Нұралыұлы О. Сабалак-Абылай хан. Тарихи дастан / дайындаған Қ. Нұралин // Жүл-

2.1. Қазақ коғамыньщ саяси жэне әлеуметтік жүйесіндегі батыршылық ...
93
Қарастырылып отырған ұғымның келесі бір мағынасы же- 
ңілген немесе тұтқынға түскен жауынгердің жанын сауғалаумен 
байланыстырылады. Мәселен, «Қабанбай батыр» жырының маз- 
мұны бойынша батырдың соңғы жорығы қырғыздарға қарсы ба- 
ғытталады. Сол жорықта аталған батыр қырғыздың Аманәлі атты 
батырын жекпе-жекте өлтіреді. Сонда жеңілген батырдың қызы 
зар жылап, жоқтау айтып «сүйек сұрау» дэстүрі бойынша, яғни 
сауға ретінде әкесінің денесін алып кетеді274
Жалпы, «сауға сұрау» түсінігі Қ. Ахметжановтың пайымда- 
уынша ел ішіндегі асыраушысы жоқ жарлы мен жетімдердің эс- 
кери олжадан үлес алу негізінде пайда болған275 Сондай-ақ «сау- 
ға» батырлардың маңызды әлеуметтік қызметінің бірі - соғыста 
қаза тапқан жауынгерлердің, батырлардың отбасыларына көмек- 
тесуінің түрі. Батырлар жырында осы қызметке ерекше көңіл бө- 
лінеді. Мысалы, «Ер Бегіс» жырында:
Жолдасым сапар шегерде 
Тапсырып кеткен өлерде 
Ата менен анасын 
Іште қалған баласын 
Жар жолдасы сені де 
Тапсырды маған кетерде276,
- деп батырлардың әлеуметтік жауапкершілігі жырланады. Белгі- 
лі бір элеуметтік жауапкершілікті өз мойындарына алған батыр- 
лардың тағы бір ерекшелігі олардың меншік иелері болуымен ай- 
қындалды. Меншікке олар мұрагерлік немесе эскери қызметімен 
ие болатын. Мысалы Жэнібек батыр «тархан» лауазымын алған 
соң оған жер т.б. жеңілдіктер мен жалақылар тағайындалғаны 
белгілі.
Мысалы, Кіші жүзге барып қайтқан казак атаманы Ғабдіра- 
зақов Исмагил молданың 1748 жылы қарашада тіркелген жазба- 
сында Жәнібек тархан мен Есет тархандарға қарасты рулардың

жүктеу/скачать 7,97 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: