамдастықтың, қоғамның шындыққа әртүрлі эстетикалық қатынасы эстетикалық тұжырымдамамен жалпыланады. Эстетиканың табиғатын эстетика ғылымы зерттейді.Эстетиканы зерттеу шындықтың белгілі бір эстетикалық объектілеріне (әдемі, керемет, қайғылы, күлкілі және т.б.) тән жалпы сипаттамаларды талдауды қамтиды. Эстетика әр түрлі формада көрінетін өнер дамуының жалпы заңдылықтарын зерттейді, көркем шығармашылықтың нақты процесін, оның тақырыбы мен объектісі мен көркемдік шығармашылық құралдарын, өнерді көркемдік қабылдау процесін және т. б. зерттейді. Себебі өнер тек әлеуметтік-коммуникативті жүйеде болады: суретші - өнер-ойлаушы немесе көркем шығарма-өнер-көркемдік қабылдау. Барлық осы көріністер өнер санатына енеді.Өнер ұғымы өнерге қатысты: суретшінің қызметі, өнерді қабылдау, өнер туындыларын бағалау және т.б.. Бірақ іс жүзінде көркемдік белгілері жоқ эстетикалық құбылыстар, процестер, құндылықтар бар, мысалы, табиғаттағы эстетикалық құбылыстар, мінез-құлықтағы эстетикалық ерекшеліктер, күнделікті өмір, адам қызметінің утилитарлық формалары. жүктеу/скачать 36,93 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|