50 жылдығына арналған аймақТЫҚ Ғылыми практикалық конференция материалдары «педагогические чтения»

408 

 

тәрбиеленушілердің  интеллектуалдық  өмірінің  басты  сферасы  болып,  онда 

өмір  даналыққа  жеткізу  ұстаз  бен  оның  шәкірттерінің  араласуы  болып 

жатады...»  Сондықтан  да  сабақ  беру  әдістеріне  әрқашан  да  ерекше  көңіл 

бөлініп, оны жетілдіру күн тәртібінен түспей келеді.  

Инновациялық  әдіс-тәсілдерді  қолдануда  мұғалім  сабақты  дайын 

күйінде  бағалайды,  оқушының  ізденіп,  ғылыми  зерттеуді  көздейді,  ал 

мұғалімнің негізгі міндетіне оқушының іс-әрекетіне бақылау жатады.  

Сонымен  қатар  инновация  білім  деңгейінің  көтерілуіне  жағдай 

туғызады.  Кейінгі  кезеңде  ғалымдар  өз  үндеулерінде  оқу-тәрбие  ісіне 

жаңалықтарды  енгізіп  тарату  мәселесін  қарастырады.  Мемлекеттік  білім 

стандарты  деңгейінде  оқыту  үрдісін  ұйымдастыру  педагогикалық 

технологияны  ендіруді  талап  етеді.  Педагогикалық  процесте  инновация 

оқыту мен тәрбиенің тәсілдері, түрлері мақсаты мен мазмұнына, мұғалім мен 

оқушының бірлескен қызметін ұйымдастыруға жаңалық енгізу деген ұғымды 

танытады.  Жаңашылдық  мамандардың  кәсіптік  қызметінің  бәріне  тән 

болғандықтан,  ол  зерттеу  мен  талдаудың  және  тәжірибеге  енгізудің 

дағдысына айналған.  

Педагогикалық 

инновация 

мәселелерін 

зерттеген 

ғалымдар  

К.  Ангеловский,  М.  Поташкин,  А.  Юсуфбекова,  Н.  Горбунова  осы  үрдіске 

бірнеше  анықтамалар  берген.  Жаңашылдық  пен  даму  жолына  мектептерде 

соны  ізденістердің  ұйымдастырылуы  мен  жүзеге  асырылуы,  оны  басқару 

технологиясы  жайлы  есептеулер  жасаған  М.  Поташкин  оқу-тәрбие 

үрдісіндегі  жаңалықтардың  өзін  құрал,  инновацияны  осы  құралды  қолдану 

үрдісі,  ал  инновациялық  үрдістің  өзін  тұтас  алғанда  белгілі  бір  жаңалықты 

меңгеру.  

Қазіргі  ғылым  мен  техниканың  кең  қанат  жайған  кезеңінде  ғылыми  –

таным әдіснамасы өте зор маңызға ие. Оқытудың басты сауалы: «Нені оқыту, 

қалай оқыту» мәселесі күн сайын күрделеніп келеді. Оның бірден-бір себебі, 

білім  ауқымы  кеңейіп,  технология  дамып,  ақпаратты  таңдай  білу  мәселесі 

алдыңғы  қатарға  шықты.  Олай  болса,  «Мұғалімге  жаңа  технологияны 

ғылыми  негізде  меңгерту  және  терең  білімді,  ұлтжанды  ұрпақ  тәрбиелеу» 

міндеті  жүктеледі.  «Нені  оқыту  керек?»  деген  сауалға  мемлекеттік  білім 

стандарты  жауап  берсе,  «қалай  оқыту  керек?»  сауалына  тек  мұғалімнің 

кәсіптік  іздеу  даярлығынан,  жаңа  технологияны  пайдалана  отырып,  өзінің 

нақты мақсатын қалыптастыра білу шеберлігінен іздеу керек.  

Жалпы  білім  беретін  мектептердің  педагогикалық  үрдісін  жақсарту 

бірінші мәселе болса, жасыратыны жоқ, бұрын оқыту ісіне бір жақты қарап, 

оқытуды  тек  сабақты  жақсы  беру  деп  санап  келдік.  Соның  салдарынан 

барлық  ауыртпалық  мұғалімдерге  түсті:сұрайды,  түсіндіреді,  қосымшамен 

толықтырады.  Бұрынғы  дәстүрлі  оқыту  жүйесінің  тозығын  да,  озығын  да 

қайта  қарап,  оқытудың  жаңа  технологиясы  енгізілді.  Инновациялық  жүйеге 

негізделген әрбір сабақтың өзіндік құндылықтары бар. Инновациялық оқыту 

білімді  тереңдетумен  қатар  оқу  әрекетіне  жетелеп,  олардың  оқуға  деген 

409 

 

ынтасын 

оятады. 

Мұндай 

педагогикалық 

жаңа 

технологиялар 

шығармашылық қабілеттің дамуына жағдай туғызады.  

Оқытудың  инновациялық  әдіс-тәсілдерін  қолданудың  мынандай 

ерекшеліктерін 

атап 

көрсетуге 

болады:ізгілендіру 

технологиясында 

педогогика ғылымының алдыңғы қатарлы ғылыми жаңалықтарды тәжірибеде 

«бала-субъект», «бала-объект» тұрғысынан енгізіле бастайды да, ал ғылыми 

білімдер оның тұрмысының әлеуметтік жағдайы мен іс-әрекетінің әлеуметтік 

нәтижесінің  бірлігінде  қарастырады;  қоғам  мен  табиғат  заңдылықтарын 

кіріктіру  негізінде  меңгерту:  оқытушы  білмейтін  шығармашылық  ізденіс 

негізінде  өмірге  жаңа  қабілет;  адамның  іс-әрекеті  тұрғысынан  техника 

жаңалықтарын енгізу. 

Итерактивті  әдістердің  мәні  -  әрбір  оқушының  оқушылармен  өзара 

белсенді  байланыста  болып,  мұғаліммен  бірлесе  отырып,  компьютермен 

жұмыс  жасап,  оқу-танымдық  нәтижеге  жетуі.  Бұл  әдістер  оқыту  барысында 

тәрбиеленушілерді тұлға ретінде қалыптасуға бірден бір әсер етеді.  

Сабақта  интерактивті  әдістерді  пайдалануда  мынадай  шарттар  орын 

алулары  тиіс:  мақсатты  нақты  белгілеу;  мұғалім  оқушылардың  топпен 

жасалатын  жұмыстарының  мәнін,  ережесін  түсініп,  топпен  жұмыс  жасауға 

дайын екендіктеріне толық сенімді болу керек.  

Оқушыларды  дамытудың  маңызды  факторы  олардың  білімі  мен 

дағдыларының  дәрежесі  ғана  емес,  сонымен  бірге  адамның  маңызды 

психикалық  қызметтерін,  ақыл  -  ой  қызметінің  тәсілдерін  қалыптастыруға 

мүмкіндік  беретін  бүкіл  оқу  үрдісін  жолға  қою,  мұғалім  қолданатын  оқыту 

әдістері  мен  құралдарының  жүйесі  болып  табылады.  Оқу-тәрбие  үрдісінде 

оқытудың  инновациялық  әдіс-тәсілдерін  қолданып,  оқушыны  субъект 

тұрғысынан  қарастыратын  болса,  оқытудың  сапалы  болатындығы  және  ең 

бастысы,  оқушылардың  пәнге  деген  жауапкершілігі,  қызығуы,  өз  бетінше 

жұмыс  істеу  ынтасы,  оқушының  ізденушілік-шығармашылық  қабілеттері 

артады.  

Мемлекеттік  білім  стандарты  деңгейіне  оқыту  үрдісін  ұйымдастыру 

жаңа  технологияны  оқытуды  міндеттейді.  Сондықтан  оқу-тәрбие  үрдісіне 

жаңа  инновациялық  әдіс-тәсілдерді  енгізу  оқушылардың  пәнге  деген 

қызығушылығын, 

талпынысын 

арттырып, 

өз 

бетімен 

ізденуге 

шығармашылық  еңбекке  баулиды.  Бастауыш  мектептегі  білім  сапасын 

арттыруда: 

-Әр сабақта интерактивті әдістер қолдану: 

-Әр оқушының психологиялық ерекшеліктерін ескеру; 

-Міндетті 

деңгейдегі  білім  қалыптастыра  отырып,  мүмкіндік, 

деңгейлерін ашу; 

-  Инновациялық  технологиялардың  сынау  арқылы  тиімділігін  арттыру, 

мектеп жағдайына бейімдеу; 

-Заман  талабына  сай  технологияларды қолдану  ауқымы,  түрлері өзгеріп 

отырады. Бірақ ең басты технологияларды тиімді, жүйелі қолдану керек.  

Инновациялық технологиялар: 

410 

 



 

Жобалау технологиясы; 



 

Саралап даралап оқыту технологиясы; 



 

Дамыта оқыту технологиясы; 



 

Модульдік оқыту технологиясы. 

Сын тұрғысынан ойлауды дамыту: 



 

Сатылай комплексті талдау: 



 

VTS бағдарламасы; 



 

Деңгейлеп оқыту технологиясы. 

Инновациялық технология нәтижелері: 

1.

 

Түрлі  әдістерді  пайдалану  сабақтың  нақты  мәнін  терең  ашуға 

көмектеседі.  

2.

 

Оқушылардың барлығын сабаққа қатыстыруға мүмкіндік туды.  

3.

 

Оқушылардың әрқайсысының деңгейін анықтай аласың.  

4.

 

Оқушылардың көбін бағалауға мүмкіндік аласың.  

5.

 

Оқушыларды ізденіске баулып, өз бетімен жұмыс істеуге үйретеді 

6.

 

Оқушылардың  қабілеттері,  сөз  саптау  еркіндігі,  ұйымшылдығы, 

шығармашылық белсенділігі артады.  

7.

 

Жеке  тұлғалық  сипатын  дамытуға,  шығармашылығын  шыңдауға, 

өзіне деген кәсіби шебергігін жетілдіруге көмектеседі.  

Қазіргі  білім  беру  саласында  оқытудың  озық  технологияларын 

меңгермейінше  сауатты,  жан-жақты  маман  болуы  мүмкін  емес.  Жаңа 

технологияны  меңгеру  мұғалімнің  интеллектуалды,  кәсіптік  адамгершілік, 

рухани  азаматтық  және  де  басқа  көптеген  адами  келбетінің  қалыптасуына 

әсерін 

тигізеді, 

өзін-өзі 

дамытады, 

оқу-тәрбие 

үлгісін 

тиімді 

ұйымдастыруына көмектеседі.  

Мұғалім  интерактивті  әдістерді  қолдануда  мына  ережелерді  есте 

ұстағаны  жөн:  жұмысқа  оқыту  мүшелерін  түгел  қатыстыру.  Өйткені  бұл 

әдістің негізгі мәні де оқушыларды танымға жұмылдырады, оқушыларды осы 

әдіспен  жұмыс  жасауын  психологиялық  жағынан  дайындау.  Қатысушылар 

өзін  еркін  сезіну  үшін  түрлі  жаттығулар  жасатып,  сабақтағы  қандай  да 

болсын  жетістіктерін  жиі  мадақтап  отыру  дұрыс:  оқушылардың  саны  көп 

болмағаны  жөн.  Өйткені  әрбір  қатысушы  өз  пікірін,  көзқарасын  білдіруге, 

дәлелдеп беруге мүмкіндік жасалу қажет, жұмыс жасайтын орнының талапқа 

сай  болуы.  Яғни,  оқушылар  жұп  құру  үшін  орындарын  ауыстырғанда  еркін 

жүріп-тұруға  жағдай  жасалуы  қарастырылады.  Қатысушы  бірін-бірі  таңдау, 

тақта,  компьютер,  көрнекілікпен  жұмыс  жасау  үшін  еркін,  ыңғайлы  қозғала 

алатын  жағдайды  алдын  ала  қарастыру,  оқушыларда  проблема  шешу 

барысында топқа бөлуге мұқият қарау.  

 

Әдебиет  

1.  ҚуанышбаеваА.  Жаңа  технологиялық  әдіс-тәсілдерді  пайдалану.  //Қазақстан 

мектебі, 2002, № 5, 46-48 б.б. 

2. Мейірманқұлова Т. Жаңа технологияны енгізу. //Ұлағат, 2006, №5.  

411 

 

3.  Әрінова  Б.  Жаңа  технологиялар  арқылы  нәтижеге  бағдарлау\\Қазақстан  мектебі, 

2004, №11.  

4.  Төленова  Ұ.  Білім  беруде  жаңа  технологияны  қолдану-өмір  талабы.  \\Бастауыш 

мектеп, 2005, №5.  

 

 

БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ЖЫЛДАМ ОҚУ 

ДАҒДЫЛАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ 

 

Ш.Ә. Қасымханова, Б.С. Сартова 

Ақсу қаласы №2 жалпы орта білім беру мектебі, Ақсу қаласы 

 

Бастауыш сынып оқушыларын жан-жақты дамытып, қоғам құрылысына 

белсене  қатысуға  әзірлеу  мектепте  оқыту  және  тәрбиелеу  арқылы  жүзеге 

асады.  Мектепте  білім  мен  тәрбие  алу  барысында  бастауыш  сынып 

оқушыларының ақыл-ойы дамиды, адамгершілік қасиеттері қалыптасады, ой 

еңбегіне  төселеді,  ойлау  сезімі  артады.  Осыған орай бастауыш  сатыда  білім 

берудің түбегейлі мақсат, міндеттерін жүзеге асыруда әр оқу пәнінің өз орны 

бар.  Соның  ішінде  ана  тілі  пәнінің  алатын  орны  ерекше.  Бастауыш 

сыныптарда  ана  тілін  оқытудағы  негізгі  мақсат  –  оқушылардың  танымдық 

қызығушылығын дамыту, қалыптастыру арқылы сөздік қорын, ауызша және 

жазбаша сөйлеу тілін, сөйлеу мәдениетін қалыптастыру және олардың рухани 

дүниесін байыту.  

