60х84 1-8 Сарыбаев indd
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Тарысы
| Қарамықтың дәні болғанша, бидайдың сабаны бол, жаман елдің жақсысы бол-
ғанша, жақсы елдің жаманы бол; Бидайдың барар жері – диірмен, т. б. Сондай- ақ, үйге келген қонаққа «ең болмаса, нан ауыз ти» деп айту дәстүр болып қалған. Қазақ халқының нанды құрметтегені соншалық, «нанның үстіне зат қойма», «нан- ды жерге тастама», «нанды бір қолмен үзбе», «нанды төңкеріп қойма» деген тыйым сөздерді ұрпақтан ұрпаққа жеткізіп отырған. Қазақ халқы үшін нан – тоқшылық- тың, ырыстың, берекенің символы. Көне түркі тілінде «Тары» жалпы дәндердің жалпы атауы болғандықтан, қазақ тіл білімінде тарының концептілік өрісте де қарастырылып, зерттелуі, осымен байланысты. Тілімізде тары дақылына қатысты мынадай қолданыстарды көрсету- ге болады: Кеспе күн батқанша, тары көже таң атқанша; Тарылы елге барсаң, жарма жерсің, балықты елге барсаң, қарма жерсің; Қасық тары ботқа болмас, ботқа болса да, жұртқа болмас; Тарысы бардың тоқашы бар; Тары жеген та- рықпас; Тарының нәрі жерде, жаны суда; Тарыны көк сақалында ормасаң, сақа- лыңды сипарсың; Бидайдан бір тамғанда, тарыдан екі тамады; Тамырың қашса тары ек, бір шықпаса тағы ек, тамырың келер қасыңа, қайырың тиер басыңа; Тары баққа шықпайды, бапқа шығады; Тасқа тары, мұзға бидай ек; Тауықтың түсіне тары кіреді, т. б. Тарыны арнайы концепт ретінде зерттеген М. Күштаева: «Тары – қазақтар үшін тіршіліктің көзі және тоқшылықтың символы. Бидай, жүгері, арпа т. б. дәнді да- қыл атаулары неліктен концептіге жатпайды деген ой туары сөзсіз. Бұл тұрғыдан «тары» лексемасы – бірнеше концептінің құрылымдық ерекшелігі ретінде қатыса- тын әлеуеті өте күшті лингвомәдени бірлік. Өйткені тілімізде «тары» лексемасы- на қатысты сөздер, символдар, перифразалар, тұрақты теңеулер, фразеологизмдер мен мақал-мәтелдер, нақыл сөздер, мәтін деңгейіндегі прецеденттер басқа дәнді дақылдарға қарағанда мол. Бұл дақыл қазақ халқының дәстүрлі мәдени шаруашы- лығының болғанын айқындайды [9, 29] – дейді. Халқымыз өз өлкесіндегі өсімдіктерді қажетіне қарай пайдаланып, өнімін тұр- мысында қолданып отырған. Тамақ, сусын, баспана, тұрмысқа керекті бұйымдар т. б. барлығын қажетінше табиғаттан ала білген. Төрт түлігіне өсімдіктерді жем-шөп ретінде пайдалана білу қабілетімен қатар, егіншілікпен айналысып, өнім ала біл- гендігін егіншілікке қатысты мақал-мәтелдерден көруге болады. 258 жүктеу/скачать Достарыңызбен бөлісу:
|