1 есептік-теориялық БӨлім. Бағалы қАҒаздар қОЗҒалысын есепке алудың АҚпараттық ЖҮйесін қҰрудың негіздемесі
жүктеу/скачать 428,05 Kb.
|
| Бағалы қағаздар портфелі ұғымы
Қор нарығының қалыптасқан әлемдік тәжірибесінде инвестициялық портфель деп басқарудың тұтас объектісі ретінде әрекет ететін жеке немесе заңды тұлғаға тиесілі бағалы қағаздардың белгілі бір жиынтығы түсініледі. Бұл портфельді қалыптастыру кезінде және оның құрамын одан әрі өзгерту арқылы менеджер-менеджер белгілі бір тәуекел/кіріс қатынасы бар жаңа инвестициялық сапаны қалыптастырады дегенді білдіреді. Алайда, құрылған портфель корпоративтік акциялардың, әр түрлі қамтамасыз ету және тәуекел дәрежесімен облигациялардың және мемлекет кепілдік берген белгіленген кірісі бар қағаздардың, яғни негізгі сома мен ағымдағы түсімдер – дивидендтер, пайыздар бойынша шығындардың ең аз тәуекелімен белгілі бір жиынтығы болып табылады. Теориялық тұрғыдан портфель бір түрдегі қағаздардан тұруы мүмкін. Оның құрылымын кейбір қағаздарды басқалармен алмастыру арқылы өзгертуге болады. Алайда, әрбір бағалы қағаз жеке-жеке осындай нәтижеге қол жеткізе алмайды. Портфельдің мәні-бағалы қағаздардың жиынтығын жеке бағалы қағаз позициясынан қол жетімді емес және оларды біріктірген кезде ғана мүмкін болатын инвестициялық сипаттамаларды беру арқылы инвестициялау жағдайларын жақсарту. Портфельді қалыптастыру процесінде берілген сипаттамалары бар жаңа инвестициялық сапаға қол жеткізіледі. Бағалы қағаздар портфелі инвесторға ең төменгі тәуекел кезінде қажетті кіріс тұрақтылығын қамтамасыз ететін құрал болып табылады. Портфельдік инвестициялардың кірістері тәуекелді ескере отырып, сол немесе өзге портфельге енгізілген қағаздардың бүкіл жиынтығы бойынша жалпы пайданы білдіреді [17]. Пайда мен тәуекел арасындағы сандық сәйкестік мәселесі туындайды, ол бұрыннан қалыптасқан портфельдердің құрылымын үнемі жетілдіру және инвесторлардың қалауына сәйкес жаңаларын құру мақсатында тез шешілуі керек. Бұл проблема жалпы шешім схемасы бар, бірақ іс жүзінде соңына дейін шешілмейтін мәселелердің бірі болып табылады. Бағалы қағаздардың инвестициялық қасиеттерін ескере отырып, әртүрлі портфельдерді қалыптастыруға болады, олардың әрқайсысында портфель иесі үшін қолайлы тәуекел мен белгілі бір уақыт кезеңінде күтілетін қайтарым (кіріс) арасында өзіндік теңгерім болады. Осы факторлардың арақатынасы бағалы қағаздар портфелінің түрін анықтауға мүмкіндік береді. Портфолио түрі-бұл кіріс-тәуекел қатынасына негізделген оның инвестициялық сипаттамасы. Бұл ретте портфель типін жіктеудің маңызды белгісі осы табыс қандай тәсілмен және қандай көзден алынғаны: бағамдық құнның өсуі немесе ағымдағы төлемдер есебінен – дивидендтер, пайыздар (1.1-сұлба) болып табылады. Портфельді біртектес жиынтық ретінде түсіну жеңілдетілген болар еді: өсу портфелі, мысалы, акцияларға бағытталғанына қарамастан, инвестицияланған сипаттамасы бағамдық құнның өсуі болып табылады, оның құрамына басқа инвестициялық қасиеттері бар Бағалы қағаздар да кіруі мүмкін. Өсу портфелі бағам құны өсетін компаниялардың акцияларынан қалыптасады. Портфельдің бұл түрінің мақсаты дивидендтер алумен бірге оның күрделі құнын арттыру болып табылады. Алайда, дивидендтер аз мөлшерде төленеді. Портфельге кіретін акциялар жиынтығының бағамдық құнының өсу қарқыны осы топқа кіретін портфельдердің түрлерін анықтайды. Агрессивті өсу портфолиосы капиталдың максималды өсуіне бағытталған. Оның құрамына жас, жылдам дамып келе жатқан компаниялардың акциялары кіреді. Портфельдің осы түріне инвестициялар өте қауіпті, бірақ сонымен бірге ең жоғары табыс әкелуі мүмкін. Консервативті өсу портфолиосы ең аз