Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

252

ға  бесенеден  белгілі  болып  отыр. 

Елімізде осы ғылым саласында 1993- 

2010 жылдар арасында 3 жерде дис- 

сертациялық кеңес (ҚазҰПУ, Тұран, 

ҚазҰУ) жұмыс істейді.

Бұларда  70-тен  астам  кандидаттық, 

30-ға жуық докторлық диссертация- 

лар  қорғалды.  Бір  әттеген-айы  осы- 

нау ғылыми ізденістердің біразы (мо- 

нография,  оқулық,  оқу  құралдары 

т.б.)  ТМД  елдерінде,  әсіресе,  Ре- 

сейде жарияланған зерттеулердің қа- 

зақша  аудармасы,  не  болмаса  олар- 

дың  жергілікті  жағдайға  байланыс- 

ты  ішінара  өзгертілген  (модифика- 

цияланған) түрі болып келеді.

Мәселен,  суицидке  байланысты,  мі- 

нез-құлықтың  ауытқушылығы  мен 

өзін-өзі  бағалай  білуге  байланысты 

қорғалған  диссертациялардың  ТМД 

елдерінде  қорғалған  жұмыстардың 

қазақша  варианты  деуге  дәлеліміз 

жеткілікті.

Бұлардан ұлттық психологиялық ерек- 

шеліктер  байқалмайды.  Бізде  педа- 

гогикалық психология мәселелерін эт- 

нопсихологиялық аспектілермен бай- 

ланыстырып  зерттеу  жүргізуге  ұм- 

тылыс  бар.  Бірақ  бұларда  әлемдік 

этнопсихологияның  мәселелері  кө- 

бірек  сөз  болады  да,  қазақ  ұлтына 

тән  ғылыми  түйіндер  жол-жөнекей, 

үстірт қарастырылады.

Ұлттық психология мәселелерінің түр- 

лі аспектілерін зерттеуде педагогика 

ғылымы  саласындағы  әріптестері- 

мізді  үлгі  тұтқанымыз  абзал.  Өйт- 

кені олар өз зерттеулерінде бұл мәсе- 

леге  ерекше  мән  беріп  келеді.  Ал 

психологияда  мұндай  жағдай,  жоға- 

рыда айтқанымыздай жоқтың қасы.

Осы  айтқандарды  ескере  келе  ал- 

дағы  жерде  ерекше  ескеретін  басты 

инновациялық  бір  мәселе  –  ол  ұлт- 

тық психологияның тестілерді жасау 

мәселесі. Қазіргі кезде тестілік зерт- 

теудің ауқымы бізде тесттер оқу ағар- 

ту саласында жыл сайын ҰБТ деген 

атпен қолданысқа түсіп жүр.

Ал  мұның  ұлттық  психологиялық 

мазмұнын анықтау күні бүгінге дейін 

психолог  ғалымдардың  назарынан 

тыс қалып келеді. Осы мәселені со- 

нау  1932  жылдың  өзінде  қазақ  пси- 

хологиясының  ақсақалы  Сәлкен  Ба- 

лаубаев (1902-1972) Мәскеудің «Пси- 

хология»  журналында  арнайы  мәсе- 

ле етіп көтерген еді.

Мұның дүниеге келуі – психология- 

да  үлкен  жаңалық  (инновация)  бол- 

мақ.  Содан  бері  80  жылдай  уақыт 

өтіпті.

Ал  бұл  салада  ешқандай  қозғалыс 

байқалмайды.  Айта  берсек  шешуін 

күтіп отырған осы секілді ұлттық пси- 

хологиялық  мәселелер  шаш  етектен 

деуге болады.

Мұндай  жағдайда  Қазақстан  психо- 

логиясындағы инновациялық серпін 

туралы айту қиын.

ИНСАЙТ  –  (ағылш.  insight  –  түсі- 

ну) – 1) неғұрлым жалпы мағынасы 

– бір нәрсені іштей сезу, ішкі түйсік; 

2) стандартты жағдайда – кез келген 

өзіндік сана-сезім немесе өзіндік ұғы- 

ну; 3) психотерапияда – біреудің бұ- 

рын  аңғарылмаған  психикалық  кү- 

йін түсіну немесе білу; 4) еске түсір- 

мей-ақ,  бұрынғы  тәжірибеге  сүйен- 

бей, бір нәрсені жаңадан дұрыс аңғару; 

5)  гештальтпсихологияда  –  пробле- 

малар  сол  арқылы  шешілетін  про- 

цесс. Бұл орайда И. шешімге сәйкес 

адамға байланысты түсіндіруге мүм- 

кіндік беретін модельді немесе оқиға 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: