Тобы: жм-303 Орындаған: Момынова Ш.Қ. Қабылдады

Қ.А.Яссауи атындағы халықаралық қазақ-түрік университеті

Тақырыбы: Әмір Темір, оның мемлекеті және жаулап алушылық жорықтары

Тобы: ЖМ-303

Орындаған: Момынова Ш.Қ.

Қабылдады: Нурметова Г.О.

Түркістан 2013

Жоспар

• Әмір Темір –әлемдік сахнадағы тарихи тұлға
• Әмір Темірдің Алтын Орда жеріне жасаған жорықтары.
• Әмір Темірдің Моғолстан хандығына жасаған жорықтары.
• Әмір Темір жорықтарының зардаптары.

Әмір Темір – әлемдік сахнадағы тарихи тұлға

Темірдің толық аты Темір бін Тарағай Барлас.

Темір 1336жылы 9 сәуірде Кеш қаласына жақын жердегі Хожа-Илгар ауылында дүниеге келген. Балалық шағы сонда өтті. Жастық шағынан садақ атуды, ат үстінде шабуды, аң аулауды ұнататын.Оның саяси қызметінің басталуы Моңғол ханы Шыңғысханның өмірбаянымен ұқсас іспетті. Темір ғалымдардың шығармаларын оқуды, олармен әңгімелесуді ұнататын. Ол өзінен кейін ондаған монументальді архитектуралық құрылыстар қалдырды,кейбіреулері әлемдік мәдениеттің қазынасы делінді. Ол көбіне өзіне жақын Мауаранахрды көркейтуге көп күш жұмсады,Самарқандтың гүлденуіне барын салды.

Ташкенттегі Әмір Темір ескерткіші

Әмір Темірдің Самарқандтағы ескерткіші

Темір барлық жаулап алған жерлерінен сәулетшілерді,шеберлерді,зергерлерді өзінің империясының қалалары: астанасы- Самарқандты, әкесінің елі- Шахрисабызды, Бұқараны, Түркестанды салуға айдап әкеп отырды.

Темір барлық жаулап алған жерлерінен сәулетшілерді,шеберлерді,зергерлерді өзінің империясының қалалары: астанасы- Самарқандты, әкесінің елі- Шахрисабызды, Бұқараны, Түркестанды салуға айдап әкеп отырды.

Көреген әмірші және дарынды қолбасшы. Жаулаушылық барысында қатал басшы болды, бағынбағандарды аяусыз жазалады.

Оның әкесі Тарағай барлас тайпасының көсемі болды. Ол екі рет үйленген: бірінші әйелі Темірдің анасы Текин-қатын,екінші әйелі- Қадақ қатын болды.

Темірдің үш ағасы және екі әпкесі болды. Әпкелері Темір тірісінде қайтыс болды, олар Самарқандтағы Шахи-Зинда кесенесінде жерленген.

Темірдің бірінші рухани ұстазы – сопы шейх Шамс Кулял ад- Дин болды. Негізгі рухани ұстазы – шейх Мир Сейд Береке болды.Ол 1370жылы Темір билікке келген кезінде оған биліктің символы- дауылпаз бен белгіні табыстайды.Онымен бірге жорықтарға қатысады. 1391жылы Темірге Тоқтамыспен болған шайқасы алдында оған өз батасын береді.

Әмір Темір Самарқандта тойда

Самарқандтағы Темір әпкелеріне арналған Шахи-Зинда кесенесі

Самарқандтағы Темірдің ұстаздарына арналған Рухабад кесенесі

Әмір Темірдің сауаттылығы

Әмір Темір 1391жылы Тоқтамысқа қарсы соғысы кезінде Алтын Шоқы тауына 8қатар ұйғыр әріптерімен шағатай тілінде және 3қатар араб тілінде Қоран үзінділерін жазғызады. Қазір бұл тас Санкт- Петербургта Эрмитажда сақталады.

Темір мемлекетінің заңды құжаттары екі тілде жүргізілді: парсы және түркі тілінде.

Әмір Темірдің 18 әйелі болды, ең сүйікті әйелі Әмір Хусейн Улджай Турханның әпкесі болды. Басқа деректер бойынша ең сүйікті әйелі Сарай Мульк ь болған дейіледі. Оның өз балалары болмаған, бірақ Темірдің балаларын оған тәрбиелеуге берген. Әйелінің бұйрығымен Самарқандтта үлкен медресе және оның анасына арнап кесене салынады.

Әмір Темір және оның туыстары жерленген Гур-Эмир кесенесі

Әмір Темірдің жерленген қабірі

Әмір Темірдің тастан жасалған тағы

Жаулап алу жорықтары

1347жылы Шағатай ұлысы екіге бөлініп кетті: Мауаранахр және Моғолстан

Әмір Темір 1370жылы Мауаранахрды басып алды. Солан 35жыл бойы- 1405жылға дейін жеке дара билік жүргізді. Алтын Орданы басып алудан бұрын оның өзіне жақын бөлігі Ақ Орданы әлсіретуді көздейді.

Ақ Орданың ханы Ұрыс Алтын Орданың астанасы Сарай қаласын басып алуға көмектескені үшін Жошы ұрпағы Түйқожаны жазалайды. Ал оның баласы Тоқтамыс Ақ Ордадан Темірге қашып барады. Тоқтамыс уақыт өте келе Темірдің тапсырмасын жүзеге асырған соң, өзін Ақ Орда билеушісі деп жариялап, Темірге тәуелділіктен бас тартады.Оны жазалау үшін Әмір Темір 1391 жылы оған қарсы жорыққа шығады,Құндызша деген жерде Тоқтамыстың әскерін қуып жетіп,қирата жеңеді.Тоқтамыс қашып құтылады. Әмір Темір 1395жылы Тоқтамысқа қарсы тағы да жорыққа шығады.Соғыс Терек деген жерде өтеді.Әмір Темір жеңіске жетеді.

Шағатай ұлысының картасы

Темірдің жаулап алған жерлері

Темірдің 1370 жылы Балх қамалын алуы

Әмір Темір мемлекеті

Әмір Темірдің Моғолстан хандығына жасаған жорықтары.

1371-1372жылдары Моңғолстанға әскер аттандырады. Бұл жорық Моғол жерінің ішкі аудандарына келешекте жасалатын жорықтарының бағдарламасы болған еді.

Әмір Темір Моғолстанға 1371 жылдан 1390жылға дейін он шақты рет жорық жасаған.

1384-1391 жылдардың аралығында Алтын Ордаға және Моғол жеріне бірнеше рет жорықтар жасаған.

Моғолстанды біржола қаратып алу үшін оның түкпір түкпіріне 120 мың әскер аттандырады.

1390жылдардағы жорықтардан кейін Моғолстан Темірге толық тәуелділікке өтеді.

Темірдің 1391жылғы Алтын Ордаға қарсы жорығы

Темірдің 1395жылғы Алтын Ордаға қарсы жорығы

Әмір Темір жорықтарының зардаптары.

Шахрисабыздағы Темірдің ұлдары Джахангир мен Умар шейхтің кесенесі

Ташкенттегі Тимуридтер туралы ұлттық музейі

Темір салдырған Қожа Ахмет Яссауи кесенесі

Шахрисабыздағы Әмір Темір ескерткіші

Әмір Темір бейнесінің реконструкциясы

Назарларынызға рахмет!!!