3.Аффикстер арқылы жасалған туынды омонимдер.
1.Туынды омонимдердің қатарында -ма,-ме,-ба,-бе т.б сол сияқты жұрнақтар жалғанып нәтижесінде
Айналма
мал ауруы,делбе
Баспа
Газет,журнал,кітап басып шығаратын орын мекеме
2.-ыс,-іс,-с жұрнақтарын жалғау арқылы
Атыс-ұрыс,соғыс
Атыс-жанжал салып төбелесу
Тігіс-жіппен тігілген жер
Тігіс-тігуге қатысу,араласу
3.-ық,-ік,-қ,-к жұрнақтарын жалғу арқылы
Қорық-мал жайылатын шөбі мол жер
Қорық-үрейлену,зәресі ұшу
Ашық-аузы жабылмаған,төбесі ашық жер
Ашық-ашығу,тамақтан тарығу
4.Өзге тіллдерден ауысқан сөздердің қазақтың тіл сөздерімен дыбысталуы бірдей болуының нәтижесінде пайда болған омонимдер.Құлжанованың кітабында бұл кірме сөздерден жасалған омонимдер деп беріледі.
Қазақ тілінде араб,парсы және орыс тілінен енген қыруар кіре сөз бар.
А)араб және қазақ сөздерінен жасалған омонимдер
Қажы-арабтың хажи деген сөзінен өзгерген түрі
Қажы-меккеге барып келген адамды солай айтамыз
Қажы-Абайдың өлеңінде «Қар тепкенге қажымас қайран жылқы» деп етістік түрін көрсету арқылы омоним болып тұр.
Б)парсы және қазақ тілінен жасалған омонимдер
«Біреуге деп көр қазба,өзің түсесің» деген мақалда көр сөзі парсының гөр сөзінен енген.Және көр етістігінің де бар болуымен омоним болады
В)орыс және қазақ сөздерінен жасалған омонимдер
Су ағызатын жыраны орыстар арык дейді.Бұл сөз қазаққа к дыбысының қ болып өзгеруінен енген.
Арық-зат есім
Арық-сын есім
Болуынан омоним болып саналады.
20)Қазақ тіліндегі синонимдер.Синонимдік қатарларға сипаттама беріңіз.
Белгілі ғалым Ғ.Мұсабаевтың айтуы бойынша «Әртүрлі айтылса да жалпы мағыналас болатын,бірақ сол ғана басқа ерекшеліктері бар сөздер синонимдер деп аталады.»Ал профессор Қ.Аханов «Мағына жағынан бір-біріне жуық,өзара мәндес сөздер бір-бірінен синонимдес бола алады.»
Қазақ тілінде мағына жағынан жуық,ұқсас бола тұрып,лексика-семантикалық жағынан үйлеспей,екі түрлі сөз табына қатысты болатын сөздер де ұшырасады.Мысалы,мә деген одағай,ал,ұста деген етістіктің орнына жүреді.Солай болай тұрса да,ол аталған етістіктерге синоним бола алмайды.Мысал ретінде жақын деген сөзді алатын болсақ,оның ауыс мағынасы «туысқан» заттық ұғымды білдіреді.Бірақ «жақын» сын есім болғандықтан,туыс,тума,туысқан сөздерінің синонимдік қатарына енбейді.
Достарыңызбен бөлісу: |