Оқушы  үлгерімінің  негізгі  факторы  –жылдам  оқу.  Мәтінді  әрі  жылдам, 

әрі дұрыс, әрі мазмұнды түсіне оқи білу – үлкен еңбектің жемісі.  

Психологтардың  пікірі  бойынша  оқушы  үлгеріміне  200-ден  артық 

әртүрлі  жағдайлар  әсер  етеді.  Мұғалімдердің  пікірін  ескере  отырып,  негізгі 

40 факторды іріктеп алған. Анкета, тест жүргізіп, анықтағанда, ең күшті орын 

алатыны – баланың оқу жылдамдығы болып шыққан.  

Жылдам оқу не үшін қажет деген сұраққа жауап іздеп көрелік. 

Егер  оқушы  нашар  оқыса,  мысалы,  оқу  үлгерімі  нашар  3-сынып 

оқушысы  минутына  37  сөз  оқыса,  орта  есеппен  үй  тапсырмасы  сол  күнгі 

дайындалатын барлық пән бойынша 4бет, яғни 3000 сөз болады екен. Сонда 

3000-ды 37-ге бөлсек 80, минут мәтінді оқу керек. Ал бір рет оқығанда бала 

ұға қоймайды. Ол осы мәтінді оқыса, оған 4 сағат уақыт керек. Әрине, бұдан 

кейін баланың оқуға деген ынтасы өзінен-өзі төмендейді, үлгермейді.  

Әдетте,  кім  тез  оқыса,  сол  көп  оқиды,  көп  оқыса,  көп  біледі.  Оқу 

жылдамдығы  артқан  сайын,  еске  сақтау  қабілеті  де,  ақыл-ой  еңбегіне 

ынталылығы  да  арта  түседі.  Олай  болса,  жылдам  оқи  білуге  үйрету 

жолдарын, оның мүмкіндіктерін қарастыра жүргізген жұмыстардың негізінде 

мынандай  ұсыныстар  жасаймыз.  Бұл  ұсыныстарды  кез  келген  мектептің 

жағдайында  пайдаланып  жұмыс  істеуге  болады.  Оқуға  жаттығу  жұмыстары 

бірден ұзақ жүргізілгеннен көрі жиі жүргізілгені тиімді деп есептеймін. 

1. 5 минуттық оқу. 

412 

 

Ата-ана  мәтінді  бірнеше  бөлікке  бөліп,  баласын  5  минуттан  оқытса, 

әлдеқайда  тиімді.  Алдымен  бала  мәтіннің  бір  бөлігін  оқып,  мазмұнын 

айтады.  Содан  кейін  үзіліс  жасайды.  Біраз  тыныққаннан  кейін  мәтінді  ары 

қарай жалғастырады.  

Себебі адамның есі күнделікті көз алдында көріп жүрген нәрседен гөрі 

сирек те жылдам көріп қалған нәрсені есте жақсы сақтап қалуға бейімделген. 

Ата-анаға  осыны  түсіндіріп,  үйде  баласының  оқу  жылдамдығын  қалай 

арттыру керектігі жөнінде мұғалім әдістемелік көмек беру керек.  

2.  Егер  баланың  оқу  жылдамдығы  нашар  болса,  оқығысы  келмесе  не 

істеу  керек?  Мұндай  жағдайда  үзіп-үзіп  оқу  тиімді.  Суретті  кітапшалар, 

ертегілер балаларға арналған республикалық «Ерке» журналына жиі шығады.  

3.  Сондай-ақ,  ұйқы  алдындағы  оқу  өте тиімді.  Оның  мәні  мынада  екен: 

адам  ұйықтар  алдында  оқиғаның,  жағдайдың  әсерімен  үйықтайды.  8  сағат 

ұйқы бойы ол әсер адамның миынан кетпейді, адамның ағзасы бұған үйреніп 

қалыптасқан.  

4. Ата-ана бақылауы.  

Ата-ана  үйде  баласының  оқу  жылдамдығын  бір  уақыт  тексеріп, 

қадағалап, жазып отырса, баланың оқу жылдамдығы арта түсері сөзсіз. 

Ата-ана қолында мынандай дәптер болады. 

Күні, 

айы 

Кітаптың аты  Оқытқан 

шығарманың 

аты, беті 

1 мин. 

оқыған сөз 

саны 

оқытушы 

02.09 

«Ерке» 

(журнал,  №1, 

2010 ж.) 

