Ахметов кенжебай. ӘДебиеттану әліппесі
жүктеу/скачать 2,31 Mb. Pdf көрінісі
|
7be5d3766e972ff5b9970344856a2dc2
- Бұл бет үшін навигация:
- “stilus”
|
Он бесiншi әңгiме немесе Стиль Сұрақ. Әдебиеттануда “Стиль. Көркемдiк әдiс. Әдеби бағыт, әдеби ағым” деген сөздер жиi ұшырасатыны белгiлi. Қолданылу ыңғайына қарап, бұл сөздердiң бiр-бiрiне қандай да бiр қатысы бар екендiгiн де тануға болады. Осы ұғымдарды өзара туыстырып тұрған қандай белгiлер? Сол сияқты, олардың бiр-бiрiнен өзгешелiгiн көрсететiн белгiлер қандай? Жауап. Қаламгерлер шығармашылығындағы ортақтық және даралық туралы мәселелер стиль және көркемдiк әдiс аталатын әдеби-теориялық ұғымдарға бастайды. Этимологиялық жағынан алсақ, латын тiлiнде “жазуға арналған үшкiр таяқша” деген мағына беретiн “stilus” сөзiнен өрбитiн “Стиль” деген ұғым әдебиеттануда да, тiл бiлiмiнде де кездеседi. Тiл бiлiмiнде стиль “тiлдiк бөлшектердiң нақты бiр атқаратын қызметiне сәйкес бiрiгуi, оларды iрiктеу, қолдану тәсiлдерi, әдеби тiлдiң мiндетiнен өрбитiн алуан түрлiлiгi” деген мәндi бiлдiредi. Әдебиеттану қырынан қарағанда, стиль – жазу машығы, яғни жазушының, жеке шығарманың, әдеби бағыттың, ұлт әдебиетiнiң өзiндiк сипатын танытатын образдар жүйесiнiң, көркемдеу құралдарының тұрақты жиынтығы. Стильдiң өзге поэтикалық категориялардан, әсiресе, көркемдiк әдiстен басты айырмашылығы – оның нақты жүзеге асқан үлгiде көрiнуiнде. Стильдiк ерекшелiктер көркем шығарманың сыртқы пiшiнiнен бастап, бүкiл болмысында көзге ұрып тұрады. Кең тұрғыда алып қарасақ, стиль – шығарманың тұтастығына негiз болып тұратын көркемдiк пiшiндердiң құрылымдық ұстанымы. Бұл тұста әр дәуiрге тән ортақ стильдердiң де, сондай-ақ жеке қаламгерлер стилiнiң де болатынын есте сақтау қажет. “Стиль” ұғымы түрлi деңгейде, яғни белгiлi бiр дәуiрдегi әдебиет дамуының ерекшелiктерiнен бастап, әртүрлi әдеби бағыттар мен әдiстердiң (классицизм, романтизм, т.с.с.) ерекшелiктерi, жеке қаламгер шығармашылығына тән ерекшелiктер, сондай-ақ жеке шығарманың ерекшелiктерiне дейiнгi түсiнiктi қамтып, қолданыла бередi. Стиль ұғымының ауқымы неғұрлым кең, жалпы болған сайын, оны талдау барысында оған тән айшық-белгiлер саны да азая түседi. Себебi – кең ауқымдағы стильдiң негiзiн құрайтын туындылар саны да көп болатындықтан, олардың бәрiне ортақ болып келетiн сипаттар ғана алынады. 144 Бұл орайда жекелеген туындылардың даралығын байқататын ерекшелiктер қаншалықты қызғылықты болса да, қағыс қалатыны анық. Бұл жағдайға керiсiнше, стиль ұғымы неғұрлым нақтылыққа, тар шеңберге бағытталған сайын, стильдiк даралық белгiлерi де көбейе түседi. Сұрақ. Әдебиеттану еңбектерiнде көпшiлiк қаламгерлерге ортақ стильден гөрi, жеке қаламгердiң өзiндiк стилiн қарастыру жиi кездеседi. Соған орай, стиль ұғымын жеке қаламгерге тән ерекшелiк ретiнде қабылдау дағдысы кеңiрек тараған. Осының сыры неде деп бiлген орынды? Жауап. Стильдi бұл үлгiде танып-бiлудiң мәнi үлкен. Оның себебi, бiрiншiден, стильдi жеке қаламгерге қатысты қарастыру әдебиет туындысын тереңдете танып-бiлуге, оның құрамдас бөлiктерiн өзара органикалық бiрлiкте және тығыз байланыста талдауға мүмкiндiк бередi; екiншiден, жеке стильдердi танып-бiлмейiнше, қаламгерлердiң басым бөлiгiне ортақ, кең ауқымдағы стильдi тану да мүмкiн емес. Олай болса, қаламгер стилi немесе жеке шығарма стилi дегенде ненi түсiну керек? Бұл сауалға мейлiнше дұрыс жауап болып табылатын анықтама мынадай: стиль – әдеби шығарманың мазмұнын құрайтын көркемдiк құрылымының (тiл, сюжет, композиция, т.с.с.) өзiндiк даралық белгiсi. Стильдi шығарма мазмұнын құрайтын бiртұтас көркемдiк құрылымның идеялық-көркемдiк даралығы деп түсiну жеке шығармадағы көркемдiк ерекшелiктердiң (қандай маңызды болса да) санына негiзделмейдi. Керiсiнше, көркемдiк құралдардың өзара органикалық байланыстағы тұтас жүйе ретiнде пiшiн арқылы мазмұнды бейнелеу даралығы болып табылады. Стиль даралығы, әсiресе, әр қаламгердiң көркем тiл ерекшелiгiнен айқын байқалады. Мысал үшiн бiр тақырыптағы екi өлеңдi салыстырып көру де жеткiлiктi. Әрине, стиль даралығын көркемдiк пiшiнге қатысты басқа бөлшектерден де тануға болады. Мысал үшiн түрлi жазушылардың портрет суреттеу тәсiлдерiн алуға болады. Кейiпкердiң сыртқы келбетiн бейнелей отырып, жазушы оның iшкi жан-дүниесiн ашуға ұмтылады. Бұл – әдеби портреттiң көпшiлiгiне тән қызмет. Алайда әр қаламгер өзiнiң шеберлiк деңгейiне сай, адамды бейнелеудiң бұл тәсiлiн өзi көздеген идеялық- көркемдiк мiндеттердi шешу үшiн түрлiше қолдана бередi. Көркем тiл мен портреттiк бейнеге қатысты стильдiк даралық белгiлерi басқа көркемдiк құралдарға да қатысты. Қалай болғанда да, бiр жазушыға тән бұл ерекшелiктердiң барлығы осы жүйедегi өзiндiк даралықтарымен, қайталанбас қалпымен қарастырылуы шарт. Ал қандай да бiр жазушының өзiне ғана тән жеке стилiнiң қалыптасуы – ұзаққа созылатын тарихи даму нәтижесi. жүктеу/скачать 2,31 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|