1 Дәріс Тақырыбы
Кеуде омырткалары, кабырғалар, төс суйегі
жүктеу/скачать 1,08 Mb.
|
1 Ä ð³ñ Òà ûðûáû
| Кеуде омырткалары, кабырғалар, төс суйегі
Кеуде (көкірек) омыртқасы- vertebrae thoracalis. Кеуде омырткалары кабырғалармен жане төс сүйегімен жалғасып кеуде куысын-тотах- кұрады. Кеуде омырткаларының негізгі ерекшеліктері: Омыртка денесінің краниальды (баска жакын) жоне каудальды (шұңкырга жақын) бағыттарында қабырга басы түйісетін ойпаттар- foveae costalis болады. Алғашкы 2-9 кеуде омырткаларыныц eөсінділepi біртіндеп биіктеп шоқтық ayмағын –region intercapularis құрады. З. Кеуде омырткаларының саны: кара малда-1З; шошкада-1417; жылқыда-18( 17-19); итте-13. З- сурет. Кеуде (көкірек) омыртқалары-', vertebrae thoracales 1- ит ; П- шошка; Ш- сиыр; IV- жылкы. 1-омыртка 6acы-caput vertebrae ; 2- омыртка шұңкыры –fossa vertebrae; З- омыртка денeci-corpus vertebrae ; 4-вентральды кыры-crista ventralis ; 5-бүйірлік омыртка тесігі-foramen laterale ; 6- каудальды омыртка ойығы-incisura vertebralis caudalis ; 7- каудальды буын өсіндici-processus articularis caudalis ; 8- арка өсіндici- processus dorsalis ; 9- көлденең өсінді+@i- processus transversus ч, 10- eміздікше өciндi-processus mamillaris; 11- краниальды кабырға ойысы-биеа costalis cranialis ; 12- каудальды кабырға ойысы-fovea costalis caudalis ; 13- көлденеғ кабырга ойысы-fovea costalis transversalis. Кабырға-соsta- eki бөліктен тұрады, жоғарғы cүйекті ұшынан, төменгі tшеміршекті . Алғашкы 7-8 кабырғаларды, шемршектермен төс суйегіне жалғасатын, негізгі немесе стернальды кабырғалар деп атайды. Ал калғандарын, шемршектермен төс суйегіне байланыспайтын, жалған немесе астернальды кабырғалар дейді Соңғы кабырғалардың шеміршектepi өзара косылып кабырга доғасын -arcus costarum тузеді. Әр кабырғада омырткалык және төстік шеттері болады. Омырткалык шетінде кабырға 6acы-capitulum costae- , онда омыртка денелеімен жалғсатын доғес келген қос буын беткейі болады. Кабырга басынан әpi омыртканығ көлденең өсіндісімен түйісетін кабырға төмпешігі-tuberculum costae орналасады. Кабырға басынан кейін кабырға мойны-сопит costae- ,төмпешіктен төмен кабырға 6ұрышы-angulus costaeболады. Кабырганығ ұзын, жалпак иілген 6өлігін кабырга corpus costae- деп атайды. Кабырғанығ арткы шеті каудальды, iшki шеті caudalis et cranialisбольш саналады. Дөңес 6eткейі сыртка, ойык беткейй ішке баттталган. Кабыргалардың сырткы беткейінде алдьңғы шетте жакын бұлптык ет жырасы -sulcus muscularis iшкki беткейнде каудальды шетке жакын кантамыр жырасы-sulcus vascularis- орналасады. Алгашкы 7-8 кабыргалардығ ,w--1eci біртіндеп ұзара бастайды, 3-4-i біркалыпта болады, содан кейін кабырға ,денелepi кыскарады. Ерекшеліктері; кара малда -8 жұп негізі, 5- жұп жалган кабырғалар, ортағгы кабырғалардың каудальды шеті кедір-бұдыр болады. Төмпешіктің буын беткейі ертокым тәріздес келелі. Шошкада негізгі кабырғалар - 6-8 жұп, калған 8-9-ы жалған, ортағгыларында кабырға денeci S тәрізді имек курады. Жылқыдаа- 8 жұп негізгі, 10 жуп жалған кабырғалар. Кабырғалардың денeci жіңішke, шеггері тегіс.