Адамзат дамуыныњ єр кезењі ѓылым мен мєдениеттіњ, єдебиеттіњ ќалыптасуы,µркендеуі, зерттелуі туралы µзіндік пікірлерімен ерекшеленіп, жања баѓыттар, жања танымдыќ аппарат пен жања терминология тудырып отыратыны белгілі

түйедей, түйеден түскендей, түйе бойына сеніп, жылдан құр қалыпты

жүктеу/скачать 2,63 Mb.

Pdf көрінісі

бет	114/118
Дата	30.01.2023
өлшемі	2,63 Mb.
	#63682

1 ... 110 111 112 113 114 115 116 117 118

Байланысты:
Әділова. Көркем мәтін. Цитация

Шайтанға жанын сатқан Фауст секілді

түйедей, түйеден түскендей, түйе бойына сеніп, жылдан құр қалыпты
тәрізді қолданыстар кездеседі, алайда соңғы тілдік бірліктердің семантикасы
аса жағымды емесі аңғарылады.
Ақын метафорасы «Абай жолы» романындағы Абай мен білімсіз орыс
чиновнигінің диалогін еске түсіреді. Қаламгер жадында Абайдың өзін
бағалауда түйе сөзінің жағымды коннотациясына сүйенгені қалған, соның
нәтижесінде осындай тосын метафора пайда болған деген ойдамыз.
Прозалық мәтіндердегі интертекст негізді айшықтаушы құралдар арқылы
оқырмандар өз когнитивтік базасын кеңейтеді. Оқу барысында ол қайтсе де
мәтін ақпарын адекватты түсінуге ұмтылып, тропқа негіз болған прецедентті
құбылысты өз жадында болса, еске түсіріп, өз жадынан таппаса, әр қилы
анықтамалық әдебиетке жүгінетіні сөзсіз. Әрине, контекст бойынша ондай
троптарды түсінуге, тіпті претекст туралы белгілі бір болжам, интерпретация
жасауға болар, алайда олардың семантикасын өзі оқып отырған мәтінмен
қабыстыра алмауы мүмкін. Мұндай жағдай көбінесе әлемдік білім аясынан
алынған троптарға байланысты туындауы ықтимал. Мәселен, «...Сәбилік
періште күйін сақтап қалған ешкім жоқ. Шайтанға жанын сатқан Фауст
секілді өмірдің пендешіл қағидасына арын сатқан миллиондаған жандардың
біріміз. Рас, әрегідік бір кездегі кіршіксіз сәби көңіл шырылдап, бой көрсетеді.
Оны тіпті сағынатын кездеріміз бар. Бірақ оған бұл дүниеде орын жоқ екенін
қынжыла отырып мойындауға тура келеді» (Т. Әбдіков). Бұл мысалда жазушы
оқырман еңбегін жеңілдетіп, Фаустың кім екенін жайылма эпитетпен
анықтайды. Солай бола тұрса да интертекстуалды теңеу толық түсінікті емес.
Айшықтаушы қызметте жұмсалған интертекстуалды элементтерді
қаламгерлердің тек өзіне ғана тән идиолектін танытатын оказионал
сөзқолданыс ретінде қарастырған жөн, себебі олардың претекстері қалың
жұртшылыққа кеңінен белгілі болғанмен, олардың эмоционалдылығын,
образдылығын жаңа мәтіндерге енгізген – осы авторлар.
3.5 Интертекстердің парольдік қызметі
Көптеген ақын-жазушылардың шығармаларында кездесетін жекелеген
символдарды, троптарды түсінуде, қабылдауда кедергі туып жатады. Ондай
Ре
по
зи
то
ри
й К
ар
ГУ

165
жағдай қаламгердің жеке аясына тән, оның айналасындағы адамдарға ғана
белгілі деректерді кіргізгеніне байланысты болады. Сол себептен қалың
оқырманға емес, тек белгілі бір адамдар тобына ғана түсінікті аллюзиялар,
цитаталар олардың өз арасында парольдік қызмет атқарады. Мәселен,
Г.Салықбайдың екі өлеңінен алынған теңеу мен апеллятив түріндегі аллюзия
оның жеке аясына байланысты:
Мен аспаннан,
аспан менен ағырақ,
Ақ сыйлығын Алматы тұр қабыл ап.
Қала бүгін қайталанбас кейіпте,

жүктеу/скачать 2,63 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 110 111 112 113 114 115 116 117 118