Алматы №1 (135) 2012
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Pdf көрінісі
|
|
ЫМ ТІЛІ ЖӘНЕ ТАБИҒИ ТІЛ «Ым, ишарат» сөзі латынның «gestus» - «әрекет ету», «жасау, орындау, қадағалау» деген мағынаны білдіретін сөзінен шыққан. 1959 жылы жарық көрген Партридждің этимо- логиялық сөздігінде «ым» сөзі ортағасырлық латын тілінің «gestura» - «әрекет ету тәсілі» деген сөзінен алынған деп көрсетіледі [1], А. Кендон риторикаға арналған трактаттарын- да «gesture» сөзі оратордың дене қимылын дұрыс қолдануын білдірген дейді [2]. Сөйлеу кезінде оратор тыңдаушыларға әсер ету ‰шін өз денесінің м‰мкіндіктерін пайдаланған. Атал- ған терімсөз Цицерон мен Квинтилианның ертеректегі риторикаға арналған трактатта- рында кездеседі. Квинтилианның «Оратор- дың білімі туралы» деген атақты еңбегінде көпшілік алдында сөйлеу кезінде дене қимы- лын дұрыс қолдана білу өнері жайлы айты- лады. Адамдар өзара қарым-қатынас жасағанда тек сөздің көмегіне ғана ж‰гініп қоймай, дене қимылдарын да пайдаланады. Дененің әрбір атрибуттары, мейлі ол формасы, өлшемі, қал- пы немесе бойы болсын, қандай да бір жағ- дайда белгілі мағынаны білдіреді, жеткізеді. Тіпті адам ж‰зінен ым-ишарат нышаны бай- қалмаса, мысалы, адам қуаныш немесе қайғы сезімдерін жасырып қалғанда, біз «ж‰зінен ешнәрсе білінбейді» немесе «сырын білдір- мейді» деп жатамыз. Жасы, айналысатын ісі, өмірден көрген тауқыметі мен қуанышы, се- зімдері мен ойлары – осының бәрі адам дене- сінде өз «ізін» қалдырады және адамның бей- вербалды әрекетінде өз көрінісін көрсетіп жа- тады. Г.Крейдин өзінің «Невербальная семио- тика» еңбегінде былай деп жазады: «Ресейдің атақшы тарихшы, философы М.Я. Гефтердің айтуынша, дене, оның қимыл-қозғалысы «к‰н- делік немесе қағаз секілді өткенге куәлік ете- тін тарихи құжат» іспетті [3]. Ым-ишараттар мен табиғи тіл арасында нақты бір ұқсастық байқалады. Коммуника- тивтік актіде дене тілі мен сөз тілінің қоса- қабат әрекеттестігі адамның вербалды және бейвербалды қызметінің негізінде жатыр. Оған төмендегі фактілер дәлел бола алады: (а) белгілі бір жағдайда ой тек ым-ишарат- тар арқылы (мысалы, «тыныш» дене мағына- ны білдіретін «саусақты ерінге басу» иша- раты), тек сөз арқылы немесе паратілдік бір- ліктер арқылы, сондай-ақ екі жақты белгі- лердің араласа қолданылуы арқылы жеткізілуі м‰мкін. Бұған, мысалы «бері кел» дегенді «саусағымен ымдап шақыру», «өте жақсы» дегенді «бас бармақты жоғары көтеру», «са- сық иіс» дегенді «пф-фф немесе мұрынды қысу» арқылы жеткізуге болады; |