Түйіндеме  Илья Казаковтың шығармашылық ғаламы

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы,«Көркемөнерден білім беру:өнер – теориясы -әдістемесі»сериясы,№2(47),
2016 ж. 
19 
Summary 
The creative universe of Ilya Kazakov 
Shaygozova Zhanerke  - is the candidate of pedagogical sciences, the member of UARK 
Sultanova Madina - is the candidate of art criticism, the member of UARK 
Institute of arts, culture and sport of KAZNPU them Abai 
Silver/metal, stone, tree and bone - all these concepts are symbolically interconnected and can represent 
the  Eurasian  space  in  all  its  completeness.  To  some  extent,  this  union  unites  all  three  levels  of  the  steppe 
Universe: silver is the moon, heavenly metal, stones/stones and a tree – some kind of axis mundi or the fixed 
points - omfala, bones represent the indestructible principle of recurrence of life and death. Their syncretic 
union has in a new way begun to sound in works of the young Karaganda jeweler Ilya Kazakov, is specific 
being allocated in art space of modern Kazakhstan with "alloy" of steppe outlook and thinking of the person 
of  information  galaxy.  For  us  Ilya  Kazakov  is  the  experimenter,  at  the  same  time  the  artist  author,  the 
designer-technologist and the master performer whose creative experiments are harmoniously synchronized 
with esthetic problems of the present. 
Keywords: Ilya Kazakov, jewelry art, unique style, Kazakhstan 
 
 
ӘОЖ:  745.52 
ӨНЕРДІҢ  ТАУСЫЛМАЙТЫН  КӨЗІ 
 
Алияскарова А.Н. - Алматы технологиялық университетінің 
«Дизайн» кафедрасының оқытушысы 
 
Бұл  мақалада  сақ  тайпаларының  мәдениеті,  табылған  заттары,  суреттері,  әдет-ғұрыптары  зерттелді.  Сақ 
заманындағы аңдық стиль, оның түрлері, мағыналары қарастырылды. 
Түйін сөздер: скифтер мен сақтар, пазырық қорғаны, киіз киім, сырға, білезік, моншақ, алтын адам. 
 
Скифтер мен сақтардың киімдері жайлы біз Пазырық қорғанын қазған кездегі табылған заттарға 
қарап елесте те аламыз. Сақтардың киімін Котандин қорғанында табылған екі киіміне қарай айтады. 
Сақтардың  сыртқы  киімдер  ұзын,  қысқа  теріден  жасалған,  белдіктері  тартылып  байланған.  Кейбір 
суреттерінде  иыққа  жамылған  қысқа  плащтар,теріден,жүннен    жасалған    тар  шалбарлар,  ұзын 
шалбарларды  етіктің  ішіне  салған.  Бас  киімдері  ұзын  үшкір  болып  келеді,  Герадот  сақтар  жайлы 
жазбасында  олар  ұзын  үшкір  бас  киім    киген  жүннен  жасалынған  және  шалбар.    Парсылардың 
жазбаларында  сақтар  үзын  үшкір  бас  киіммен,  тізеге  дейін  шалбар  киген  және  белдерін  белдікпен 
байлаған  деп  сипатталады.  Үлкен  киіз  киіммен  табылған  атты  адамның  да  үстінде  жағасы  тік 
күртеше,белі  тартылып  белдікпен  байланған,  қысқа  плащ,  тар  шалбар  болған.  Тақта  отырған 
патшайымы ұзын киім киген. Дәл осындай ұқсас киімдер Алтайдың таулы жерлерінде табылған және 
ол  сақ  киімдерін  толықтырады.  Пазырық  қорғанын  тонау  үшін  қазған  ұрлықшыларға  темірден 
жасалған  заттар  ғана  емес,  киімдеріде  қызықтырған.  Соңғы  қорғаннан  барлық  заттар  тоналған. 
Мұздықта ғана орналасқан қорған тоналмай қалған, бірақ ол жерде де жартылай тоналған. Бірақ сол 
қалған заттар арқылыда оның ерекшеліктерінде көруге де болады. Екінші қорғаннан табылған өте кең 
тізеге  дейін  келетін  ерлер  жейдесі  табылған,  ол  өсімдік  матасынан  тігілген.  Оның  ерекшелігі 
жағасында,  жағасы  жоқ,  кейінгі  ғұндар  киімінен  айырмашылығы  осы  болды.  Тағы  бір  сақталып 
қалған  ерлердің  шалбары  ол  аң  терісінен  тігілген.  Оның  сыртқы  жағы  бірнеше  қатар  қатты  жіппен 
тігілген  және  оған  бұғының  басы  мен  мүйізін  корсететін  теріден  ойылған  жапсырмалар 
жапсырылған, ары қарай құстардың басымен аяқталады.[1] 
 Әйелдердің    жамылғыларының    ерлерге  қарағанда  айырмашылығы  оның  ұзындығында.  Екінші 
қорғаннан  табылған  ерлер  шұлығы  жүннен  жасалған  және  ол  өте  ұзын,  тізеден  жоғары  тұрады. 
Белдіктері  әр-  түрлі,  көбінде  ол  мыстан  жасалып,бисерлермен  өрнектелген.  Әсіресе  бір  күмістен 
жасалған белдіктері ерекше, ол жерде тау ешкісіне шабуыл жасаған арыстан бейнеленген. Әйелдер де 