Бірінші кабырғалардың краниальды жиегінде баспалдакты бұлтпыкет жалғасатын төмпешік кездеседі. Итте- 9 жуп негізгі кабырғалар, 4- жұп жалған. Кабырғаденесіжұмыр, имек болады. 4- сурет. 1, 5, 8-uri Кабырталар- costae 1- сиыр; П — жылкы; Ш - кабырганыц омыртка басы. 1- кабырга басы- caput costae ; 2- кабырга T0Mnemi6-tuberculum costae; 4кабырга мойыны-сопит costae ; 4- кабырга бурышы- angulus costae ; 5кабырга денесг -corpus costae; 6- кабырга сайы (кан тамыр canr)-sulcus costae/vascularis/ ; 7- булшык ет 6eneiii-facies/sulcus/ muscujaris; 8баспалдакты булшык ет Te»meuwi-tuberculum scaleni. Тес суйегі -os sternum Төс суйей кеуде куысьгныц вентральды беткейі курады. Ол денеден, туткадан жоне жука семсерше өciндіден турады. Тес сүцегінің денeci-corpus sterni- бірнеше сегменттерден (бөліктерден) куралады. Алдында буын арқылы төс туткасымен жалгдсады. Тос денесінің бүйіpiндe, сегменттер аралыгында кабырга шеміршектерімен байланысытын кабырга ойығ - болады. Төс сүйегінің тұтқасы- төс сүйегінің алдында орналаскан, пішіні үй малдарында ар турл болады. Тес туткасының бүйipiнде алғашкы қабырғалардың шеміршектері бекитін қос ойпаттар орналасады. Төс сүиегінің каудальды жагында узынша келген семсерше өсінді-processus xiphoideus- орын тебеді. Семсерше өciндi семсерше шеміршектер мен -cartilago EpekшeлikTepi: ipi кара малДа төс суйегінің деHeci 7 сегментген куралады, пішiHi жалпак болады. Тос туткасы уш кырлы, алдыңгы шеті жоғары караган. Семсерше шеміршек жалпак келеді. ШошкаДа төс суйегінің денесі 6 сегменттен турады. Төс туткасы бүйірінен қЫСЫЛған, үшкір горизонтальды орналасады. Тос cүйегінің денесінің артқы бөлігі дорсовентральды бағытта қЫСыңқЫ келеді. Семсерше шемішек жақсы жетілген. ЖЬIЛқЫДа төс суйегі eki бүйipiHeH қЫСЬңқЫ келеді дeHeci 6 сегменттен турады. денeci төс тұткасымен қосыла кеЛіп,қоСЫМШа шеміршекпен жабдыкталады. Бұл шеміршек төс сүйегінің денесіне жалғасып, вентральды кыр курады. Семсерше ociндi болмайды, оның орнында аттас шеміршек орналасады. Итте төс суйегінің денeci 8 цилиндр( жумыр) пiшінді сегментгерден турады. Олардың бүйрінде кабырга шеміршекгері жлғасатын 8 ойпаттар орналасады. Төс тұткасы конус Tәpiздi. Семсерше өciHдi жалпак, сондай шемфшекпен аякталады Мойын омырткалары-» Уй жануарларыныц мойьн омырткаларыныц сапы-7-ге тец. Курылысы жагынан олар 6ip-6ipiHc уксас келмейд[ Тек үшінші, төртінші және 6eciHшіi мойын омырткалары уксас болады. Атаған омырткалардыц омыртка денеci комакты, кыска келед[ Омыртка денелерінің бүйipiHдe кос колденец-кабырта өсінділері,- болады. Омыртка басы жане шуңкыры ЖаКСЫ жетілген. Омыртка денесімен көлденең кабырга аралыкында келденең Tecik-foramen transversarium- орналасады. Краниальды және каудальды буын өciHдiлерінің, буын беткейлepi жалпак боладьт, краниальды -жогары, каудальды -томен караған. Ерекшемктф: ipi чара мти)а омыртка денеб кыска: басы шуцкыры жаксы жетйгеп. Арка ociH,Tici алта караган. ШошкаДа омыртка ,xeHeci кыска, арка ecil-aici узын келеЛ. Вентральды кыр болмайды. Келденец eciil,lilIill тубще жуйкелер отетјн дорсовентральды канал орналасады. ЖЫЛ\ЫДа ортацш мойын омырткаларыньщ №reci узын, омыртка басы жене шуцкырыжаксы жетйген. Арка ocilQici тек кыр ретйце гана байкалады. Краниальды жане каудальды буын бойымен дорсальды кыр етеЛ. Ит омырткаларыныц суйей жука, мойьш омырткаларьша тан курылыстары жаксы байкалган. Тек каудальды буын косымша ociui болады. Алтыншы мойын омырткасыныц курылысын катарлас орналаскан омырткалармен салысгырганда 03iHe тэн ерекшеЛктерМ бар. Ipi кара малДа, шошкаДа, итте көлденең-кабырга өсiндiнiң вентральды тармағы жалпак табакша құрады. Арка өсiндіci жаксы ЖЫЛКЫДа вентральды табакша КЫСКа. Омыртка денесінің бүйірінде үш өciHдi kөpiHeдi. Арка өciндici жаксы жетілген. Барлык уй жануарларында жетінші мойын омьрткасынДа келденец өciHдici 6ipey. Каудальды багытында омыртка шүңкырының бүйірінде, 6ipiHшi кабырганың басы жалгасатын қабырғалық ойыc-foveae costales caudales- болады. Мойын омырткаларыныц алдынкы ekеуi оздерне тан курылыс айырмашылыктарымен сипатгалады. бipiHIIIi мойын омыртка- атлант-аНаы Ел арасында атланты ауыз омырткасы деп атайды. Бул омыртка курылысы жагынан коп өзгерген. Оныц Her-i3iH дорсальды жоне вентральды доғaлap-arcus dorsalis et ventralis- курады. Дорсальды догада арка өсіндісінің орнында дорсальды Tөмпешіk-tuberculum dorsalis- , вентральды догада басты бүгетін және жазатын булшыкеггер TүйүiceTiH вентральды төмпешік- tuberculum Омыртканыц 6үйірiндегі колденец-кабырга ociHділері тоғысып- атлант канатын-а1ае atlantis- тузед[ Канаттыц вентральды беткейінде канат шұңғыры-fossa atlantis орналасады. Канат бойында алдына жакын канат Teciriforamen а1иае-омыртка өзегіне ашылатын омырткааралык Tecik-foramen interververtebrale- болады. Атлант канатыныц краниальды беткейінде шүйде сүйегінің айдаршығымен TYйiceTiH терең краниальды буын шұңқыры-fossae articularis мойын омырткасымен байланысатын жалпак каудальды буын беткей# facies articularis caudalis-болады. Ерекшелктер[• ipi кара малДа атлант канаты жалпак, канат шұңкыры саяз болады. Канатга келденең тебк кездеспейді. ШошкаДа атлан канаты жуан, КЫСКа. Дорсальды жене вентральды төмпешikTepi жаксы жетілген. Колденец Tecik омыртканың каудальды буын беткейіне ашылатын көлденең өзекке жалғсады. ЖЫЛКЫДа атлант канаты жалпағ, жұқа шеттер толыксып төмен йіледі Баска жануарлармен салыстырганда, канат шуңкыры терең больп келеді. Итте атлант канаты жука, жалпак каудо-латеральды багытта горизонтальды орналасады. Канат Teciгінің орнында канат oйығы-incisura alaris- болады. Дорсальды төмпешік байкалмайды. Келденең Tecik жаксы kөpінeді,xi. 7-cyper. A-rnarrr-atlas A — CMb1p; b— LL10111Ka; B — )Kb1AKb1; r —HT. I- AOPCMbAb1 aora-arcus dorsalis; 2-BeHTPaAbAb1 AOfa- arcus ventralis; 3aopcaAbAb1 T0MnemiK-tuberculum dorsales ;4- BeyrpaAbAb1 TOM11erniKtuberculum ventrales; 5- Tic ociHAiciHiH 6Yb1H óeTKeùi,• 6- arnaHT FsaHaTb1- alae atlantis; 7- Kaylar KeciHAici (oñblcbl)-incisura atlantis; 8- KayaaAbAb1 ôYb1H õeTKeýri-facies auriculares caudales; 9- OMb1PTKa apa,1b1Fb1Hb1q Tecili- voramen intervertebtebrales; 10- KaHaT Teciñ- foramen alares; 11- TeciKforamen transversus. Ekiншi мойын омырткасы- 6iлikTi омыртка немесе эпистрофей- axis seu epistropheus. Ел арасында бул омыртканы бауыздау омырткасы деп атайды. Басты ерекшеЛігі, омыртка денеснің басы тісше өciндire-dens epistrophei айналады. Оның аумағында атлант омырткасымен жалгасатын жалпак буын беткейі орналасады. Арка өciндici арка қырын crista epistrophei Каудальды буын өciндici жаксы байкалады. Ерекшеліктері ipi қара малда тіс пішiHдi жартылай цилиндр тәріздес. Арка кыры жалпак, төртбурышты вентральды кыр жаксы жетілген. Омыртка аралығның тест- foramen intervertebrale- улкен дөңгелек. ШошкаДа Tic ociHдici конус пiIIIiндec. Омыртканың арка (жоталык) кыры бйіk, артқы шеті көтеріліп тұрады. деHeci қысқа, оның бойында омыртқа аралығының тесігі орналасқан. ЖЫЛКЫДа Ticшe өсінiдci жаксы жетілген, пiшіHi қашау тәріздес. Арқа қыры каудальды бағытта екіге ажырап, каудальды буын өсінділерімен қосылып кетеді. Вентральды кыр жаксы жетілген. Омыртканың краниальды бағытында омыртка аралығының тесігі жаксы байкалады. Итте тісше ociндi узын. Арка кыры жұқа, жалпак краниальды Ticшe өciHдiнiң үстіңгі деңгейіне дейін созылган, каудальды бағытта артқы буын өсіндшлерімен 6ipiгiп кеткен. Омыртка аралығның тесігі жок, оның орнында аттас оиык болады. го8- cypeT, (6iniKTi OMb1PTKa) epistropheus s. axis A —cvmp •, b- B- ; r -HT . 1-ñc ocmaici-dens epistropheus ; 2- OMb1PTKa 111¥HKbrpb1-fossa vertebrae , 3- aopcaAbAb1 Kbip-crista dorsalis ; 4- Berr1PMbAb1 Kbrp-crisa ventralis;5KPaHnaAbAbt óYbiH ociHAici-processsus articularis cranialis; 5- KayaaAbAb1 óYb111 ociHAici -processus articularis caudalis; 6- KoaaeneH TeciK-foramen transversum ; 7- 0MbrpTKaapaAb1K TeciK- foramen inervertebrale; 8- Konaer-teH ociH.ai-proccssus transversus. Бел омырткалары- vertebrae lumbales Бел омырткалары жаксы жетйлген, узын, жалпак горизонтальды орналаскан келденең-кабырга өсінділерінен жене өзгеше орналасуымен байкалатын буын өciHдiлерімен ерекшеЛенеді. Арқа өciндiлepi 6ip келкі болады, омыртка басы жане шұңкыры тегіс, лөлемді комакты келеді. Омырткалардыц осындай курылысы жане езара байланысы жануарлар 6eлінің және козгалмалыгын камтамасыз ішкі мушелердің бекитТін және салмактың тусетін жepi. Ерекшеліктері ipi қара малда 6 бел омырткасы болады. Келденең- кабырга өсінділерінің шеттері кедір-будыр келеді. Краниальды буын өсіндісінің пішіні жартылай цилиндрге уксайды, ал каудальды буын өсіндici цилиндр Tәpi3дi. Узынша келген омыртка денесінде, вентральды кыр жаксы байкалады. ШошқаДа бел омырткасыныц саны- 7-ге тең. Краниальды жэне каудальды буын өcідiлepi жаксы жетілген, niшiдepi ipi кара мал омырткаларына уксас. көлденең кабырга қсінділерінің түбінде дорсовентральды Tecik болады, кейде keciнді ретінде. Аталған шeTki ұштары доға тәріздес келеді. ЖылкыДа бел омырцаларыныц саны - 6 Краниальды буын ociндici нашар имектетен, каудалъды буын ociндici конус пішінді келеді. Омырткалардың дeнеci қысқа, вентральды Tik кыр тек алдыңғыларында ғана болады. Көлденең-кабырга өсінділері шeTTepi тегіс. kәpi малда соңғы 2-3 омырткалардың көлденең ociHділepiHiң 6үйip беткейінде буын ойпаттары жаксы байкалады. Сондыктан кәрі жылкылардың соңғы бел омырткалары денесімен гана емес, келденец өciHділерiMeH бірге тутасып кетеді. Иттің бел омырткасыныц саны жетеу болады. Краниальды буын eciндci нашар имектелген, каудальды буын eciндici конус томен багытгаман, I.uerepi жуандау болып келе+ј. Арка ociluimpi ата жантайган. 229- cypeT. ben vertebrae lumbales A- cMb1p •, b- LLIOU.nqa; B- )Kb1AKb1 ; r — MT. I-OMb1PTKa 6acb1-caput vertebrae; 2- 0Mb1pnsa rt1¥HFsb1pb1-fossa vertebrae; 3KPaHvqaAbAb1 6Yb1H eciHAici- processus articularis cranialis ; 4- KayaaAbAb1 õYb1H ; eciHAici-processus articularis caudalis; 5- apqa eciHAici-processus spinosus; 6 — eMi3AiKTi ociH4i-processus mamillaris ; 7- KenaerreHKa6b1pra eciHAici- processus costotransversus; 8- KOCb1M1na ociHAi -processus accessorius; a) 6Yb1H 6eTifacies auricularis ; B) 6ymp KeciHAici- incisura laterali2 Жая омырткалары-ъуейеЬпе sacrales жая омырткалары озара 6ipiгіп, 6ip жая немесе сегізкөз суйегін -os sacrum- курады. Жая суйегінің сырт niшiHi уш бурышты келген. Сегізкөз Ta6aны-basisossis sacri- краниальды жағында бел омырткаларымен Tө6eci-apex ossis sacri сүйрленіп , каудальды багытында куйымшак омырткаларымен байланысады. Келденец өсінділepi 6ip-6ipiMeH косылып 6үйірлik, ал арка өciнділepi 6ipiгiп дорсальды қыp-crista sacralis- курайды. Омырткалар ортасында конус пiшiді жая өзeгi-canalis sacralis- болады. Тутаса байланыскан омырткалардың денесімен колденец арасында ipi кара мадда, жылкыда сегіз дорсовентральды TecikTep- foramen sacralia dorsalia et foramen sacralia реlvina-орналасады.. Сондыктан, бул суйекті сегізкөз деп те атайды. Алдыңғы eki омырткалардың көлдененең-кабырға өсiндiлepi 6iрiгіп жая канатын-а1а ossis sacri- құрайды. Жая канатында жамбас суйегімен буындасатын, құлақ қалқаны-facies auricularis тәріздес буын беткейі болады. бipiнші жая омырткасыныц денесіндегі көтеріліп турган жиekTi мүйіс деп атайды. Ерекгиемктері. ipi кара малДа жая суйейгі 5 омырткадан куралады. Арка өсінділері тутаса баиланысып жая кырын тузеледі. Жая денесінің бойында тамырлар мен нервтер отетјн дорсовентральды тесіктер көрінеді. Буйір кырыныц булшыкеттер мен жалгамдар TүйіceTiH шеті үшкір жане кедәр-бұдр болады. Шошка жаясы 4 омырткаддн турады. Арка өсінділepi болмайды. Доғаралык тесіктері кең. Жая канаты сагиттальды жазыктыкта орналасады. экая 5 омыртканыц 6ipiry нэтижесще пайда болкан. Олардыц арка ociuinpi толык 6ipimeiQi. Дорсовентральды тебктер жаксы байкалады. Бутр кыры калыц, канат [1iu.liHi уш бурышты горизонтальды орналасады. Краниальды буын eciruici экая канатымен 6ipimev:ai. Итте жаяпы уш омырткада тузеді. Арка өciндiлepiHiң уштары дара, ал Heг•i3i КОСЫЛЫП жатады. 10-cype•r. Жaa cүйeгi- os sacrum A — жылқы B- сиыр,• C-шошка ; A—ит. 1- краниальды буын өciнділеpi-processus articulares craniales ; 2- apKa ocinділepi — processus spinosus; 3- бipiншi жaя омыртқасының басы- caput vertebrae; 4- жая сүйегінің қанаты- ala sacralis 5- құлақша бет- facies auricularis; ; 6- жaя cүйeгінің тeciктepi- foramen sacrale dorsale ; 7-жаяның бүйіp қыры- pars lateralis. жүктеу/скачать 1,08 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|