А. И. Исаева Қазақ халқындағЫ
Батырлардың әлеуметтік құрамы жэне институционалдық статусы
жүктеу/скачать 7,97 Mb. Pdf көрінісі
|
| 1.3. Батырлардың әлеуметтік құрамы жэне институционалдық статусы
67 Жалпы қазақ қоғамындағы әлеуметтік стратификация XVIII- XIX ғасырлардың ортасында сыртқы экономикалық қатынас- тар соншалықты маңызы болмағандығын дәлелдейді. Қазақ қоғамының дамуындағы спецификалық көріністер көптеген категориялардың дамымағандығын, элеуметтік, эскери-саяси жэне сот қызметтерін жүзеге асыруда кәсібиліктің жоқтығы- мен сипатталып, осының нәтиж есінде элеуметтік институттар мен белгілі топтардың қалыптасуына әкелді. Жерді пайдала- ну, көші-қон мәселелері, тайпалар арасындағы қайш ылықтар қоғамның эр түрлі топтары арасындағы қатынастарды реттеу, көрші мемлекеттермен жэне халықтар арасындағы қатынастар қазақ қоғамындағы әлеуметтік-саяси мекемелердің өмір сүру деңгейін анықтады. Оған элеуметтік институттардың түрлі қо- ғамдық қызметтерді (әлеуметтік, сот, эскери-саяси, т.б.) жүзеге асыруы тэн болды. Қоғамдық қатынастардағы эрбір тип же- ке-жеке болды, соның нәтижесінде оның құрылымы да өзге- рістерге ұшырады. Қазақ қоғамының негізгі әлеуметтік-саяси мекемелеріне екі тип жатты: қоғамдық қатынастардағы эконо- микалық емес қатынастарды реттеп отыратын элеуметтік құ- рылымдар жэне әскери-саяси қызметтерді, жерді пайдалану жүйесін реттейтін, көші-қон жолдарын анықтайтын қызмет- тер. Іс жүзінде бұл хандардың, сұлтандардың, тайпа басшыла- ры-старшындардың көшу жүйесін реттеуімен сипатталды. Ас- социацияның басқа бір маңызды қызметі экономикалық спек- торға жатпайтын өзінің қатынастарын реттеу болып табылды, әсіресе бақылау, кінэлілерді анықтау, тайпалар мен басқа ха- лықтар арасындағы қайш ылықтарды шешу, қауіпсіздікті қам- тамасыз ету, барымта жэне т.б. Жаз мезгілі жэне басқа да жыл мезгілдері кезіндегі түрлі қо- ғамдық қатынастарды реттейтін қүрылымдық ұйымдар болды, оның қызметіне көшпелілер жэне басқа да тайпалар арасындағы эскери-саяси қатынастарды реттеу жатты. Орын алған ішкі жэне сыртқы экономиканы жүзеге асыру мүмкін болғандықтан, олар- дың барлығы да бір қолдан (хан, сұлтан немесе батыр) шешілді, ал бейбітшілік кезінде олар бөлініп кетті. |