Тозбайтын кітап, 

3-бет 

37 

анасы 

 

5.  Өздеріңіз  білесіздер,  жаппай  дауыстап  оқу-негізгі  әдістердің  бірі. 

Бұны көпшіліктеріңіз тиімді әдіс ретінде қолданып жүрсіздер. 

Әр  оқушының  партасында  сатып  алған  қосымша  кітапшалар  жатады, 

«Ана  тілі»  сабағын  бастамас  бұрын  әркім  кітапшасын  ашып,  өз 

жылдамдығымен  жаппай  дауыстап  оқиды.  Уақыты  -1минуттан  бірте-бірте  

3 минутқа дейін. Ары қарай сабақ жоспар бойынша жалғаса береді. 

Оқушылар  ата-анасына  кітаптар  сатқызып  алады,  яғни  оқушының 

кітапхана  қоры  көбейеді,  сыныптан  тыс  оқуда  қызығып  оқитын  кітаптары 

көп болады. 

6. Үйге берілген мәтінді оқытуда оқушы дайындығы мен жылдамдығын 

байқау. 

Ана  тілі  сабағында  мәтінді  оқымай  келетін  бір  де  бір  оқушы  болмау 

керек. Оқу жұмысына сыныптың барлық оқушысы қатысулары тиіс. Минутқа 

оқытудың  қажеті  жоқ,  тек  әр  оқушының  үй  тапсырмасына  дайындығын 

тексеру арқылы әр оқушының жылдамдығын байқауға да болады.  

Оқушы  сыныпта  міндетті  түрде  үйге  берілген  мәтіннен  1  сөйлем 

оқитынын  білгендіктен  дайындалады.  Өз  оқу  жылдамдығы  қандай  екенін 

413 

 

ешкім  айтпай-ақ,  «кімнің  өз  оқығаны  өзіне  ұнамады?»  десеңіз,  оқушылар 

өздерін-өздері бағалай біледі. 

7. Үнтаспадан тыңдау. 

1 минутта оқуға тиіс сөздерді таспаға жазып әкеп, бірнеше рет балаларға 

тыңдау  арқылы  нашар  оқитын  оқушының  оқу  жылдамдығын  арттыруға 

болады. 

8. Мұғалімнің бақылауы 

Үлгі: 

Оқушылардың оқу дағдыларын тексеру және бағалау 

№

 

Оқушын

ың

 а

ты

-жөн

і 

К

үн

і, ай

ы

 

1м

ин

. Сөз

 с

ан

ы

 

Ж

іб

ерг

ен

 қ

ат

е с

ан

ы

 

Дұры

с о

қу

 

Мәнер

ле

п оқ

у 

Түс

ін

іп

 оқ

у 

бағас

ы

 

 

 

 

 

 

Орфоэпиялық 

талаптарға сай оқу 

Қатесіз, 

анық оқу 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Мұғалім  оқушыларды  топқа  бөліп  оқытып,  олардың  оқу  дағдыларын 

жан-жақты  бағалап  отырса,  әр  топтың  оқушылары  бір-бірінен  асып  түсуге 

тырысады.  Осы  орайда  ескертетін  жағдай  бір  топтағы  оқушылардың  оқу 

жылдамдығы деңгейлес болуы тиіс. 

Оқушыны  бақылау  әдісінде  мұғалімге  қажетті  көмекші  құралдың  бірі-

күнделікті  бақылау  дәптері.  Оқушының  мәтінді  оқуындағы  кемшіліктерді 

анықтап  түзету  мақсатымен  бақылау  дәптеріне  ең  бағалы,  құнды  пікірді 

жазып  қоямыз.  Бақылау  күнделігі  әртүрлі  жобада  құрылуы  мүмкін.  Оны 

қалай құру мұғалімнің шығармашылық деңгейіне, ізденуіне байланысты.  

8. Көру диктантын жазғызу. 

Оқу  техникасының  төмен  болу  себебінің  бірі-баланың  есте  сақтау 

қабілетінің  нашар  болуынан.  Айталық,  бала  6-8  сөзден  тұратын  сөйлемді 

оқыса,  аяғына  келгенде  басындағы  2-3  сөзді  ұмытып  қалады  да  сөйлемнің 

мазмұнын түсінбейді. Осы орайда баланың есте сақтау қабілетін нығайтуға, 

сауатты жазуға және бірнеше әріптен тұратын сөздерді тез оқуға, әрі жаттауға 

жаттықтыратын  көру  диктантын  жаздырудың  пайдасы  зор.  Көп  тәжірибенің 

бірі ретінде профессор И.Т.Федеренко жасаған көру диктантын пайдалануға 

болады. Профессор жасаған 18 түрлі мәтіннің әрқайсында 6 сөйлем жазылса, 

соңғы  сөйлем  46  әріптен  тұрады.  Сөйлемдегі  әріп  саны  бірте-бірте  көбейіп 

отырады.  Ескертпе:  барлық  оқушы  мәтінді  өз  бетімен  жазуға  жаттыққанша 

келесі  мәтінге  көшуге  болмайды  және  көру  диктанты  күнделікті  жазылуы 

керек. Әр мәтінді орындауға сабақтан немесе сабақтан кейін 7-8 мину уақыт 

414 

 

бөлінеді. Тағы бір ескертетін жай, сөйлемдер сабақ тақырыбына сай келмесе, 

басқа сөйлемдер алуға болады, тек әріп саны бірте-бірте өсіп отыруы керек.  

 

 

№1 

реті 

сөйлем 

Әріп саны 

Көру уақыты 

 

1 

Қар еріді 

8 

4сек 

 

2 

Аспан ашық 

9 

4сек 

 

3 

Күн жылынды 

10 

5сек 

 

4 

Бақыт ауырды 

11 

5сек 

 

5 

Кітапты оқыды  12 

5сек 

 

6 

Дәрігер келді 

12 

6сек 

№2 

1 

Құстар қайтты 

12 

6сек 

 

2 

Күн суыта түсті  13 

6сек 

 

3 

Балалар ойнады  13 

6сек 

 

4 

Бұзауды 

қайырды 

14 

7сек 

 

5 

Мектептен 

келді 

14 

7сек 

 

6 

Жапырақ 

сарғайды 

15 

8сек 

 

Қорыта келгенде, әр мұғалім шапшаң оқу дағдыларын қалыптастырудың 

тиімді  технологиясын  қалыптастырып,  ғылыми  әдістемелік  еңбектерді 

зерделеп, шығармашылықпен еңбектенсе ғана нәтижелі болады. 

 

Әдебиет 

1. Бастуыш сынып №4 2010 жыл 

2. Бастауыш мектепте оқыту №1 2008 жыл 

3. Сынып жетекшісі №2 2008 жыл 

 

 

РАЗВИТИЕ РИТМИЧЕСКОГО СЛУХА У ДЕТЕЙ В ДОУ ЧЕРЕЗ 

ЭЛЕМЕНТАРНОЕ МУЗИЦИРОВАНИЕ 

 

Н.Н. Катусенко 

ГККП детский сад №126, г. Павлодар 

 

Музыка  –  одно  из  могучих  средств  эстетического  воспитания  детей, 

воспроизводящее  окружающую  нас  действительность  в  звуковых  образах. 

Общение  с  музыкой  способствует  музыкально-эстетическому  становлению 

ребенка,  развивает  основы  его  музыкальности  (под  музыкальностью 

принимается  умение  ребенка  (слушателя)  воспринимать  в  музыке 

определенное  содержание),  а  музыкальная  деятельность  оказывает 

415 

 

положительное  влияние  на  общее  развитие  ребенка.  В  этой  связи  большое 

место  отводится  музыке  в  детском  саду,  –  она  звучит  и  на  музыкальных 

занятиях,  и  в  самостоятельной  музыкальной  деятельности,  и  во  время 

праздников и развлечений. Так, например, использование музыки на занятиях 

физической  культуры  содействует  созданию  правильных  представлений  о 

характере 

движений, 

вырабатывает 

выразительность, 

точность 

и 

индивидуальность в манере исполнения упражнений. 

Воздействие  музыки  положительно  сказывается  на  эмоциональном 

состоянии  детей,  дает  возможность  им  получить  общее  эстетическое, 

моральное  и  физическое  развитие.  Она  концентрирует  внимание,  память, 

восприятие, 

поддерживает 

работоспособность, 

усиливая 

эффект 

выполняемых упражнений [4, с.221]. 

Педагоги  дошкольных  учреждений  должны  воспитывать  у  детей 

чуткость, восприимчивость к красоте, эмоциональную отзывчивость, научить 

их видеть прекрасное в окружающей жизни. 

Содержание 

музыкального 

воспитания, 

сформулированное 

в 

«Программе воспитания и обучения в детском саду», предусматривает: 

- воспитание у детей восприимчивости, интереса и любви к музыке; 

- развитие эмоциональной отзывчивости на музыку; 

- приобщение детей к разнообразным видам музыкальной деятельности 

(слушанию,  пению,  музыкально-ритмическим  движениям,  игре  на  детских 

музыкальных инструментах); что позволяет развивать общую музыкальность 

ребенка, его творческие способности. На основе полученных детьми знаний о 

музыке  у  них  формируется  сначала  избирательное,  а  потом  и  оценочное 

отношение к ней, появляются начальные формы музыкального вкуса. 

Музыкальное воспитание детей должно быть направлено, прежде всего, 

на  развитие  восприимчивости  к  языку  музыки,  способности  к 

эмоциональному 

отклику, 

ассоциативному 

художественно-образному 

представлению, а также на активизацию музыкально-слуховых способностей 

и потребности слушать музыку. 

Развитие ритмического слуха является неотъемлемой частью в развитии 

музыкальности детей. Оно помогает вызвать желание активно и с радостью 

участвовать  в  различных  видах  музыкальной  деятельности:  восприятии 

музыки,  пении,  музыкально-ритмических  движениях,  игре  на  музыкальных 

инструментах, музыкально-дидактических играх и т.д. 

Значение  развития  ритмического  слуха  в  музыкальном  воспитании 

ребенка заключается в том, что оно: 

-  помогает  развитию  музыкальных  способностей  и  обогащает 

эмоциональный мир детей; 

- развивает познавательные способности; 

- 

воспитывает 

активность, 

дисциплинированность, 

чувство 

коллективизма; 

Поэтому  развитие  у  детей  ритмического  слуха  будет  наиболее 

эффективным при условии: 

416 

 

-  сопровождения  слушания  музыки  и  изучения  музыкальных 

произведений 

на 

музыкальных 

занятий 

музыкально-ритмическими 

движениями,  соответствующими  по  характеру  эмоциональной  окраске 

музыки;  

-использования  нетрадиционных  форм  обучения  на  занятиях  музыки  в 

ДОУ. 

Музыка – это движение звуков, различных по высоте, тембру, динамике, 

длительности, определенным образом организованных в музыкальных ладах 

(мажорном,  минорном),  имеющих  определенную  эмоциональную  окраску, 

выразительные  возможности.  Чтобы  глубже  воспринять  музыкальное 

содержание,  человек  должен  обладать  способностью  –  дифференцировать 

движущиеся  звуки  слухом,  различать  и  воспринимать  выразительность 

ритма. Поэтому понятие музыкальность включает в себя музыкальный слух, 

а также чувство ритма, которые неразрывно связаны. 

Под ритмом мы понимаем последовательность во времени относительно 

длинных  и  относительно  коротких  единиц.  Очень  ярко  это  проявляется  в 

детских песнях (в ритмично расчлененном произнесении слов). 

Дети,  которые  приходят  в  детский  сад  обладают  различным 

музыкальным опытом, различными задатками и различной музыкальной 

восприимчивостью. В качестве исходного положения нужно считать, что 

музыкальный  слух  (в  том  числе  и  ритмический)  у  любого  ребенка  можно 

развить. 

Благодаря  неотделимости  (друг  от  друга)  песен  и  игровых  движений  в 

детском саду чувство ритма (ритмический слух) у дошкольника развивается в 

постоянной  музыкальной  деятельности  непринужденно  и  планомерно  [5, 

с.224]. Например, равномерная пульсация проявляется в прибаутках и песнях 

в  виде  правильно  повторяющихся  ударов,  йотируемых  четвертями. 

Следовательно, привычные движения (шаги), сопутствующие детским играм, 

соответствуют пульсации четвертей. 

Непрерывность  пульсации  во  время  пения  подкрепляется  игровыми 

движениями.  Следует  формировать  у  ребенка  способность  чувствовать 

равномерную пульсацию в течение продолжительного времени. С этой целью 

мы повторяем песни много раз подряд без перерыва. 

Склонность  ребенка  к  подражанию  мы  усиливаем  благодаря  тому,  что 

придаем  повторяющимся  движениям  игровой  смысл.  Ребенок  всегда  охотно 

вживается  в  игровую  ситуацию.  Если  взмахи  руки  и  наклоны  головы 

превращаются  то  в  умывание,  то  в  расчесывание  волос,  то  в  просеивание 

муки,  то  во  взмахи  крыльев  –  движения  и  действия  приобретают 

определенный смысл. 

Чувство ритма может формироваться и в других видах деятельности, не 

только  в  пении  и  ритмических  движениях,  но  и  игре  на  музыкальных 

инструментах. 

Чтобы  сыграть  мелодию  по  слуху,  нужно  иметь  музыкально-слуховые 

представления о расположении звуков по высоте (движется ли мелодия вверх, 

417 

 

вниз,  стоит  ли  на  месте)  и  ритмические  представления  (о  соотношении 

длительностей звуков мелодии). По мере того как дети начинают чувствовать 

и воспроизводить в движениях (ходьбе, хлопках) ритм музыки, им поручают 

самим  играть  на  инструментах  (бубне,  барабане,  деревянных  палочках, 

ложках,  колокольчике  и  т.д.).  Сначала  взрослый  помогает  детям  попадать  в 

такт музыке, потом их действия становятся все более самостоятельными. 

Ребенку  можно  предложить  сыграть  знакомую  мелодию  (песенку)  на 

одном звуке, при этом он должен точно воспроизвести ритмический рисунок. 

Для  этого,  пропивая  мелодию  со  словами,  можно  ориентироваться  на  ритм 

стихов. 

Недаром  основной  формой  музыкальной  деятельности  в  детском  саду 

являются  занятия,  которые  предусматривают  не  только  слушание 

музыкальных  произведений  доступных  для  восприятия  малышей,  обучение 

их пению, движениям в музыкальных играх и плясках, но и обучению их игре 

на Детских музыкальных инструментах (ДМИ).  

Интерес  к  оркестру  детских  музыкальных  инструментов,  как  средству 

музыкального  воспитания  был  большим.  Выдающиеся  музыканты 

просветители  Б.Асафьев,  Б.Яворский,  австриец  К.  Орф  подчеркивали 

значение  активных  форм  музыкальной  деятельности  детского  оркестра,  как 

основы  элементарного  музицирования  и  развития  детей.  Большое  значение 

оркестру  детских  инструментов  придавали  и  создатели  действующей  у  нас 

системы музыкального воспитания детей дошкольного возраста. 

Почему  проводя  музыкальные  занятия,  мы  уделяем  большое  внимание 

игре  на  ДМИ?  Да  потому  что  детское  музицирование  расширяет  сферу 

музыкальной деятельности дошкольников, повышает интерес к музыкальным 

занятиям,  способствует  развитию  музыкальной  памяти,  внимания,  помогает 

преодолению излишней застенчивости, скованности, расширяет музыкальное 

воспитание  ребенка.  В  процессе  игры  ярко  проявляются  индивидуальные 

черты 

каждого 

исполнителя: 

наличие 

воли, 

эмоциональности, 

сосредоточенности,  развиваются  и  совершенствуются  музыкальные 

способности.  Обучаясь  игре  на  ДМИ,  дети  открывают  для  себя  мир 

музыкальных  звуков,  осознаннее  различают  красоту  звучания  различных 

инструментов. У них улучшается качество пения, они чище поют, улучшается 

качество  музыкально  –  ритмических  движений,  дети  четче  воспроизводят 

ритм. 

Для многих детей игра на ДМИ помогает передать чувство, внутренний 

духовный  мир.  Это  прекрасное  средство  не  только  индивидуального 

развития,  но  и  развития  мышления,  творческой  инициативы,  сознательных 

отношений между детьми. 

Игра  в  оркестре  сплачивает  детский  коллектив,  повышает 

ответственность  каждого  ребенка  за  правильное  исполнение  своей  партии, 

помогает преодолеть неуверенность, робость. 

418 

 

В процессе исполнения ярко проявляются индивидуальные особенности 

каждого. При совместной игре в ансамбле или оркестре формируется чувство 

коллективизма, которое опирается на личную ответственность за общее дело. 

Создание оркестра дошкольников очень сложное и трудоемкое дело, но 

весьма  нужное,  необходимое.  Ребенок,  приобщенный  к  миру  музыки, 

познавший красоту звучания коллективного исполнения в оркестре, пронесет 

эту любовь через всю жизнь. 

Занятия в оркестре дают для всех детей без исключения положительные 

результаты, независимо от того, на каком инструменте ребенок играет. Игра в 

оркестре  развивает  стремление  к  собственному  творчеству,  способствует 

более  интересному  и  содержательному  проведению  детских  игр,  открывает 

перед детьми мир звуков [3.с.108]. 

Безусловно,  далеко  не  все  дети  станут  профессиональными 

музыкантами,  но  зато  они  еще  долго,  а  может  быть,  всю  жизнь  с  большим 

удовольствием будут вспоминать об оркестре в детском саду.  И те качества, 

которые  дети  приобретут  в  оркестре  и  которые  так  важны  для  успешной 

учебы  и  активного  участия  в  школьной  жизни,  послужат  надежным 

фундаментом для формирования высоконравственного человека. 

Ведь  в  оркестре,  находится  место  практически  каждому  воспитаннику, 

что  в  свою  очередь  побуждает  детей  с  оптимизмом  относиться  к  своим 

возможностям и способностям, ощущать радость от совместной игры. 

Занятия ребят в оркестре формируют не только специальные, связанные 

с  исполнением  музыкальных  произведений,  навыки  и  умения.  Эти  занятия 

развивают  у  детей  чувство  товарищества,  взаимопомощи,  вырабатывают 

дисциплинированность, ответственность за порученное дело. 

 

жүктеу/скачать 6,59 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: