60х84 1-8 Сарыбаев indd
Қарағай бойы қар жауса да, жұтамайды сауысқан, қанды қалпақ кисе де, қиыс- пайды туысқан; Арам шөп
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Арпа, бидай
| Қарағай бойы қар жауса да, жұтамайды сауысқан, қанды қалпақ кисе де, қиыс-
пайды туысқан; Арам шөп егінді аздырар, арам молда елді аздырар; Еменнің иіл- гені – сынғаны, жігіттің екі сөйлегені – өлгені, т. б. мақалдар туралы да осыны айтуға болады. Соның нәтижесінде ғалым Ә. Қайдар: «Мәдениет жеке адамның басына тән қа- сиеттен басталып, бүкіл ұлттық менталитетті ғасырлар бойы қалыптасқан ұлттық сана, дүниетаным, салт дәстүр, рухани материалдық байлықтың бәрін түгел қам- титын өте күрделі ұғым» деп, мәдениет пен тілдің ажырамас бірлік екендігін көр- сетеді. Демек, әр халықтың мақал-мәтелдері халықтың дүниетанымының айнасы. Тілімізде «Ұранымыз алаш, керегеміз ағаш» деген мақал бар. Оның мазмұнына те- реңірек үңілсек, түбі бір түркі жұрты бір одаққа біріккенде ортақ ұраны алаш бол- ғанын, түркі әлемінің ата жұртында қалыптасқан қазақ халқының ортақ ұранына айналғанын көреміз. «Керегеміз ағаш» дегенді меңзеп отығаны киіз үйдің көшпелі халық өміріндегі ғасырлар бойы пайдаланған, көші қонға ыңғайлы үйі болғанды- ғын дәлелдейді. Ал, атамыз Алаш – сөзіне келсек Ш. Уәлиханов зерттеулерінде «Алаш ескі дәуірдегі қазақ тайпаларының жиынтық аты» [8] дейді. Тіліміздегі өсімдік атауларымен келетін паремиологиялық қорымызды талдай отырып, әсіресе, ағаш атауымен келетін мақалдардың көптігін байқадық: Ағаш аласа болса да, алмасы тамаша / жемісі мол ағаштың аласа болатынындай, ша- пағаты мол адам да өзін аласа ұстайды; Ағаш бір жерде ғана өседі, бір жерде ғана гүлдейді / бір жерде, бір орында тұрақты өмір сүріп, қызмет істеген адам ғана береке табады, өсіп-өнеді; Ағаш еккеннің аты қалар / өмірде із қалдырғанның есімі мәңгі сақталады мағынасында; Ағаш кессең ұзын кес, шаба келе қысқарар, темір кессең қысқа кес, соға келе ұзарар / әр нәрсені ыңғайына қарай, жөн-жосығына қарай істе- ген абзал; Ағаш көркі – ашылған гүлі, адам көркі – малы мен пұлы / әр нәрсенің өзі- не көрік беретін сипаты болады; Ағаштан оқтық та шығады, боқтық та шығады / ағаштан жонып, оқ жасауға да болады, немесе, оны отқа жағып жарамсыз етуге де болады; Алма алма ағашынан алысқа құламайды / адам да өз тегінен алысқа ұзап 257 кетпейді, т. б. Әулие ағашты сыртынан білсең де, жанына барма! / айдалада жеке тұрған ағаштардың қасиеті, киесі бар деп санайтын қазақ салтында оған әлем (ақ шүберек) байлап, тәу еті, тағзым жасау әдеті бар. Бірақ «оның жанына барма» деп тиым салатыны – «оның маңында жын-шайтандар жүреді» деп сенуге және оның әулиелік дақпырты алысқа кетсе де, маңында пиғылы жаман адамдардың да бола- тыны бар деген түсінікке байланысты [6]. Қазақ халқы үшін арпа, бидай, тары, жүгері, сұлы т. б. дәнді-дақылдар тоқ- шылықтың символы болған. Солардың ішінде бидай мен тарыға қатысты тілдік бірліктер тілімізде өте көп кездеседі. Мысалы, бидай өсімдігінің қазақ танымында алатын орны зор екендігі тілде былайша көрінеді: Арпа, бидай ас екен, алтын, күміс тас екен; Соқыр тауыққа бәрі бидай; Досыңа арпа алып келсең, бидай алып қайт; Бидай арқасында қарамық та су ішеді; Көп бидайдың ішінде жалғыз арпа; жүктеу/скачать Достарыңызбен бөлісу:
|