1 -дәріс кіріспе: курстың мақсаты мен міндеттері, топырақтану ғылымының ҚЫСҚаша даму тарихы
жүктеу/скачать 0,89 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 3 Дәріс
| Топырақ түзудің элементарлы процестері
Топырақ түзілу процесі - бұл қарапайым физикалық, физикалық-химиялық, физикалық-биологиялық процестер мен құбылыстар кешені. Топырақ түзілудің физико-химиялық процестеріне мыналар жатады: а) суспензиялар мен топырақ ерітінділерінің түзілуі; б) ауырлық күші, температура, осмос, диффузия және т.б әсерінен еріген заттар мен суспензиялардың қозғалысы; в) ерітінділерден тұздардың түсуі - бұл компоненттердің өзгеруі және олардың концентрациясы, ылғалдылығы, температурасы, топырақтың сіңіру қабілеті және т.б.; г) сорбция, сіңіру; д) фазалық түрлендірулер. Топырақ түзілу кезінде минералды қышқылдар мен тұздардың, органикалық қосылыстардың әсерінен әр түрлі химиялық реакциялар жүреді. Топырақ түзілудің биологиялық процестеріне мыналар жатады: а) органикалық қалдықтардың минералдануы - күрделі органикалық заттардың микроорганизмдердің қатысуымен қарапайым минералды қосылыстарға айналуы; б) гумификация - бактериялар мен саңырауқұлақтардың қатысуымен өсімдік қалдықтарынан салыстырмалы тұрақты гуминдік заттардың түзілуі; в) органикалық заттардың синтезі; г) микроорганизмдер мен өсімдіктердің атмосфераның кейбір элементтерін және топырақтан ауаға бөлінетін ұшпа органикалық заттарды сіңіруі. Топырақтағы элементар физико-химиялық және биологиялық процестердің негізінде топырақ түзудің жалпы процесін құрайтын элементарлы топырақ түзілу процестері (ЭПП) әр түрлі комбинацияларда жүреді. Оларға мыналар жатады: • саз (саз) - әртүрлі гидротермиялық жағдайларда органикалық қалдықтарды минералдандыру процесінде екінші балшық минералдарының түзілуі; • латерализация (қазір - феррализация) - алюмосиликаттар мен силикаттардың жойылуынан және кремнезем мен негіздердің алынуынан тұратын тропикалық және экваторлық жағдайларда (ыстық ылғалды климат) терең және ұзақ ауа-райының процесі. 90% -дан астам, SiO2, Na, R, Ca. Mg, ал босатылған оксидтері Al, Fe, Ti және ішінара кремний латерит түрінде орнында қалады. Латерацияның қалдық өнімдері (феррализация) темір оксидтерінен (гетит, лимонит және т.б.), алюминийден (гиббсит, богмит және т.б.), каолиниттен және кейбір ерекше тұрақты минералдардан (кварц, рутил және т.б.) тұрады; • лессивация немесе деилизация (син.: Иллимеризация) - топырақ профиліндегі сазды фракцияны (бөлшектер> 0,001 мм) химиялық бұзусыз жылжыту процесі; • подзолизация - қышқыл гумустық заттардың әсерінен топырақтың минералды бөлігінің терең ыдырауы және еріген және суспензияланған заттарды жердің көкжиектерінен шығару. Бұған топырақтың жоғарғы бөлігінде дамитын микрофлора ықпал етеді. Подзолизациямен бір уақытта сілтілеу процесі жүреді - топырақтың элювиалды горизонтын қалыптастыру (горизонт А2) және жуу процесі - иллювиалды горизонтты қалыптастыру (горизонт В). Ол ағынды немесе мезгіл-мезгіл ағынды су режимінде жүре алады; • ферругинизация - топырақты темірмен байыту топырақ түзудің басқа да қарапайым процестерімен қатар жүреді. Үнемі ерітіндіге өтіп, топырақта тұнбаға түскен темір мен марганецтің қосылыстары кенді (ферругиндік) горизонттарды құрайды; • батпақтану - күрделі қалпына келтіру процестерімен және глеймен жүретін топырақтың батпақтануы; • ақшылдау - топырақтың глейлік горизонтының жабысқақ саз тәрізді масса түрінде пайда болуы, жер үсті немесе көбінесе тоқтап тұрған жер асты суларымен суланған кезде минералдарды анаэробты жағдайда қалпына келтіру және ыдырату нәтижесінде пайда болады; • тұздану - топырақта тез еритін тұздардың прогрессивті жинақталуы, олар топырақ түзуге және сортаң топырақ пен сортаңдардың түзілуіне көбірек қатысады; • сілтілендіру - құрамында натрий тұздары бар топырақты мезгіл-мезгіл жуу кезінде жүретін сілтілі топырақтар мен сортаңдардың түзілу процесі, сіңірілетін кешеннен басқа катиондардың ығысуымен алмасатын натрий сіңірілуімен жүреді; • Солинизация - судың тоқырау жағдайында диатомдардың белсенді белсенділігі және аздап минералданған сілтілі ерітінділермен жуу нәтижесінде сілтілі топырақтағы алюмосиликаттар мен кремнеземнің терең ыдырауы; • гумустың түзілуі - гумустың өлі өсімдіктер мен микроорганизмдер қалдықтарының ыдырауы кезінде пайда болатын әртүрлі қосылыстар түрінде жинақталуы; • шымтезек түзілуі - әлсіз ыдыраған өсімдік қалдықтарының топырақ бетінде сақталуы және жинақталуы. Ол топырақ пен жер асты суларының биіктігі жоғары органикалық заттардың гумификациясының және өте әлсіз минералдануының нәтижесінде пайда болады. Топырақ түзудің элементарлы процестері, әдетте, басым факторлардың сипатымен және жергілікті қоршаған орта жағдайымен анықталатын әр түрлі комбинацияларда жүреді. Көптеген элементарлы процестердің үйлесуі нәтижесінде топырақтың тиісті типіне тән генетикалық горизонттармен сол немесе басқа топырақ профилі жасалады. Қосымша әдебиеттер 1.Роде А.А. Почвообразовательный процесс и эволюция почв. М.: ОГИЗ. 1947. 142 с. 2.Роде А.А. Факторы почвообразования и почвообразовательный процесс // Почвоведение. 1958. №9. С.20-38. 3.Таргульян В.О. Почвообразование и элементарные почвообразовательные процессы // Почвоведение. 1985. №11. С.36-45. 4.Соколов И.А. Основные законы почвообразования // 100 лет генетического почвоведения. М.: Наука. 1986. С.3-18. 5.Соколов И.А. Об основных закономерностях экологии почв //Почвоведение. 1990. № 7. С. 117-128. 6. Самойлова Е.М. О понятии «элементарный почвообразовательный процесс» // Вестник МГУ. Сер. почвовед. 1986. №3. 7.Таргульян В.О., Козловский Ф.И. Некоторые проблемы теории почвообразовательных процессов и эволюции почв. М.: Наука. 1985. 190 с. 8. Таргульян В.О., Соколов И.А. Структурный и функциональный подход к почве: почва-память и почва-момент //Математическое моделирование в экологии. М.: Наука. 1978. С. 17-33. 9.Глазовская М.А. Проблемы эволюции почвообразования в трудах И.П. Герасимова // Почвоведение. 1988. № 6. С.77-83. 10.Десяткин Р.В. Почвообразование в термокарстовых котловинах-аласах //Сохраним планету Земля. Докл. Международного экологического форума. Санкт-Петербург: 2004. С. 397-400. 11.Элементарные почвообразовательные процессы: концептуальный анализ, характеристика, диагностика. М.: Наука. 1992. 185 с. 12.Ершов Ю.И. Основы теории почвообразования. Красноярск: Ин-т леса СО РАН. 1999. 13.Зайдельман Ф.Р. Генетическое почвоведение В.В.Докучаева и современные проблемы почвообразования, экологии, мелиорации // Почвоведение. 2001. №11. С.1285-1294. 14.Ивлев А.М. Фациальные особенности почвообразования в зоне перехода от континента к океану //Сохраним планету Земля. Докл. Международного экологического форума. Санкт-Петербург: ЦМП. 2004. С. 408-411. 15.Полузёров Н.А. К методике количественной оценки процесса почвообразования на основе химического анализа // Почвоведение. 1970. №9. 16.Степанов И.Н. Пространство и время в науке о почвах. Недокучаевское почвоведение. М.: Наука. 2003. 184 с. 3 Дәрісжүктеу/скачать 0,89 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|