қауіпті. Ол негізінен бағамдық құнның төмен, бірақ тұрақты өсу қарқынымен сипатталатын ірі, танымал компаниялардың акцияларынан тұрады. Портфельдің құрамы ұзақ уақыт бойы тұрақты болып келеді және капиталды сақтауға бағытталған. Орташа өсу портфелі - агрессивті және консервативті өсу портфельдерінің инвестициялық қасиеттерінің жиынтығы. Портфельдің бұл түрі ұзақ мерзімге сатып алынған сенімді бағалы қағаздармен қатар, құрамы мезгіл-мезгіл жаңартылып отыратын қолмен жасалған қор құралдарына қосылады. Бұл капиталдың орташа өсуін және инвестициялардың орташа тәуекел дәрежесін қамтамасыз етеді. Сенімділік консервативті өсудің бағалы қағаздарымен, ал кірістілік агрессивті өсудің бағалы қағаздарымен анықталады. Бұл түрі бұл портфельдің ең көп таралған моделі және жоғары тәуекелге бейім емес инвесторлар арасында өте танымал. Кіріс портфелі - портфельдің бұл түрі жоғары ағымдағы кірісті – пайыздық және дивидендтік төлемдерді алуға бағытталған. Сондықтан портфельді инвестициялау объектілері тұрақты төленетін пайыздар мен бағамдық құнның жоғары арақатынасы бар қор нарығының өте сенімді құралдары болып табылады (1.1-сұлбаны қараңыз). 1.1-сұлба. Кіріс көзіне байланысты портфельді жіктеу Тұрақты табыс портфелі жоғары сенімді бағалы қағаздардан қалыптасады және тәуекелдің ең төменгі деңгейінде орташа табыс әкеледі. Кіріс қағаздарының портфелі корпорациялардың жоғары табысты облигацияларынан, тәуекелдің орташа деңгейі кезінде жоғары табыс әкелетін бағалы қағаздардан тұрады. Өсу және кіріс портфолиосы. Портфельдің осы түрін қалыптастыру валюта бағамының құлдырауынан да, төмен дивидендтер мен пайыздық төлемдерден де қор нарығында мүмкін болатын шығындарды болдырмау үшін жүзеге асырылады. Осы портфельдің құрамына кіретін қаржы активтерінің бір бөлігі иесіне капитал құнының өсуін, ал екінші бөлігі кірісті береді. Бір бөліктің жоғалуы екіншісінің өсуімен өтелуі мүмкін. Біз портфельдің осы түрінің түрлерін сипаттаймыз. Қосарлы мақсаттағы Портфель. Бұл портфельдің құрамына оның иесіне салынған инвестицияның өсуімен жоғары табыс әкелетін қағаздар кіреді [18]. Бұл жағдайда біз қос мақсаттағы инвестициялық қорлардың бағалы қағаздары туралы айтып отырмыз. Олар өз акцияларын екі түрде шығарады, біріншісі жоғары табыс әкеледі, екіншісі-капитал өсімі. Портфельдің инвестициялық сипаттамалары портфельдегі осы қағаздардың едәуір мазмұнымен анықталады. Теңгерімді портфель табыстың ғана емес, сонымен бірге бағалы қағаздармен жасалатын операциялармен бірге жүретін тәуекелдің де теңгерімділігін болжайды, сондықтан белгілі бір пропорцияда бағамдық құнда тез өсетін бағалы қағаздардан және жоғары табысты бағалы қағаздардан тұрады. Портфельдердің құрамына жоғары тәуекелді бағалы қағаздар, сондай-ақ жай және артықшылықты акциялар, облигациялар кіруі мүмкін. Нарық конъюнктурасына байланысты осы портфельге енгізілген қандай да бір қор құралдарына қаражаттың басым бөлігі салынады. Портфельдерді басқа сипаттамаларға сәйкес жіктеуге болады. Өздеріңіз білетіндей, портфельдің өтімділік сияқты инвестициялық сапасы портфельді оның құнын жоғалтпай қолма-қол ақшаға тез айналдыру мүмкіндігін білдіреді. Ең бастысы, бұл міндет ақша нарығының портфельдерін шешуге мүмкіндік береді. Ақша нарығының портфельдері. Портфельдің бұл түрі капиталды толығымен сақтауды мақсат етеді. Мұндай портфельдің құрамына негізінен қолма-қол ақша немесе тез сатылатын активтер кіреді. Айта кету керек, бағалы қағаздармен жұмыс істеудің "алтын" ережелерінің бірі: "сіз барлық қаражатты бағалы қағаздарға сала алмайсыз – күтпеген жерден туындайтын инвестициялық мәселелерді шешу үшін сізде бос қолма-қол ақша резерві болуы керек. Салықтан босатылған бағалы қағаздар портфельдері негізінен мемлекеттік борыштық міндеттемелерді қамтиды және өтімділіктің жоғары дәрежесінде капиталды сақтауды көздейді. Отандық нарық осы бағалы қағаздар бойынша ең жоғары табыс алуға мүмкіндік береді, ол әдетте салықтан босатылады. Сондықтан мемлекеттік бағалы қағаздар портфелі – портфельдің ең көп таралған түрі, атап айтқанда, кейбір бағалы қағаздарда қалыптасады. Мемлекеттік құрылымдардың бағалы қағаздарынан тұратын портфельдер. Портфельдің бұл түрі мемлекеттік және муниципалды бағалы қағаздар мен міндеттемелерден қалыптасады. Осы нарықтық құралдарға салымдар портфель ұстаушыға дисконтпен және сатып алу бағасымен сатып алу бағасындағы және пайыздарды төлеу мөлшерлемелері бойынша айырмадан алынатын табысты қамтамасыз етеді. Орталық және жергілікті билік органдарының салық жеңілдіктерін беруі де маңызды. Өңірлік бөліністегі салымдардың инвестициялық бағыты бір өңірде орналасқан белгілі бір эмитенттердің бағалы қағаздарынан; шетелдік эмитенттердің бағалы қағаздарынан қалыптастырылған портфельдерді құруға алып келеді. Бағалы қағаздар нарығында инвестициялау болашақта қаржылық нәтижелердің белгілі бір белгісіздігін түсінетін тәуекелмен бірге жүрмеуі мүмкін. Алайда, интуитивті идеялар туралы қазіргі нарықтағы сәтті қызмет үшін тәуекел жеткіліксіз. Сондықтан белгілі бір оқиғалардың сандық ықтималдығын анықтаумен байланысты тәуекелдерді басқару қажет. Қаржылық активтерге кез-келген инвестиция кейбір қолайсыз оқиғаның болуын білдіреді. Нәтижесінде: - болашақ табыс күтілгеннен төмен; - табыс алынбайды; – салынған капиталдың бір бөлігін-бағалы қағаздың капиталдық құнын жоғалтып алуға болады; - капитал хабары жоғалуы мүмкін-бағалы қағазға салынған барлық инвестициялар. Инвестицияның әр түрінің өзіндік тәуекел деңгейі бар. Оны бағалау және ықтимал табыс деңгейімен салыстыру бірдей тәуекел деңгейі бар инвестициялардың әр түрлі түрлері үшін табыс мөлшері әр түрлі болатындығын көруге мүмкіндік береді. Сонымен қатар, тәуекелдің мүлдем басқа деңгейлерінде бірдей табыс деңгейі мүмкін. Дипломдық жұмыста қолданылатын ұғымдар мыналарды білдіреді Брокер-дилер-Қазақстан Республикасының Бағалы қағаздар жөніндегі ұлттық комиссиясының тиісті лицензиясы негізінде брокерлік-дилерлік қызметті жүзеге асыратын банк немесе ұйым. Брокер-дилердің ішкі ережелері-Брокер-дилердің клиенттермен өзара қарым-қатынастарын реттейтін нормативтік актілері, оның ішінде брокерлік қызмет көрсету туралы және/немесе бағалы қағаздарды номиналды ұстау туралы үлгі шарт Брокер-дилердің тарифтері мен өзге де ықтимал нормативтік актілері. Мемлекеттік бағалы қағаздар - Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес ішкі мемлекеттік борыш шегінде шығарылатын және эмитенті мемлекет болып табылатын бағалы қағаздар. Бағалы қағаздарды ұстаушылар-бағалы қағаздардың меншік иелері және нақтылы ұстаушылары. Инвестор-өз қаражатын бағалы қағаздарға салуды жүзеге асыратын жеке немесе заңды тұлға. Инвестициялық шешім-бағалы қағаздарды сатып алу немесе иеліктен шығару туралы не Брокер-дилердің немесе оның клиентінің бағалы қағаздар портфелін қалыптастыру мақсатында бағалы қағаздармен өзге де мәміле жасау (осы Қағидаларда рұқсат етілетін жағдайларда) не осындай портфельдің құрылымын өзгерту не осындай портфельді жою туралы шешім. Клиент-Брокер-дилердің әлеуетті немесе бар клиенті (бағалы қағаздармен мәміле жасау есебінен және оның мүддесінде жасалатын немесе жасалатын тұлға) немесе (егер бұл мәнмәтіннен туындайтын болса) клиент - заңды тұлғаның өкілі [19, 20]. Клиенттік тапсырыс-осы Ережеге сәйкес ресімделген, клиент Брокер-дилерге ұсынатын және осындай құжатта айқындалған шарттарда осы клиенттің есебінен және мүддесінде бағалы қағаздармен мәміле жасау нұсқауын қамтитын құжат. Мүдделер қақтығысы - Брокер-дилердің мүдделері мен оның міндеттері (оның клиентінің сенім білдірілген өкілі немесе комиссионері ретінде) бір-біріне сәйкес келмейтін жағдай. Ұлттық комиссия-Қазақстан Республикасының Бағалы қағаздар жөніндегі ұлттық комиссиясы. Бейрезиденттер-олар 1996 жылғы 4 желтоқсандағы "Валюталық реттеу туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 1-бабының оныншы бөлігінде айқындалғандай. Сауда - саттықты ұйымдастырушы-бағалы қағаздармен сауда-саттықты ұйымдастырушы. Бірінші басшы - заңды тұлғаның алқалы атқарушы органының басшысы немесе заңды тұлғаның атқарушы органының функцияларын жеке-дара жүзеге асыратын тұлға. Тізілім ұстаушы-ол "Акционерлік қоғамдар туралы" Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 10 шілдедегі Заңының 2-бабының он тоғызыншы бөлігінде айқындалғандай. Брокер-дилердің регламенті-Брокер-дилердің өз органдары, құрылымдық бөлімшелері, лауазымды адамдары мен қызметкерлері қызметінің шарттары мен тәртібін реттейтін нормативтік актілері, сондай-ақ Брокер-дилердің жұмыстардың (операциялардың) жекелеген түрлерін орындау шарттары мен тәртібі, оның ішінде Брокер-дилер қызметкерлерінің лауазымдық нұсқаулықтары және Брокер-дилердің өзге де ықтимал нормативтік актілері. ӨРҰ-брокер-дилерлердің өзін-өзі реттейтін ұйымы. Бағалы қағаздың типі (Тип ценных бумаг) - бұл жиынтықты басқалардан (соның ішінде сол эмитент шығарған бағалы қағаздардың басқа түрлерінен) бір мәнді ажыратуға мүмкіндік беретін сипаттамалары бар біртекті сапалы бағалы қағаздардың жабық жиынтығы. Сауда-саттықты ұйымдастырушының сауда жүйесі (сауда жүйесі) - өзара байланысты үй-жайлардың, жабдықтардың, Мүкәммалдың, бағдарламалық техникалық құралдардың, Сауда - саттықты ұйымдастырушының нормативтік актілерінің және осы сауда-саттықты ұйымдастырушының мүшелері-брокерлер-дилерлер арасында бағалы қағаздармен мәмілелер жасалатын өзге де қажетті активтер мен рәсімдердің жиынтығы. Бағалы қағаздармен жасалатын операцияларды ішкі есепке алудың негізгі қағидаттары: * өз ақшасы мен бағалы қағаздарын және өз клиенттерінің ақшасы мен бағалы қағаздарын ішкі есепке алуда бөлу. Ішкі есепке алу жүйесі бағалы қағаздар бойынша жеке шоттарды және банктің әрбір клиенті мен контрагенті үшін ақша бойынша есепке алу шоттарын ашуды және жүргізуді көздейді. Клиенттің және контрагенттің әрбір шотына есепке алу жүйесіндегі шоттарды нөмірлеудің ішкі қағидаттарына сәйкес бірегей нөмір беріледі; Жеке шоттарда әр жеке шот үшін ерекше нөмірлер болуы керек. Осы мақсатта Қазақстан Республикасының Бағалы қағаздар жөніндегі ұлттық комиссиясының жекелеген нормативтік құқықтық актілерінде немесе ӨРҰ қағидаларында Дербес шоттарды нөмірлеу қағидалары белгіленуі мүмкін. - операция жасалған күнгі, яғни операция жасалған жұмыс күнінің соңынан кешіктірмей ішкі есепке алу құжаттарында бағалы қағаздармен жасалатын барлық операциялардың көрсетілуі. Егер банк бағалы қағаздармен операция жасау фактісі туралы ақпаратты операция жасалған күннің соңынан алған жағдайда, онда көрсетілген ақпарат операция жасалғаны туралы ақпарат алынған жұмыс күнінің соңынан кешіктірілмей ішкі есепке алу арқылы көрсетіледі; - банк клиенттеріне қызмет нәтижелері бойынша тұрақты есеп беру клиент үшін оның ақшасы мен бағалы қағаздарын пайдалана отырып жүргізілген барлық операцияларды, сондай-ақ ішкі есепке алу деректеріне сәйкес клиенттің шотындағы ақша мен бағалы қағаздардың қалдығын көрсетеді [20-25]. жүктеу/скачать 428,05 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|