Вестник КазНПУ им.Абая, серия «Художественное образование:искусство-теория-методика», № 2 (47), 2016 г. 
20 
ерлер  сиякты  иыққа  жабатын  жамылғы  киген.  Солардың  біреуі    тиіннің  терісінен  тігіліп,  сырт 
жағынан әйелдердің айырына ұқсас болып келген. Жапсырмаларды жасырып оны көгілдір түске бояп 
қойған. Ең әдемісі ол екінші қорғаннан табылған әйелдердің аяқ киімі. Бұл жұмсақ теріден тігілген 
қысқа етік, өкшесі жоқ. Бір жақ аяқ киімінде леопард терісінен жасалған жпасырма,екінші аяқ киімі 
бисерленіп әдеміленген. Таулы Алтайда тұрған сақтардың шаш үлгілері туралы мәліметтер аз болып 
келеді.  Сипаттамаларға  қарағанда  барлық  сақ  еркектерінде  ұзын  шаш  және  сақалдары  болған.  Жас  
балалардың  шашын  тақырлап  алып  тастаған.  Қорғаннан  табылған  табылған  ерлердің  шашы 
тақырланып  алып  тастаған  немесе  тек  артқы  жағында  біраз  шаш  қалдырған.  Барлық  қорғандардан 
табылған  әйелдер  шаштарында  әртүрлі  әдемі  темірлерден  жасалған  түйреуіштер  болған.  Осыдан 
әйелдер  шаштарын  күткен  деуге  болады.  Үлкен  киіз  кілемде  табылған  патшайымның  бас  киімінің 
астында  шаш  жоқ  тақыр  болған.  Бас  киімі  киізден  тігілген  үшкір  болған.  Екінші  түрлі  бас  киім  ол 
теріден жасалған іш жағы киізден тігілген құлақшыны бар бас киім болды. Дәл осындай бас киімді 
Қара теңіз жағалауларындағы сақтарда киген. Әйелдердің екі түрлі бас киімдері табылған. Біріншісі 
теріден  тігілген,  екіншісі  қалқан  тәрізді  ағаштан  жасалынған.  Әйелдерініңде,  еркектерініңде 
құлақтарынан  алтын  сырға  табылған,  ерлердікі  қарапайым,  ал  әйелдердікі  әсемделінген,  арнайы 
зергерге  жасатылған.  Сонымен  бірге  айнаның  екі  түрі  табылған.  Біреуі  күмістен,  екіншісі  әшейн 
қоладан  жасалынған.  Бірінші  айна  әйелдерге  арналған  теріден  жасалынған  сөмкенің  ішінен,  ал 
екіншісі аңдардың терісінен жасалған ыдыстан табылған. Алтай сақтары сырға, білезік, моншақ қана 
тағып  қоймай,  денлеріне  суреттер  салдырған.  Оны  1948  жылғы  қазба  жұмыстарын  жүргізген  кезде 
екінші  қорғаннан  табылған  ер  адам  денесінен  табылған.  Суреттердің  негізгі  тақырыбы;    әр  түрлі 
фантастикалық аңдарды сипаттаған. Мысалы; мысық тәрізді бірақ қанаты бар аң, мұрны бар бүркіт 
тәрісдес аңдар т.б. [2] 
 
 
 
 
 
 
 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы,«Көркемөнерден білім беру:өнер – теориясы -әдістемесі»сериясы,№2(47),
2016 ж. 
21 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
сақ жауынгерлері 
 
Жетісудағы сақ патшаларының ең жарқын ескерткіші Есік қорғаны болып табылады. Қорғандағы 
жерлеу  б.д.дейінгі  4-5  ғасыр  деп  белгіленген.  Ол  40-тан  астам  қорғаннан  тұратын  үлкен  бейіттің 
оңтүстік  шетіне  орналасқан.  Қорғанның  көлденеңі  60  метр,  биіктігі  6  метр.  үйіндінің  астынан 
археологтар  екі  жерлеу  орнын  тапты.  Олар  ортасы  мен  бүйіріне  (оңтүстік  шетіне)  орналасқан. 
Орталық бейіт бірнеше рет тоналған, содан ол бүлінген, шеткі молаға ешкім тимеген. Жерлеу лақаты 
Тянь-Шань шыршасының өңделген бөренесінен қиып салынған. Оның ұзындығы 2,9 метр, көлденеңі 
- 1,5 метр, биіктігі - 1,5 метр. Лақаттың оңтүстік және батыс бөліктеріне ыдыстар, солтүстік бөлігіне 
жерленген адам орналастырылған.[3] 
Алтын  адам  —  1970ж.  басында  Есік  қорғанында  —  сақтар  тайпасының  жас  көсемінің  зираты 
табылды. 
 Қорған  қазбалары  Қазақстанды  5  ғ.  ЗБ  мекен  еткен  ежелгі  тайпалардың  мәдениеті,  өнері,  діні 
жайлы құнды деректер берді. 
 Алтын  адам  —  Алматы  облысындағы  Есік  қаласының  солтүстігіндегі  Есік  өзенінің  сол  жақ 
жағалауындағы  темір  дәуірінен  сақталған  сақ  обасынан  табылған  алтын  киімді  сақ  жауынгерінің 

Вестник КазНПУ им.Абая, серия «Художественное образование:искусство-теория-методика», № 2 (47), 2016 г. 
22 
мүрдесі  (5  ғасыр).  1969  –  1970  жылы  археолог  Кемел  Ақышев  тапқан.  Алтын  адам  киімі  4  мыңға 
жуық  алтын  әшекейлермен  безендірілген.  Әшекейлер  барыс,  бұлан,  таутеке,  арқар,  ат,  түрлі  құс 
бейнелерін  беретін  «хайуанат  нақышында»  жасалған.  Бас  сүйектің  сол  жағынан  жаһұт  тастармен 
әшекейленген  алтын  сырға  табылды.  Бас  киімі  кейінгі  қазақ  киімі  үлгілеріне  ұқсас,  биік,  шошақ 
төбелі,  ұзындығы  70  см  шамасында.  Мойнында  дөңгелек  жүзік  сияқты  алтын  алқа,  іш  көйлегі, 
көкірегінің  тұсы,  жеңі  алтын  тоғалармен  өрнектелген,  саусағында  екі  алтын  жүзік,  камзолы 
құрастырылмалы ауыр белбеумен буылған. Белбеуге аңға ұқсас бейнелер, 16 тоға жапсырылған, оң 
жағында қызыл қынапты ұзын семсер, сол жағында алтын пластиналар жапсырылған қынға салынған 
темір  қанжар  –  ақинақ,  шалбар  балағы  да  алтын  тоғалармен  әшекейленген.  Есік  обасынан  алынған 
археологиялық  мәліметтерге  қарап,  бұл  адамның  біздің  заманымыздан  бұрынғы  5  –  4  ғасырларда 
өмір  сүргені  анықталды.  Киім  үлгісі,  жерлеу  рәсімі,  Алтын  адамның  Жетісу  жерін  мекендеген 
сақтардың  көрнекті  елбасының  ұлы  немесе  жас  көсем,  әскербасы  екенін  айқын  көрсетеді.  Көне 
дәуірдегі материалдық мәдениет, өнер, мифология, т.б. салалардан мол дерек беретін Алтын адам сол 
кездегі  сақтарда  мемлекеттік  өркениет  ертеден  қалыптасқанын  дәлелдейді.  Алтын  адам  – 
Қазақстанның  азаттық  символына  айналды.  Оны  алғаш  ашып,  әлемге  танытқан  ғалым-археолог 
Кемел Ақышев. Бұл обаға б.з.д. YIY ғасырда өмір сүрген 17-18 жас шамасындағы Сақ жауынгері, сол 
кездегі дәстүр бойынша, киімімен, тұрмыстық заттармен қоса жерленген. [4] 
 Оның  салтанатты  биік  бас  киімі,  бешпенті,  шалбары  мен  етігіне  дейін  200-ден  астам  аң,  құс 
сипатты  алтын  әшекейлермен  безендірілген.  Қару-жарағы,  сақинасы да  алтын.  Оның  "Алтын  адам" 
аталуы да сондықтан. 
 Сонымен қатар, ағаш ыдыс-аяқтар т.б. заттар қойылған. Соның бірі - 26 таңбадан тұратын жазуы 
бар күміс тостаған. Оны ғылымда "Есік жазуы" деп атайды.  "Алтын адам"  киімі - сирек кездесетін 
ғажайып өнер туындысы. 
  Бұл тек құнды археологиялық олжа ғана емес, ата-бабамыздың жоғары мәдениеті, тарихы, біздің 
тарихымыз, мәдениетіміздің алтын тұғыры. 
  Осы  ескерткіштер  қазақ  жерін  мекендеген  бабаларымыздың  осыдан  2500  жыл  бұрын  өзіндік 
жазу-сызуы мен өркендеген мәдениетінің болғандығын дәлелдейді. 
 
