дәрісДүниені философиялық түсінудің негіздері.Сана, рух және тіл

Жан, ақыл, парасат, рух.

Жан — адамның ,жан-жануарлардың (кейде өсімдіктердің де) бойындағы тіршілік қуаты туралы түсінік. Жанның заттық қасиеттері жоқ болғандықтан, оны ғылым жолмен тану мүмкіндігі шектеулі. Сондықтан жан туралы дінде,мифологияда, философияда әртүрлі түсініктер қалыптасқан. Діни дүниетанымда адамдарға жан беруші және оны алушы — Құдай. Бұл барлық діндерге ортақ түсінік. Демек жан иесі —Құдай. Ислам философиясында жан— Алланың нұры немесе Алланың нұрынан жан пайда болады. Қалайболғанда да жанадамғақатыстыемес, ол Алла әмірімен болатын іс. Жанның тәнге тұрақтаған кезі “жалған” өмірболса, тәннен бөлініп “ұшып” кеткенсоң, ол “мәңгілік”. О дүниеде жаратушы сұрақтарына жауап беретін де жан Философия тарихында жан туралы көптеген ғұламалар пікір айтқан.Аристотель жан тәннің формасы деген. Грек философы Плотин жан тәннің формасы емес, ол — ақыл иесі дейді. Оның айтуынша ақыл тәнде емес, жанда. ибн Сина өсімдіктер жаны, хайуанаттар жаны және адамдар жаны деп жіктеген. ибн Сина дүниетанымындаақылсызжандеген — түйсік, яғнихайуандаржаны, ал ақылдыжаниесі — адам. Мұндайжағдайдаөсімдікжанныңхайуанжанына, оданадамжанынаөтуі, немесекерісіншеболуымүмкінемес. Жанныңбірденеденекіншіденегеауысуыбуддадініндегітүсінік. Жан мифологияда, көркемөнердетүрліобраздарғанегізболған. Жанғақатысты философия тарихындағынегізгіпроблемалармынандай:

Ақыл-ой дамуыныңеңжоғарғыдәрежесі — даналық (өмірліктәжірибегесүйенетінтереңақыл). Адамныңкейбіринтеллектуалдыққызметтерін “жасандыинтеллектіге” беру — компьютерлердікеңіненқолдану да ақыл-ой қабілеттерін ары қарайжетілдіреді.

Парасат – жекетұлғаның қадір-қасиетін, кісіліккемелдігінбілдіретінжиынтықұғым.
Әдетте, бұлсөзтілдерімізде ақыл, пайымсөздеріменқосарлана, қоссөзжасай: ақыл-парасат, парасат-пайымтүрінде де айтылады. Парасатсөзіжастардангөрікөбінеоң-солынажыратып, ақылтоқтатқан, сақажастағыжәнеүлкенадамдарғақатыстықолданылды. Олжекетұлғаныңинтелектуалдықжәнемінез-құлықжағынантолысып, жетілгендігін, жоғарымәдениеттілігінкөрсетеді. Француз философы Г.Мабли «Біздіңбойымызғабіткенқасиеттердіңішіндегіеңмаңыздысыжәнееңізгісі- парасат»,- дейді.
Парасаттыадамғаістейтінісін, сөйлейтінсөзін, қабылдайтыншешіміналдыменақылтаразысынанөткізіпалу, әдеп-инабат, адамгершілікжағынанкінаратсыздық, салихалық пен мейірімділік, ізгілік пен кеңмінезділіктән. Сондықтанпарасатданалықұғымынажақын, көптегенавторларсолмәнде де қолданабереді. Басқақандайартықшылығыболғанымен, ұшқалақ, күйгелекмінездіадамдардыпарасаттыдемейді. Сонда парасатұғымыжекеадамныңтолысқанкемелдігініңбелгісіретіндеүлкен сана мен келістіәдетинабаттылығының, кең, бай мінезініңжарастытұтастығынбілдіреді.
Рух деп біз адамның психикалық өмірінің биік, сапамен байланысты, оны жетілдіруге, кемеліне келуге итермелейтін, дүние мен қоғамды бірлікке, үндестікке шақырып, осы жолда оны өзгертуге бағытталған көріністерін айтамыз.
Енді рухтың өмір сүру формаларына келер болсақ, уақытында оны Г. Гегель егжей – тегжейлі талдаған болатын. Ол оны субъективті, объективті және абсолютті рухтарға бөледі.
Субъективті рух деп біз тарих сахнасыында өмір сүріп жатқан тірі өзіндік сана – сезімі бар адамды айтамыз. Рух жеке адамның психикалық ерекшеліктеріне сай қалыптасып, дамиды.
Объективті рухқа біз белгілі бір әлеуметтік өауымның мойындаған ортақ құндылықтар әлемін жатқызамыз. Оған оның дүниесезімі, көзқарасы, этикалық, эстетикалық, саяси – құқықтық, философиялық т.с.с түсініктері, көңіл – күйі, идеялары жатады.
Гегельдің уақытында айтқан абсолюттік рухы – ол кемеліне келіп жетіліп, өзінің шеңберіне қайта оралған абсолюттік идеяның (Құдайдың) жердегі өмірмен ешқандай байланысы жоқ рухы.

Сананы онтологиялық түсіну.