Алғы сөз психология ғылымы қазақ елінің өткен дәуірлерінде жеке ғылы-мы пән
Бірінші және екінші сигнал жүйелері. Ж
жүктеу/скачать 0,87 Mb. Pdf көрінісі
|
| Бірінші және екінші сигнал жүйелері. Жоғары жүйке қызметіне жүргізілген ұзақ жылғы зерттеулерінде
физиолог ғалым И. П. Павлов мидың қызметінде екі түрлі жүйе болатындығын ашып көрсетті. “Сигналатын тілінде — “сигнум” — қазақша — белгі, а деген сөз. И. П, Павлов осы сигналдарды жүйке жүйесінің қызметіндегі ерекшеліктерді білдіретін шартты белгі ретінде алып қолданады да, оның табиғн .мән-жайын тәжірибелік зерттеулер арқылы түсіндіреді. Мидын қызметінде екі сигналдық жүйе бар. Оның бірі заттармен бетпе-бет кездескенде тері, көз, кұлақ т.б мүшелер арқылы түйсіну, қабылдау, елестету. Бұл—сануарларға да, адамдарға да тән бірінші спгналдық жүйе. Жануарлар мен жәндіктер үшін айналадағы дыбыс, жарық толқьшдары, қысым, заттың химиялық құрамы, табиғи ортадары физикалық, химиялық сипаттар сигнал болалы. Бірінші сигнал жүйесі еңбек процесінің түрлерінде де маңызды орын алады. Сондай-ақ, ол — суретшінің, сазгер мен жазушының, ақын мен әртістің шығармашылық қиялының сыртқа шығуы үшін қажетті шарт. Тағылым мен тәрбие істерінде, оқыту процесшде көрнекілікті кеңінен пайдаланьш отырудын пснхология-негізі — осы бірінші сигналдык жүйе болып табылады Айналадағы болмыс пен шындық жайында дұрыс елес тудыру да бірінші сигнал жүйесінің қызметіне байланысты Адамның әлеуметтік ортада тіршілік етіп, өзін қорғаған ортадан қажетті мәліметтер алып, елестерін, танымдық әрекеттерін неғұрлым тереңдете түсуінс мүмкініпілік тудыратын тағы бір жағдай бар, ол — екінші сигналдық жүйе. Сөз, сөйлеу және соның негізінде туатын уақытша байланыстар екінші сигналдык жүйсге жатады Сигталдың бұл түрі тек адам баласына ғана тән — бірінші сигналдық сигналы. Мұның мәнісі мынада адам өз сезім мүшелері арқылы таньш білгендерінің мазмұны мен түр-сипатын қабылдап қана қоймай, дыбысты тіл мен сөйлеу әрекеті нәтижссінде оларды айнытпай бейнелейді Ол шартсыз тітіркендіргіштерге сүйенбей-ак, дыбысты сөйлеу мен сөз арқылы уақытша жүйкелік байланыстар жасауға қабілетті. Мұндай ерекшеліктің болуы адамның жоғары жүйкелік әрекстінің жәндіктер мен жануарлар әрекетінен сапалық айырмасының бар екендігін дәлелдёйді. Дыбысты сөз бен сөйлеу әрекетіне сәйкес заттар 79 мен құбылыстарды белгілеп қана қоймай, оньщ сипат-қасиеттерін ажыратуға да, абстракциялауға да, дерексіздендіруге де адамның күші жетеді. Сөйтіп, сөз шартты тітіркендіргіштердің рөлін-атқарады. Ал жануарлар дүниесінде шартты рефленс биологиялық мәні зор бұрынғы бейтарап тітіркендіргі термен байланысуы қажет. Екінші сигналдық жүйені бірінші сигналдық жүйеден бөліп алуға болмайды. Олар бірімен-бірі өзара тығыз байланысты. Екінші снгнаық жүйе бірінші сигналдық жүйеге сүйеніп қызмст атқарады. Өйткені, адамның екінші сигналдык, жүйе арқылы алынған білімі шындықты дұрыс бейнелемеуі мүмкін Біз жоғарыда бірінші сигналдық жүйенің жануаларға да, адамдарға да тән құбылыс екенін атап көрсеттік, Алайда, бірінші сигналдың, адам мен жануарлар бірдей болуы оның тек физиология-лық механизміне ғана байланысты. Дегенмен, бұл екі сигналдық жүйенін. асуы мен қалыптасуын танымдық рөлі жағынан қарас- тыратын болсақ, онда екеуінін, айырмашылығы бар, Бұл айырма-шылық адам өмірінде қоғамдық, әлеуметтік факторлардын басьш болуынан туындайды. Динамикалық стереотип, Бұл гылыми физиологмлық терминнің мәнісі “динамикос” — қазақша —қозғалыс жағдайында болу, “стресс тупос” — қазакша —қатты таңба деген грек сөздерінен шыққан. Динамикалық стереотип белгілі тпіркендіргіштерді бір қалыппен ұзақ уақыт бойы қайталаи отыратын болса, ми қабығында қозу мен тежелудің тқрақты, бір ізге түскен жүйелері қалыптасады. Соның салдарынан рефлекстердің бекіген жүйесін қайта жаңғыртып отыру көп күш жұмсауды талап етпейді, Мысалы, итке күрделі тітіркендіргіштердің жиынтығы ретінде бірінеше рефлекстер туғызылса (қоңырау, жарық, метроном т. б.) және олар жеткілікті түрде белгілі ретпен қайталанатын болса, кейін осы тітікендіргіш-тердің біреуімен ғана әсер етсе болды, ит бұрынғы жауап реакция- сын түгелдей қайта жаңғыртады. Осы секілді үнемі қайталанып отыратын тітіркендіргіштерге организмдердің төселуін және соның нәтижесінде ми қабығында қозу мен тежелу процесініц жасалуы жүктеу/скачать 0,87 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|