1.  Акишев К.А. Курган Иссык //М., 1978 ж.  
2. Арғынбаев Х. Қазақ халқының қолөнері //Алматы 1987 ж. 
3.Археологические исследования древного и средновекового  Казахстана «Наука» 1980 ж. 
4. Қазақстан ұлттық энциклопедиясы //Алматы, 1999 ж. 
5.  Қадырбаев  М.К.  Памятники  тасмолинской  культуры.  Древняя          культура  центрального 
Казахстана //Алматы 1966 г. 
 
Резюме 
Алияскарова А.Н.- Алматинский технологический университет кафедра "Дизайн" 
Искусство неисчерпаемый источник 
 В  этой  статье  рассматриавется      культура  племени  саков,  рисунки,  традиции,  зоморфные  стили 
которые использовались в одежде.  
Ключевые  слова:  скифы  и  саки,  пазырыкский  насыпь,  войлочные  одежды,  серьги,  браслеты, 
бусы, золотой человек.  
 
Summary 
Aliaskarova A.N.- Almaty Technological University  Department "Design" 
Art inexhaustible source 
 In this article rassmatriavetsya culture of the tribe of Saks, pictures, traditions, zomorfnye styles used in 
clothing. 
Keywords: Scythians and Saks, Pazyryk mound, felt clothes, earrings, bracelets, beads, golden man. 
 
 
 
 
 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы,«Көркемөнерден білім беру:өнер – теориясы -әдістемесі»сериясы,№2(47),
2016 ж. 
23 
УДК: 355  
 
«НРАВСТВЕННОСТЬ В СТРУКТУРЕ  ЛИЧНОСТИ ОФИЦЕРА» ОСВЕЩАЮТСЯ 
ВОПРОСЫ НРАВСТВЕННОСТИ  В МОРАЛИ И  ПОВЕДЕНИИ ОФИЦЕРА 
ВООРУЖЕННЫХ СИЛ 
 
Канапьянов С.Х.  - полковник, Адъюнкт Военного университета  Министерства обороны 
Российской Федерации г. Москва. Россия 
 
 Автор  подчеркивает,  что  нравственность  определяется  как  универсальный  способ  человеческой  жизни, 
которая  реализуется  в  мышлении  и  восприятии  действительности,  система  социальных  норм  и  ценностей,  а 
также совокупность гуманного обращения человека к обществу, природе и себе. 
Ключевые слова: мировоззрение, нравственность, вооружённых сил, духовности человека, нравственность, 
антропология. 
 
Установив базисные мировоззренческие основания понимания философии нравственности, автор  
исследовал эту проблему и её важность в системе Вооружённых сил. Ещё раз следует отметить, что 
самой  широкой  культурологической  характеристикой  нравственности   можно  считать  признание  её 
ценностным аспектом сознания, отражающим смысло жизненные нравственные проблемы человека. 
В  фокусе  духовности  человек  рассматривается  как  субъект  и  носитель  культуры,  как  родовое 
существо и как личность с её системой ценностей. Нравственные ценности, являясь ядром культуры, 
формируют  внутренний  мир  человеческой  личности,  а  её  идеалы,  нормы  и  правила  регулируют  не 
только человеческие отношения, обеспечивая возможность совместного существования, но и любую 
жизнедеятельность людей.  В контексте данного диссертационного исследования  можно сказать, что  
вопрос  о  проблеме  ценностей  в  структуре  личности  человека  разрабатывался  российскими  и 
казахстанскими  учёными,  такими  как  В.  Тугаринов,  И.  Нарский,  Т.  Хафизов.  Вопрос  ценностей 
рассматривался  в  рамках  классической  теории  субъекта  и  объекта,  где  происходили  трактовки  её 
социальной природы. Ценности понимались как идеалы общественные в их взаимосвязи с личными 
устремлениями.  Конкретные  материальные   ценности  относительны,  потому  что  обуславливаются 
обстоятельствами  места,  времени  и  временными  ценностными  ориентациями  людей.  Духовные 
нравственные  ценности  имеют  непреходящий  характер,  что  особо  подчёркивают  современные 
учёные  философы,  а  также  философы  древности,  потому  что  всё,  что  связано  с  сознанием  и 
духовностью человека имеет непреходящий  характер. 
Нравственную    культуру  офицера  современной  казахстанской   армии  характеризует  личностно-
деятельностная сущность. Деятельностная сущность нравственности офицера представляет комплекс 
духовных  качеств  и  способностей  офицера,  связанных  с  выбором  средств,  необходимых  для 
реализации  духовности.  Нравственная   деятельность  имеет  своим  объектом  сознание,  сферу 
идеального. 
По  мнению  многих  исследователей,  процесс  формирования  нравственной  культуры  офицера 
представляет собой воздействие на основные элементы, составляющие ее структуру. 
Первым и наиболее важным элементом является знаково-символический элемент, то есть знания, 
сформулированные  в  определенных  понятиях  и  представлениях.  Военная  деятельность  за  века 
выработала  свой  язык  -  объективную  форму  аккумуляции,  хранения  и  передачи  опыта.  Знаки  и 
символы  выступают  в  процессе  деятельности  в  качестве  представителей  (заместителей)  других 
предметов и используются для получения, хранения, преобразования и передачи информации о них. 
Знаки  и  символы  имеют  определенное  значение.  Люди  усваивают  значения  знаков  и  символов  в 
процессе образования и деятельности. 
Вторым,  не  менее  важным  элементом  формирования  нравственной  культуры  офицера,  ее 
стержнем является система ценностных ориентаций. 
На  казахстанскую  армию,  как  социально-политический  институт,  воздействует  Казахстан  как 
государство, с его историческим, культурным и политическим прошлым и настоящим.  

Вестник КазНПУ им.Абая, серия «Художественное образование:искусство-теория-методика», № 2 (47), 2016 г. 
24 
Таким  образом,  формирование  нравственности   офицера  современной  казахстанской  армии  — 
есть  социально  обусловленный  процесс  выявления,  сохранения,  развития,  передачи  и  усвоения 
общественно-признанных,  государственно-значимых,  жизненно-необходимых  и  профессионально-
ориентированных для Вооруженных Сил и казахстанского общества ценностей, идеалов, установок, 
морально-этических  норм  и  правил,  функционирующих  в  системе  исторически  определённых 
социальных  и  военно-политических  условий,  и  побуждающих  офицера  добросовестно  выполнять 
свои служебные обязанности и воинский долг по защите Отечества в мирное и военное время. 
 «Осмысление  сущности  становления  нравственности  будущего  военнослужащего»    освещаются 
вопросы  значения  военного  образования  как  пути  становления  нравственности  будущего  офицера. 
Создались условия новой образовательной парадигмы, основным звучанием которого должно стать 
гуманитарное образование. В главе исследуются значение преподавания общественных предметов и 
облик  самого  преподавателя  в  системе  военного  образования  для  нравственного  воспитания 
личности. Также показаны сложные структуирующие моменты нравственности личности и освещена 
категория морали как основополагающая в системе нравственности личности. 
Автор  подчёркивает,  что  в  качестве  нравственности   определён  универсальный  способ 
жизнедеятельности  человека,  реализующийся  в  мышлении  и  восприятии  реальности,  системе 
социальных норм и ценностей, а также совокупности гуманных  отношений  человека  к  обществу, 
природе  и  самому  себе.  Автором  дано  определение  и  приоритет  философии,  занимающейся 
вопросами  нравственности  -  это  философия  нравственности.  Мировоззренческими  основаниями 
нравственности   являются  концепции  учёных  философов  о  человеке.  Тема  человека  –  это  тема  
философской  антропологии.  Антропология  тесно  связана  с  онтологией,  учением  о  бытии  человека. 
Следовательно, 
мировоззренческими 
основаниями  
нравственности 
выступают 
главные 
онтологические   и  антропологические   идеи  и  принципы   о  человеке.  Философия  нравственности 
включает в себя антропологический  и онтологический аспект, исходящие от концепции понимания 
человека.  Базисные  основания  данной  проблематики  заложили   учёные  Востока  и   Запада  в  равной 
степени. 
Философский  анализ  нравственности   и  её  преломления  в  структуре  личности  офицера 
вооружённых сил  позволил сделать ряд обобщающих выводов и осуществления ряда рекомендаций 
в деле духовно-нравственного воспитания. 
 
1.
 
Выготский Л.С. Педагогическая психология. Краткий курс //М., 1926.     С. 57-58. 
2.
 
Гусинский Э.Н., Турчанинова Ю.И. Введение в философию образования. //М.: 2000. С.23. 
3.
 
Назарбаев Н.А. Выступление на XI Евразийском медиа-форуме: //Астана: 2013. 
4.
 
Рыков  С.Л.  Социально-педагогические  основы  повышения  эффективности  использования 
средств  массовой  информации  в  воспитании  военнослужащих  полка:  дис.  ...  канд.  пед.  наук  // 
М.,1994. (267 с.) 
5.
 
Рыбаковский Л.Л. Миграционный потенциал: понятия и критерии оценки // Социологическое 
исследования. 2009. № 2. С.27. 
 
Түйіндеме 
Канапьянов С.Х.  полковник, Әскери университетінің адъюнкты. Ресей Федерациясының 
Қорғаныс министрлігі    Мәскеу қ. Россия. 
«Офицердің    адамгершілікке  жеке    тұлғалың  құрлымын»  жариялануда  адамгершілік 
мораль  және әскери офицердің  мінез-құлқы мәселелері  жайында 
Бұл мақалада адамның тiршiлiк әрекетiнiң құлықтылық ретiнде анықталынған ойлау жүзеге асыру 
әмбебап  тәсiлiн  қайталап  айтады  және  шындықтың  қабылдауы,  әлеуметтiк  өлшемдердi  жүйе  және 
құндылықтар,  сонымен  бiрге  қоғамға,  табиғатына  адамның  адамгершiлiктi  қарым-қатынастарын 
жиынтықтарын қарастырады. 
Түйін сөздер: көзқарас, қарулы күштер, адамның руханилығы, этикалық, антропология. 
 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы,«Көркемөнерден білім беру:өнер – теориясы -әдістемесі»сериясы,№2(47),
2016 ж. 
25 
Summary 
Kanapyanov Serik Habdulmutalapovich - Adjunct of the Military University of the Ministry of 
Defence of Russian Federation, Moscow 
"Morality in  structure of  personality officer" questions of  morality   are   illuminated in   moral 
and   behavior of  officer  the armed forces 
The  author  emphasizes  that  morality  is  defined  as  a  universal  way  of  human  life,  which  is  realized  in 
thinking and perception of reality, a system of social norms and values, as well as the totality of the humane 
treatment of man to society, nature and yourself. 

жүктеу/скачать 3,24 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: