А. И. Исаева Қазақ халқындағЫ
Батырлардың элеумеггік кұрамы және институционалдық статусы
жүктеу/скачать 7,97 Mb. Pdf көрінісі
|
| 1.3. Батырлардың элеумеггік кұрамы және институционалдық статусы
65 Әлеуметтік ережелер көмегімен қоғам мен элеуметтік қауымдас- тық (таптар, қауымдар, әлеуметтік ұйымдар) өз өкілдеріне талап қоя алады, ал ол талап олардың тэртібін қанағаттандыруы тиіс. Әлеуметтік ережелер адамдардың мүмкін, қалаулы, растаулы, тиімді немесе керісінше тиімсіз, қалаусыз, мүмкін емес деген сияқты түсініктерінде көрініс табады. Адамдардың әлеуметтік жүріп-түруларының барлық түрі, соның ішінде жеке тұлға ре- тінде қалыптасуы өз өмірінде әлеуметтік ережелерін сіңіруі мен жүзеге асыруы жолы арқылы қамтамасыз етіледі. Қоғам талабы- нан туындап орнаған элеуметтік ережелер негізінде сол топтар өкілдерінің моделі, эталоны қалыптасады. Әлеуметтік ережелер қоғамның тұрақтылығын, оның қалыпты қабылдануын, ішкі - сыртқы қиратқыш әсерлерден сақталуын қамтамасыз етеді. Сон- дықтан да әлеуметтік ережелер, қоғамның өмірге қабілеттілігін реттеп, қолдап отырады. Қоғамдық қатынастардың әлеуметтік табиғатының басты сәті - эр ұрпақтың әлеуметтенуі мен олардың элеуметтік ережелерді үйренуінде. Батырлар институты да ка зак қоғамындағы ерекше әлеуметтік институт ретінде қалыптаса отырып, өзіндік ұстанымдары мен ережелері айқын топ ретінде айқындалғанын көреміз. Ережелерді бір ұрпақтан екінші ұрпаққа беруі сабақтастықпен қатал байланысты. Ережелердің тұрақты- лығы элеуметтену жэне қалыптасқан тэртіпті бұзғаны үшін санк- циялардың болуымен анықталады. Ал енді, қауымдастықты (топтар) қарастырудан әлеуметтік құ- рылымның негізгі элементтерінің бірі - «элеуметтік институтты» талдауға көшейік. Институт (лат. - орнау ) - адам қызметінің эр түрлі салаларын реттеуші жэне оларды рөлдер мен статусы бо- йынша ұйымдастырушы элеуметтік теориялардың көбінде фор- малды жэне формалды емес ережелер, принциптер, ұстанымдар- ды белгілеу үшін қолданылатын түсінік. Біз «әлеуметтік инсти тут» түсінігін пайдалансақ, ол өз кезегінде формалды рөлдердің ірі топтары қарастырылатындығын білдіреді. Институттарды зерттеу қоғамның дамуы мен құрылымын, өзгерістердің пай- да болуы мен өсуін зерттеу деген пікір Г. Спенсерден бастала- ды. Институционалистер (соның ішінде Т. Веблен) институттар- |